Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R140bIKs2RQHz

Przedsiębiorstwo - zasady działania

Warzywniak
Jamie McCaffrey, Warzywniak, licencja: CC BY-SA 2.0

Bezrobocie wśród młodych (od 15. do 24. roku życia) w krajach Europy

Państwo

Stopa bezrobocia (%) w latach

2012

2013

2014

Belgia

19,8

23,7

23,2

Bułgaria

28,1

28,4

23,8

Czechy

19,5

18,9

15,9

Dania

14,1

13,0

12,6

Niemcy

8,0

7,8

7,7

Estonia

20,9

18,7

15,0

Irlandia

30,4

26,8

23,9

Grecja

55,3

58,3

52,4

Hiszpania

52,9

55,5

53,2

Francja

24,4

24,9

24,2

Chorwacja

42,1

50,0

45,5

Włochy

35,3

40,0

42,7

Cypr

27,7

38,9

36,0

Łotwa

28,5

23,2

19,6

Litwa

26,7

21,9

19,3

Luksemburg

18,0

16,9

22,3

Węgry

28,2

26,6

20,4

Malta

14,1

13,0

11,8

Holandia

11,7

13,2

12,7

Austria

9,4

9,7

10,3

Polska

26,5

27,3

23,9

Portugalia

38,0

38,1

34,7

Rumunia

22,6

23,7

24,0

Słowenia

20,6

21,6

20,2

Słowacja

34,0

33,7

29,7

Finlandia

19,0

19,9

20,5

Szwecja

23,7

23,6

22,9

Wielka Brytania

21,2

20,7

16,9

śr. w UE

23,3

23,7

22,2

śr. w strefie euro

23,5

24,4

23,8

Źródło: Eurostat

Stopa bezrobocia
Definicja: Stopa bezrobocia

Stosunek liczby osób bezrobotnych do liczby osób aktywnych zawodowo.

Ćwiczenie 1

Po zapoznaniu się z zamieszczonym materiałem źródłowym wykonaj zadania:

  • określ, w którym z państw Unii Europejskiej stopa bezrobocia wśród młodych ludzi jest najwyższa, a w którym najniższa;

  • porównaj poziom bezrobocia wśród młodych ludzi w Polsce i sąsiednich państwach Unii Europejskiej.

Poszukaj informacji na temat:

  • poziomu bezrobocia wśród młodych ludzi w twoim województwie;

  • przyczyn wysokiego bezrobocia wśród młodych ludzi.

Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach:

  • zastanówcie się, jakie są społeczne skutki wysokiego poziomu bezrobocia wśród młodych ludzi.

t785aiyaTF_0000005Q
R1PDaseL0r8os
Biznes na świecie
pixabay, Biznes na świecie, licencja: CC 0
Co potrafię?
  • wyjaśnić, czym jest podmiot ekonomiczny;

  • zdefiniować pojęcie rynku, przedsiębiorcy, przedsiębiorczości;

  • opisać pojęcie konkurencji.

Nauczysz się
  • czym jest przedsiębiorstwo;

  • rozróżniać rodzaje i typy przedsiębiorstw;

  • wymienić najistotniejsze warunki funkcjonowania przedsiębiorstwa;

  • podstawowych praw i obowiązków pracownika.

t785aiyaTF_0000006I

Firma – przedsiębiorstwo ‒ spółka. Czy są jakieś różnice?

Prowadzenie własnego przedsiębiorstwa jest często poważnie rozważane jako alternatywna ścieżka kariery zawodowej, spróbujmy więc przybliżyć kilka pojęć z tym związanych.

W języku potocznym firmaprzedsiębiorstwo oznaczają to samo. Gdy jednak weźmiemy pod uwagę przepisy prawne, regulujące prowadzenie działalności gospodarczej, okaże się, że są to jednak zupełnie różne pojęcia.
Firma jest nazwą, pod którą prowadzi się określoną działalność: może to być nazwa przedsiębiorstwa, mogą też być personalia (imię i nazwisko) osoby fizycznej.
Przedsiębiorstwo natomiast (lub inaczej jednostka gospodarcza) to wyodrębniona prawnie, organizacyjnie i ekonomicznie jednostka, prowadząca działalność gospodarczą. Celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku przez zaspokajanie potrzeb konsumentów (klientów). W jego skład mogą wchodzić mniej lub bardziej wyodrębnione jednostki gospodarcze nazywane zakładami. Przedsiębiorstwo mieć samodzielność ekonomiczną. Może również, lecz nie musi, posiadać osobowość prawną.

