Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Konstruktorzy robotów od lat próbują stworzyć maszynę, która poruszałaby się na dwóch nogach tak płynnie i sprawnie jak człowiek. Chodzenie czy bieganie umożliwia nam skomplikowana i precyzyjna maszyneria – układ ruchu.

R1GplvMbOwXDd1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • że ruch jest ważny dla zdrowia człowieka;

  • że dzięki gimnastyce można zwiększyć swoją siłę i sprawność.

Nauczysz się
  • identyfikować podstawowe elementy układu kostnego (szkieletu);

  • opisywać funkcje szkieletu;

  • wyjaśniać, dlaczego kości są połączone stawami;

  • opisywać rolę mięśni w poruszaniu się.

i2ZDbvakhw_d5e222

1. Do czego służy układ ruchu?

Kiedy mówimy o ruchu, najczęściej myślimy o przemieszczaniu się z miejsca na miejsce. W rzeczywistości ruch to także zginanie palca czy kiwanie głową. Wszystkie te czynności nie byłyby możliwe bez układu ruchu. Składa się on ze szkieletu, czyli układu kostnego, oraz mięśni. Dzięki takiej budowie naszego organizmu możemy się przemieszczać, a także chwytać rękoma różne przedmioty.

RSAJiIA7d4lrN1
Aktywność fizyczna zwiększa sprawność układu ruchu
Polecenie 1

Na podstawie dostępnych źródeł i informacji podaj przykłady organizmów, które przez całe życie przebywają w jednym miejscu, i takich, które każdego dnia przemierzają wiele kilometrów. Czy te, które przebywają w jednym miejscu, wcale się nie poruszają?

Ciekawostka

Układ kostny człowieka znajduje się we wnętrzu ciała. Taki szkielet mają też na przykład ptaki. Istnieją jednak zwierzęta, u których szkielet pokrywa ciało od zewnątrz. Ma on postać muszli (u ślimaków i małży) lub pancerzyka (u owadów czy pająków).

RqFAQ8AWPQPLc1
Ciało raka pokryte jest pancerzem, czyli rodzajem szkieletu zewnętrznego
Ciekawostka

Szkielet służy również do wytwarzania krwi. We wnętrzu kości znajduje się szpik kostny, którego zadaniem jest właśnie wytwarzanie komórek krwi.

RJO8Dnut29raz1
Szpik wypełnia jamę znajdującą się wewnątrz kości
i2ZDbvakhw_d5e280

2. Układ kostny – rusztowanie ciała

W szkielecie dorosłego człowieka znajduje się 206 kości. Niektóre z substancji je budujących – sole mineralne – można znaleźć w wybranych skałach! Dzięki takiemu składowi kości mogą wytrzymać znaczne obciążenia i pełnić funkcję rusztowania dla całego ciała. Jednocześnie są na tyle elastyczne, że trudno jest je złamać. Kości łączą się ze sobą, tworząc układ kostny, czyli szkielet. Składa się on z następujących części: czaszkiczaszkaczaszki, kręgosłupakręgosłupkręgosłupa, klatki piersiowejklatka piersiowaklatki piersiowej, miednicymiednicamiednicy, szkieletu kończyn górnych i szkieletu kończyn dolnych. Szkielet podpiera całe ciało, nadaje mu określony kształt oraz stanowi ochronę narządów wewnętrznych, np. czaszka osłania mózg, a klatka piersiowa – płuca i serce. (bibliography_i2ZDbvakhw_d508t262)

R1DPdQ17mvqM71
Podstawowe elementy szkieletu człowieka
Znaczenie soli mineralnych w budowie kości
Doświadczenie 1

Zbadanie wpływu soli mineralnych na właściwości kości.

Co będzie potrzebne
  • kość kurczaka,

  • słoik,

  • ocet.

Instrukcja
  1. Wlej ocet do słoika.

  2. Sprawdź, jakie właściwości ma kość: czy można ją zgiąć, jak zachowuje się po lekkim uderzeniu nią o blat stołu.

  3. Zanurz kość w occie i zamknij słoik.

  4. Po czterech dniach wyjmij kość z octu i wypłucz ją w wodzie.

  5. Sprawdź, jak zmieniły się właściwości kości.

Podsumowanie

Ocet wypłukuje z kości związki odpowiedzialne za jej twardość. Ich brak powoduje, że staje się ona elastyczna. Stąd wniosek, że to właśnie sole mineralne nadają kości charakterystyczną sztywność i twardość.

Ciekawostka

Dziecko ma więcej kości niż człowiek dorosły. U noworodka jest ich około 270. Podczas dorastania niektóre kości, np. czaszki, zrastają się ze sobą, w związku z czym ich liczba maleje. Szkielet młodego człowieka nie jest jeszcze całkiem skostniały, dlatego u dzieci kości rzadziej ulegają złamaniu i szybciej się goją.

