Prawo i jego funkcje
Co już wiesz o prawie? Przekonaj się, wykonując krótki test.
Najstarszy zachowany kodeks prawa powstał na terenie...
- starożytnej Mezopotamii.
- polis greckich.
- imperium rzymskiego.
Istotne znaczenie dla formowania się prawa średniowiecznej Europy miały zasady...
- prawa sumeryjskiego.
- prawa greckiego.
- prawa rzymskiego.
Kodyfikacji prawa dla Wielkopolski i Małopolski dokonano za panowania...
- Bolesława Chrobrego.
- Kazimierza Wielkiego.
- Zygmunta Augusta.
Ludwik Węgierski wydał przywilej dla szlachty polskiej w...
- Piotrkowie.
- Koszycach.
- Cerekwicy.
Pierwsze zbiory praw (kodeksy), odwołujące się do zasady równości wszystkich ludzi wobec prawa, pojawiły się na ziemiach polskich...
- w czasie wojen napoleońskich.
- w okresie powstania styczniowego.
- po zakończeniu I wojny światowej.
Sufrażystki walczyły o...
- zniesie podziałów stanowych.
- przyznanie kobietom praw wyborczych.
- likwidację segregacji rasowej.
przedstawić narzędzia sprawowania władzy politycznej;
zdefiniować pojęcie państwa prawnego oraz wskazać instrumenty, za których pomocą obywatel może domagać się poszanowania swoich praw;
wyjaśnić, w jaki sposób nabywa się polskie obywatelstwo.
wyjaśniać, co to jest prawo i czym różni się od innych systemów norm;
przedstawiać podstawowe funkcje prawa;
wymieniać najważniejsze zasady prawa.
Pojęcie prawa
Sformułowanie jednoznacznej definicji prawa nie jest zadaniem prostym. Spór dotyczący tego, „czym jest prawo”, toczy się na gruncie filozofii i teorii prawa od czasów starożytnych. W sensie formalnym prawo to system norm, charakteryzujących się specyficznymi cechami, obowiązujących na określonym terytorium. Cechy tego systemu to hierarchiczność (normy prawne pozostają względem siebie w stosunku nadrzędności i podrzędności), spójność (niesprzeczność), a także zupełność (czyli regulowanie wszystkich aspektów życia społecznego).
Wstęp do prawoznawstwaPrawo – „zespół reguł ustanowionych lub uznanych przez odpowiednie organy państwa, wobec których posłuch zapewniony bywa w ostateczności dzięki przymusowi, jaki stosować może to państwo”.
Tatiana Chauvin, Tomasz Stawecki, Piotr Winczorek, Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2014, s. 17.
Istotą prawa jest określanie dozwolonych, zakazanych lub nakazanych zachowań oraz sytuacji, w których można legalnie stosować przymus państwowy.
Prawo było i jest podstawowym instrumentem realizacji polityki. Współcześnie reguluje praktycznie wszystkie dziedziny aktywności społecznej, umożliwiając rozwiązywanie konfliktów między jednostkami i grupami społecznymi.
Dla zainteresowanych
Podstawowe koncepcje prawa
Koncepcje prawnonaturalne | Zakładają one istnienie dwóch rodzajów norm. Z jednej strony mamy do czynienia z normami prawa naturalnego, które nie zostało ustanowione przez prawodawcę, z drugiej zaś prawo pozytywne, stanowione przez ludzi, które powinno naśladować i urzeczywistniać prawo naturalne. Źródłem prawa naturalnego może być istota człowieka (Arystoteles, Cyceron), Bóg (św. Augustyn, św. Tomasz z Akwinu), natura człowieka (Grocjusz). |
Pozytywizm prawniczy | Prawo tworzą normy ustanowione, wyznawane i chronione przez państwo posługujące się środkami przymusu. Prawo może być stanowione wyłącznie przez człowieka, niezależnie od innych systemów normatywnych. Normy prawne mogę dotyczyć tylko zachowań ludzi względem siebie, są stanowione przez suwerena wobec osób poddanych jego władzy oraz zagwarantowane przymusem państwowym. |
Realizm prawniczy | Prawo jest faktem społecznym osadzonym w szerokim kontekście kulturowym. Jest to „prawo w działaniu”. W ramach tego podejścia istnieją różne nurty. Niektóre z nich istotę prawa widzą w ludzkich emocjach, inne w zachowaniach ludzi. |
Prawo a inne systemy normatywne
Prawo nie jest jedynym systemem normatywnym regulującym zachowania ludzi. Taką samą rolę odgrywają normy moralne, religijne, obyczajowe oraz stanowione przez organizacje społeczne.
normy moralne - dotyczą zachowań, postaw i intencji, które oceniane są z punktu widzenia takich wartości, jak dobro, słuszność, sprawiedliwość. Ustalenie wyczerpującego i przyjmowanego przez wszystkich członków danej społeczności katalogu norm moralnych jest bardzo trudne;
normy religijne - normy obowiązujące wyznawców określonej religii, uzasadniane przez odwołanie się do Boga (absolutu). Ich treść jest często tożsama z normami prawnymi lub moralnymi;
normy obyczajowe - regulują formy zachowania, ukształtowane przez tradycję oraz nawyki, przyjęte w danej zbiorowości w określonej epoce historycznej;
normy organizacji społecznych - są ustalane przez odpowiednie organy organizacji społecznych, politycznych, gospodarczych itp. Odnoszą się jedynie do członków danej organizacji.
Normy prawne są często tożsame z normami moralnymi, religijnymi, obyczajowymi czy ustanowionymi przez organizacje społeczne. Jeśli dana norma (np. nie kradnij) występuje w różnych systemach normatywnych, tym większa szansa, że będzie ona uznawana przez członków danej zbiorowości. Zdarza się jednak, że normy zawarte w innych systemach normatywnych są sprzeczne z normami prawnymi.