Osobowość prawna
Definicja: Osobowość prawna

Zdolność jednostki organizacyjnej do bycia podmiotem praw i obowiązków w stosunkach cywilnoprawnych. Posiadanie tej cechy pozwala na samodzielne (tzn. we własnym imieniu) występowanie w obrocie prawnym (w charakterze podmiotu praw i obowiązków) jako osoba fizyczna albo osoba prawna. Osobowość prawna umożliwia zatem np. podpisywanie umów najmu lokalu czy wzięcie kredytów.

Do przedsiębiorstw zalicza się zwłaszcza osoby prowadzące działalność na własny rachunek oraz przedsiębiorstwa rodzinne zajmujące się rzemiosłem lub inną działalnością, a także spółki lub konsorcja zajmujące się regularną działalnością gospodarczą. Spółka tworzona jest zazwyczaj, na podstawie umowy lub statutut785aiyaTF_000tp001statutu, przez kilka osób (fizycznych lub prawnych) w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Dlatego można powiedzieć, że każda spółka jest przedsiębiorstwem, ale nie każde przedsiębiorstwo funkcjonuje w formie spółki. Przez konsorcjum należy rozumieć organizację zrzeszającą kilka podmiotów gospodarczych, powoływaną najczęściej do realizacji konkretnego przedsięwzięcia gospodarczego, które ze względu na potencjał finansowy przekracza możliwości jednego podmiotu (np. budowa autostrady).

R16EVrqyxSPAC11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t785aiyaTF_000tp001
t785aiyaTF_00000074

Rodzaje i typy przedsiębiorstw

Przedsiębiorstwo może przyjąć różną formułę działalności. Istnieje wiele kryteriów podziału.

Przedsiębiorstwa mogą mieć różną wielkość. Ocena wielkości dokonywana jest na podstawie danych finansowych przedsiębiorstwa i liczby osób w nim zatrudnionych. Najczęściej stosowany jest podział na:

  • mikroprzedsiębiorstwa,

  • przedsiębiorstwa małe,

  • przedsiębiorstwa średnie,

  • przedsiębiorstwa duże.

RQXVerwyVlnen1
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Z punktu widzenia typów własności można wyróżnić:
a) przedsiębiorstwa państwowe;
b) przedsiębiorstwa prywatne (w tym będące własnością pojedynczych osób i rodzin oraz spółki);
c) przedsiębiorstwa spółdzielcze;
d) przedsiębiorstwa komunalne (samorządowe);
e) przedsiębiorstwa będące własnością pracowników.

t785aiyaTF_0000007N

Jednoosobowa działalność gospodarcza

Jednoosobowa działalność gospodarcza to inaczej samozatrudnienie.
Jest to jedna z najpopularniejszych form działalności w Polsce. Założyć może ją każdy, kto ukończył 18 lat.
Tę formę działalności charakteryzują dwie podstawowe cechy:

  • jeden właściciel,

  • brak osobowości prawnej.

Samozatrudnieni muszą też samodzielnie płacić składki na ubezpieczenie społeczne i zdrowotnet785aiyaTF_000tp002ubezpieczenie społeczne i zdrowotne.
Należy pamiętać, że jednoosobowa działalność nie nadaje się do tworzenia większego przedsięwzięcia. Przede wszystkim dlatego, że na skutek braku osobowości prawnej, jej właściciel (w wypadku straty lub bankructwa) reguluje zadłużenie, czerpiąc z całego swojego majątku. Poza tym, ten rodzaj działalności przenosi wszystkie obowiązki na jedną osobę - właściciela. Może się to wydawać kuszące, zwłaszcza dla osób aktywnych, mających własne zdanie i nielubiących się podporządkowywać - właściciel sam sobie decyduje o wszystkim, ustala kierunki rozwoju i zmiany w działalności, lecz często oznacza pracę po godzinach, brak urlopu i nadmierne obciążenie.

RPdM25yEhqo8y1
pixabay, licencja: CC 0
t785aiyaTF_000tp002
t785aiyaTF_00000085

Rodzaje spółek

RbA41yPHfADHt11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t785aiyaTF_0000008D

Spółki prawa cywilnego

Spółka cywilna

Spółka cywilna - w odróżnieniu od spółek prawa handlowego - nie posiada osobowości prawnej. Nie stanowi więc samodzielnego podmiotu prawa. Podmiotami prawa są wspólnicy spółki cywilnej.
W związku z tym spółka cywilna nie ma własnego mienia - nabywane prawa i zaciągane zobowiązania wchodzą do wspólnego majątku wspólników.
Nazwa spółki cywilnej powinna zawierać co najmniej imiona (ewentualnie ich pierwsze litery) i nazwiska wszystkich wspólników, ze wskazaniem, że zawarli oni spółkę cywilną (np. przez określenie spółka cywilna bądź jego skrót). Poza tym w nazwie spółki umieścić można określenie wskazujące na przedmiot działalności, miejsce jej prowadzenia czy inne dowolnie dobrane elementy.

