Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Bez pożywienia można wytrzymać nawet miesiąc, bez wody – kilka dni, bez powietrza natomiast zaledwie kilka minut. Człowiek oddycha przez całe swoje życie, podczas wykonywania każdej, nawet najprostszej czynności, a także w trakcie snu. Bez oddychania nasz organizm nie mógłby uzyskiwać energii potrzebnej do życia.

RTAWtVKblSJzY
Oddychanie jest naturalnym, wrodzonym odruchem, który ma na celu dostarczyć naszemu organizmowi tlen, a usunąć z niego dwutlenek węgla.
Źródło: Fotolia (https://pl.fotolia.com), dostępny w internecie: Jogging_couple_Ed Yourdon_Flickr_Wikimedia Commons; https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Jogging_couple.jpg, licencja: CC BY-SA 2.0.
Już wiesz
  • że powietrze jest nam potrzebne do życia podobnie jak woda i pożywienie;

  • że oddychamy bez przerwy i możemy wstrzymać oddech tylko na krótki czas.

Nauczysz się
  • opisywać rolę układu oddechowego;

  • wymieniać podstawowe narządy budujące układ oddechowy i podawać ich funkcje;

  • rozpoznawać podstawowe narządy budujące układ oddechowy;

  • opisywać mechanizm wentylacji płuc.

iGSAZbGWqh_d5e239

1. Po co oddychamy?

Aby żyć, musimy oddychać. Dzięki oddychaniu pobieramy z powietrza tlen. Ta bezcenna substancja potrzebna jest do pracy wszystkim narządom i każdej komórce naszego ciała. Podczas procesu oddychania powietrze z otaczającego środowiska dostaje się do jamy nosowej i dalej do płuc. Tam zachodzi wymiana gazowawymiana gazowawymiana gazowa, czyli wchłanianie tlenu do krwi i wydalanie z niej dwutlenku węgla, który następnie jest usuwany z organizmu. Za oddychanie odpowiedzialny jest układ oddechowy.

R1S0B9psOTpZo1
Układ oddechowy lepiej pracuje, gdy nie dostaje się do niego zbyt wiele zanieczyszczeń. Powietrze w miejscach oddalonych od ulic, zwłaszcza gdy jest tam dużo drzew, zawiera mniej pyłów. Dlatego warto regularnie urządzać wycieczki do parków czy lasów
Polecenie 1

Zastanów się i odpowiedz, dlaczego podczas wysiłku fizycznego, kiedy wykonujemy jakieś ćwiczenia lub biegamy, oddychamy szybciej niż podczas odpoczynku.

Wskazówka

Kiedy nasze mięśnie pracują intensywniej?

Ciekawostka

Większość organizmów potrzebuje do oddychania tlenu, jednak nieliczne, np. niektóre mikroorganizmy, mogą się bez niego obejść. Co więcej – jest on dla nich zabójczą trucizną.

iGSAZbGWqh_d5e294

2. Jak jest zbudowany układ oddechowy?

Układ oddechowy tworzą drogi oddechowe oraz płuca. Pierwszym odcinkiem dróg oddechowych są nozdrza, przez które powietrze dostaje się do jamy nosowej. Pełni ona w naszym organizmie rolę filtra: zatrzymuje większość zanieczyszczeń. Powietrze jest w niej także ogrzewane i nawilżane. Kolejny odcinek to gardło – część wspólna układu pokarmowego i oddechowego. Stamtąd powietrze trafia do krtani. Podczas przełykania wejście do krtani zamyka się, aby nie dostały się do niej drobiny pokarmu. W krtani znajdują się struny głosowestruny głosowestruny głosowe, dzięki którym możemy wydawać dźwięki. Dalej powietrze przemieszcza się do tchawicy, a następnie do dwóch oskrzeli i do płuc.

RG3mIjPyxf8wE1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego należy unikać oddychania przez usta.

Wskazówka

Do czego służy jama nosowa?

iGSAZbGWqh_d5e346

3. Płuca

Płuca mają kształt dużych, gąbczastych i sprężystych worków. Zachodzi w nich wymiana gazowawymiana gazowawymiana gazowa. Oskrzela dzielą się tu na coraz mniejsze odgałęzienia zakończone pęcherzykami płucnymi. Z pęcherzyków płucnych tlen przenika do krwi. Wraz z krwią wędruje po całym naszym organizmie i trafia do wszystkich jego komórek. Z każdej komórki do krwi przedostaje się natomiast dwutlenek węgla. Jest on doprowadzany do płuc, gdzie przenika z krwi do wnętrza pęcherzyków płucnych. Następnie jest z nich usuwany wraz z wydychanym powietrzem. Obydwa procesy, tzn. pobieranie tlenu do krwi i usuwanie z niej dwutlenku węgla, zachodzą jednocześnie. (bibliography_iGSAZbGWqh_d544t270)

R10o435I5xzch1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Powierzchnia pęcherzyków płucnych jest porównywana z powierzchnią kortu tenisowego. Zastanów się, jak to możliwe, że narząd o tak dużych rozmiarach mieści się w twojej klatce piersiowej.