Funkcje prawa
W literaturze występują rozmaite typologie dotyczące funkcji prawa. Wyróżnia się między innymi następujące funkcje prawa:
stabilizacyjną - prawo utrwala w społeczeństwie istniejący ład społeczny, gospodarczy i polityczny;
ochronną - prawo z jednej strony wspiera wartości i zachowania istotne ze społecznego punktu widzenia, z drugiej zaś stara się eliminować zachowania zagrażające chronionym wartościom (życiu, wolności, własności itp.) przez zastosowanie środków przymusu;
organizacyjną - prawo kształtuje instytucje niezbędne do funkcjonowania sfery publicznej oraz innych obszarów życia społecznego i gospodarki;
represyjną - polega na wymierzaniu kar w przypadku naruszenia norm prawnych.
Oprócz wymienionych, w literaturze wskazuje się także na inne funkcje prawa:
kontrolną - która polega na poddawaniu ludzkich zachowań społecznej kontroli, przez co stają się one przewidywalne, co podnosi społeczne poczucie bezpieczeństwa. Taką funkcję pełni nie tylko prawo, ale także inne systemy normatywne;
dystrybutywną - prawo określa zasady podziału deficytowych dóbr materialnych i niematerialnych;
regulacyjną - prawo tworzy mechanizmy i procedury rozstrzygania konfliktów między ludźmi, wynikające z różnic interesów, celów, wartości i opinii.
Zasady prawa
Prawo nie działa wstecz (Lex retro non agit)
Zasada ta pochodzi z prawa rzymskiego. Oznacza, że ustawodawca nie może ustanawiać norm prawnych powodujących skutki prawne w odniesieniu do zdarzeń z przeszłości.
Zasada domniemania niewinności (domniemanie dobrej wiary - praesumptio boni viri) wywodzi się z prawa rzymskiego. Według niej dana osoba jest uznawana za niewinną, dopóki stawiane jej zarzuty nie zostaną udowodnione przed sądem.
Nie ma kary bez ustawy (Nulla poena sine lege), czyli nie można zostać ukaranym za czyn, jeśli w czasie jego popełnienia nie istniała norma prawna określająca sankcję za popełnienie tego czynu.
Nieznajomość prawa szkodzi (Ignorantia iuris nocet), to znaczy, że nieznajomość normy prawnej nie zwalnia z odpowiedzialności w przypadku jej naruszenia.
Podsumowanie
Od początku istnienia państw prawo jest jednym z najważniejszych instrumentów sprawowania władzy. W ciągu ostatnich trzech stuleci przebiegały procesy, które zwiększyły znaczenie prawa w życiu publicznym.
Po pierwsze, nastąpiła demokratyzacja procesu tworzenia prawa. Powszechność praw wyborczych oraz rozwój innych niż demokracja przedstawicielska form partycypacji politycznejpartycypacji politycznej sprawiły, że krąg obywateli uczestniczących w procesie tworzenia prawa lub wpływających na ten proces bardzo się poszerzył.
Po drugie, mamy do czynienia z procesem jurydyzacji życia społecznego, co oznacza z jednej strony poszerzenie sfery regulowanej przez prawo, z drugiej zaś ograniczenie znaczenia innych systemów normatywnych (obyczaju, norm moralnych czy religijnych).
Po trzecie, upowszechniła się zasada rządów prawa (rule of law), czyli prawo znaczenie mocniej reguluje sposób funkcjonowania instytucji władzy i ogranicza swobodę podejmowania decyzji politycznych.
Podaj przykłady świadczące o tym, że inne systemy normatywne mogą ustanawiać odmienne zasady postępowania niż obowiązujące w państwie prawo. Zastanów się, jakie są konsekwencje takiego zjawiska.
Określ przyczyny skłaniające ludzi do przestrzegania prawa.
Przedstaw, jakie konsekwencja dla państwa i obywateli ma łamanie zasad prawa.
Uzupełnij zdania, wskazując na odpowiednie rodzaje norm, regulujących postępowanie ludzi.
prawne, społeczne, moralne, religijne, obyczajowe, kulturalne
Zasady postępowania człowieka określające, co jest dobrem, a co złem to normy .....................
Normy .................... określają relacje między ludźmi, ale ich zasięg jest ograniczony do osób tego samego wyznania.
Zasady postępowania określone lub uznane przez państwo oraz zabezpieczone przymusem państwowym to normy .....................
Reguły postępowania, które kształtowały się w świadomości ludzi pod wpływem nawyku, w wyniku powtarzania w określonych okolicznościach tych samych zachowań, to normy.....................
Dopasuj funkcje prawa do opisów.
Tworzenie mechanizmów i procedur rozstrzygania konfliktów między ludźmi., Polega na zapobieganiu naruszeniom prawa., Polega na wymierzaniu kar w przypadku naruszenia norm prawnych., Polega na eliminowaniu zachowań zagrażających chronionym wartościom (życiu, wolności, własności itp.) przez zastosowanie środków przymusu.
| Funkcja represyjna | |
| Funkcja ochronna | |
| Funkcja regulacyjna | |
| Funkcja prewencyjna |
Zalecana literatura
Bator A., Gromski W., Kozak A., Kaźmierczyk S., Wprowadzenie do nauk prawnych. Leksykon tematyczny, Warszawa 2010.
Chauvin T., Stawecki T., Winczorek P., Wstęp do prawoznawstwa, Warszawa 2014.
Hart H.L.A., Pojęcie prawa, Warszawa 1998.
Izdebski H., Fundamenty współczesnych państw, Warszawa 2007.