Kości w szkielecie człowieka mogą być ze sobą połączone nieruchomo – np. w czaszce, lub ruchomo – w kończynach. Ruchome połączenia kości to stawystawstawy – połączenia dwóch lub więcej kości, które umożliwiają wykonywanie różnych ruchów.

RJbVoqD0Q6L3p1
Film przedstawia szkielet człowieka w ruchu. Zbliżenie na stawy kolanowe i pokazanie ich pracy. Zbliżenie na stawy łokciowe i pokazanie ich pracy. Zbliżenie na staw biodrowy i pokazanie jego pracy. Zbliżenie na staw ramienny i pokazanie jego pracy. Zbliżenie na stopę i pokazanie w jaki sposób się ona porusza.
Ciekawostka

Wiele przedmiotów, których używamy w codziennym życiu, zostało wynalezionych dzięki obserwacji działania stawów człowieka. Przykładem są łożyska i zawiasy.

R105z1khFCqfl1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
i2ZDbvakhw_d5e381

3. Układ mięśniowy

Aby się poruszać, kości muszą zostać wprawione w ruch. Potrzebne są do tego mięśnie. Umożliwiają one poruszanie różnymi częściami ciała, a także pozwalają na inne ruchy, np.:

  • mięśnie szyi i karku utrzymują naszą głowę prosto;

  • dzięki mięśniom klatki piersiowej możemy oddychać;

  • mięśnie grzbietu i brzucha pomagają nam utrzymać pionową postawę;

  • mięśnie brzucha dodatkowo umożliwiają nam zginanie się, skręcanie i poruszanie biodrami.

Mięśnie potrafią się kurczyć, nie mogą jednak samodzielnie się rozciągać. Dlatego zwykle pracują parami, w których jeden mięsień, kurcząc się, rozciąga drugi. Takie mięśnie nazywa się przeciwstawnymi. Jeden z mięśni w takiej parze to zginacz, a drugi – prostownik.

Ciekawostka

Na naszej twarzy znajdują się mięśnie mimiczne. Jako jedyne nie są przyczepione do kości, lecz do skóry. Dzięki ich pracy możliwa jest mimika, czyli zmiana wyrazu twarzy, pozwalająca na przykład okazywać emocje.

R1Gkcr5KYQdeP1
Animacja rozpoczyna się od zestawu zdjęć twarzy tej samej postaci wyrażających różne emocje. Następnie zostaje przedstawiona budowa mięśni twarzy. Wyświetlona zostaje animacja obrazująca, które mięśnie pracują, gdy wyrażamy emocje. Powrót do wyjściowego ułożenia mięśni.
i2ZDbvakhw_d5e436

Podsumowanie

  • Człowiek porusza się dzięki układowi ruchu.

  • Układ ruchu tworzą szkielet (układ kostny) i mięśnie.

  • Szkielet składa się z: czaszki, kręgosłupa, klatki piersiowej, miednicy, szkieletu kończyn górnych i szkieletu kończyn dolnych.

  • Kości mogą być ze sobą zrośnięte lub połączone ruchomo za pomocą stawów.

  • Mięśnie odpowiadają za poruszanie różnych części naszego ciała.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wskaż na swoim ciele lokalizację głównych części układu kostnego.

Polecenie 2.2

Opisz rolę szkieletu i mięśni w poruszaniu się.

i2ZDbvakhw_d5e544

Słowniczek

czaszka
czaszka

szkielet głowy; stanowi ochronę mózgu oraz innych znajdujących się w niej narządów

kręgosłup
kręgosłup

część szkieletu stanowiąca podporę organizmu i ochronę części układu nerwowego, zbudowana z kości zwanych kręgami

klatka piersiowa
klatka piersiowa

część szkieletu chroniąca serce i płuca oraz umożliwiająca wymianę gazową, zbudowana z żeber, kręgów piersiowych i mostka

miednica
miednica

część szkieletu łącząca kończynę dolną z kręgosłupem, zbudowana z dwóch zrośniętych ze sobą kości miedniczych połączonych z kością krzyżową kręgosłupa

staw
staw

ruchome połączenie kości w szkielecie, np. staw barkowy, staw kolanowy

i2ZDbvakhw_d5e625

Zadania

Ćwiczenie 1
R1YwlHDwOwgmp1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RxmHmwgXpqUgm1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Ri8t7JdI9XR3J1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
Rwd59b7WnrDgY1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RxxxyoxGCP4171
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech <Katarzyna.lech@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.