Wskazówka

Co dzieje się z kartką papieru, gdy zgniatasz ją w dłoni?

Ciekawostka

Lewe płuco jest mniejsze od prawego, gdyż część miejsca po lewej stronie klatki piersiowej zajmuje serce.

iGSAZbGWqh_d5e401

4. Na czym polegają wdech i wydech?

Wymiana gazowa w płucach polega na dostarczeniu powietrza bogatego w tlen i usunięciu z nich takiego, które zawiera dużo dwutlenku węgla. Jest to możliwe dzięki mechanizmowi wentylacji płucwentylacja płucwentylacji płuc. Opiera się on na wdechu i wydechu. Podczas wdechu powietrze bogate w tlen przepływa przez drogi oddechowe do płuc. Podczas wydechu powietrze uboższe w tlen wydostaje się na zewnątrz układu oddechowego.
Mechanizm wentylacji płuc zachodzi dzięki pracy mięśni oddechowych: przeponyprzeponaprzepony i mięśni międzyżebrowych. Przepona działa jak tłok, którego ruch zasysa powietrze do płuc oraz wypycha je z nich. Mięśnie międzyżebrowe umożliwiają natomiast zmianę objętości klatki piersiowej.

R1CHLsEhEXNCh1
Rysunki przedstawiające człowieka z widocznymi drogami oddechowymi oraz klatką piersiową z przodu oraz z boku. Klatka piersiowa oraz przepona w spoczynku. Wdech. Przepona obniża się, klatka piersiowa (żebra i mostek) unosi się do góry (mostek oddala się od kręgosłupa). Wydech. Przepona unosi/wygina się do góry, klatka piersiowa (żebra i mostek) opada w dół.
Polecenie 4

Sprawdź, czy podczas wdechu i wydechu zmienia się wielkość klatki piersiowej. Za pomocą taśmy mierniczej zmierz jej obwód po wdechu i wydechu.

Ciekawostka

W ciągu dnia wykonujemy około 20 tysięcy wdechów i wydechów. W tym czasie wdychamy około 16 kg powietrza – to 6 razy więcej, niż przyjmujemy pokarmu lub napojów.

iGSAZbGWqh_d5e447

Podsumowanie

  • Układ oddechowy człowieka składa się z dróg oddechowych (jama nosowa, gardło, krtań, tchawica, oskrzela) oraz płuc.

  • W drogach oddechowych dochodzi do oczyszczenia, nawilżenia i ogrzania powietrza.

  • W pęcherzykach płucnych budujących płuca zachodzi wymiana gazowa, czyli pobranie tlenu do krwi i wydalenie z niej dwutlenku węgla.

  • Mechanizm wentylacji płuc opiera się na wdechu, czyli zasysaniu powietrza do płuc, i na wydechu, czyli jego wypychaniu na zewnątrz dróg oddechowych.

  • W wentylacji płuc ważną rolę odgrywają przepona i mięśnie międzyżebrowe.

Praca domowa
Polecenie 5.1

Policz, ile wdechów i wydechów wykonujesz podczas różnych codziennych czynności, np. kiedy grasz w piłkę, odrabiasz lekcje, idziesz do szkoły, wchodzisz po schodach.

Polecenie 5.2

Wykonaj gimnastykę przepony: nadmuchaj balon, a następnie dmuchaj na zapaloną świecę tak, żeby jej nie zgasić. Czy łatwo jest kontrolować pracę mięśni oddechowych?

Polecenie 5.3

Połóż się płasko na podłodze. Połóż na brzuchu książkę. Nabierając powietrza przez nos, a wypuszczając przez usta, spróbuj jak najwyżej unieść kilkakrotnie książkę. Następnie połóż książkę na klatce piersiowej i ponownie wykonaj ćwiczenie.

Zobacz także

Na czym polega oddychanie?iFB0QbHRrANa czym polega oddychanie?

iFB0QbHRrA

iGSAZbGWqh_d5e563

Słowniczek

przepona
przepona

mięsień oddzielający od dołu klatkę piersiową od jamy brzusznej, którego skurcze powodują zasysanie powietrza do płuc poprzez zmianę kształtu i objętości klatki piersiowej

struny głosowe
struny głosowe

fałdy znajdujące się na bocznych ścianach krtani, które mogą się zbliżać i oddalać względem siebie; dzięki ich drganiom wytwarzane są dźwięki

wymiana gazowa
wymiana gazowa

proces polegający na pobraniu tlenu z płuc do krwi i wydaleniu dwutlenku węgla z krwi do płuc i dalej przez drogi oddechowe na zewnątrz organizmu

wentylacja płuc
wentylacja płuc

zmiany objętości płuc umożliwiające usuwanie z nich powietrza przez wydech i napełnianie ich przez wdech

iGSAZbGWqh_d5e651

Zadania

Ćwiczenie 1
RH2Zc4kJeqMsr1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1OU3kBOVEaVG1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
Rj3FttoRblvFh1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RWpby4VWP3a611
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.