SPÓŁKA CYWILNA

Jest to umowny stosunek cywilnoprawny, w którym wspólnicy (musi być co najmniej dwóch) dążą do wspólnego celu gospodarczego przez wniesienie własnych wkładów.

Spółki cywilne

Zalety

Wady

Każde ze wspólników ma wpływ na podejmowanie decyzji, prowadzenie i reprezentowanie spółki.

Wspólnicy odpowiadają całym majątkiem za zobowiązania spółki swoim majątkiem.

Swoboda w formułowaniu treści umowy spółki.

Działalność raczej małych rozmiarów.

Możliwe wszystkie formy opodatkowania.

Każdy ze wspólników musi rejestrować się osobno.

t785aiyaTF_0000009A

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Spółki prawa handlowego

Najczęściej spotykane są spółki kapitałowe.

Akcyjna

Jest spółką kapitałową posiadającą osobowość prawną, co oznacza, że jest wyodrębnionym organizacyjnie i majątkowo podmiotem prawa. Działa na podstawie kodeksu spółek handlowych. Jest to najbardziej skomplikowana forma działalności, raczej nieodpowiednia dla początkującego przedsiębiorcy. W formie spółki akcyjnej najczęściej działalność prowadzą średnie i duże przedsiębiorstwa.

Nazwa spółki może brzmieć dowolnie, powinna jednak zawierać dodatkowe oznaczenie „spółka akcyjna”. Powszechnie używa się skrótu S.A.t785aiyaTF_000tp003S.A.

Spółka akcyjna może działać tylko przez swoje organy: walne zgromadzenie, zarząd oraz radę nadzorczą.
Zarząd to obowiązkowy organ spółki akcyjnej. Powoływany jest przez radę nadzorczą maksymalnie na 5 lat. Zarząd reprezentuje spółkę na zewnątrz i prowadzi jej sprawy. Członkami zarządu mogą być wyłącznie osoby fizyczne, akcjonariusze oraz osoby spoza spółki.
Rada nadzorcza - to organ kontrolny w spółce. Ma prawo badać wszystkie dokumenty. W kompetencji rady jest także żądanie od pracowników oraz zarządu wyjaśnień, sprawozdań i analiz.
Walne zgromadzenie akcjonariuszy to organ, w którego skład wchodzą udziałowcy spółki. Decyduje o najważniejszych sprawach związanych z działalnością spółki. Akcjonariusze mogą brać udział w walnym zgromadzeniu osobiście, a także przez pełnomocników.

Rj7fWrERnXMuJ11
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.
t785aiyaTF_000tp003

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością

Jest spółką handlową, czyli taką, której funkcjonowanie regulowane jest w Polsce przez kodeks spółek handlowych. Może być utworzona przez jeden lub kilka podmiotów (wspólników). Zyskuje osobowość prawną przez wpis do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki wobec wierzycieli; odpowiada za nie tylko spółka swoim majątkiem utworzonym z wkładów wspólników. Liczba wspólników posiadających w niej udziały może być dowolna.

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością (spółka z o.o.) jest najpopularniejszą formą prawną spośród spółek handlowych w Polsce. Najwyższą władzą jest zgromadzenie wspólników spółki. Zarząd (minimalnie jednoosobowy) jest powoływany i odwoływany przez zgromadzenie wspólników. Prowadzi sprawy spółki i ją reprezentuje. Nieobowiązkowo może istnieć też rada nadzorcza bądź komisja rewizyjna.

Rd3t1yaV2PAZ711
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t785aiyaTF_000000A1

Jeśli chcesz wiedzieć więcej

Spółki osobowe

Jawna

To osobowa spółka prowadząca przedsiębiorstwo pod własną firmą i niebędąca inną spółką handlową. Posiada swój majątek, który stanowią wkłady wniesione do spółki oraz mienie nabyte przez spółkę w czasie jej istnienia. Każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia, całym swoim majątkiem, solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką.

R13ZmrIwxKalm11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Partnerska

To typ spółki osobowej wprowadzony do systemu prawa z dniem 1 stycznia 2001 r. przez ustawę Kodeks spółek handlowych.

Rqi4DRQZWhszZ11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Cechy spółki partnerskiej:

  • celem spółki jest wykonywanie wolnego zawodu (do wolnych zawodów zaliczani są, m.in.: lekarze, adwokaci, aptekarze, architekci);

  • odpowiedzialność wspólników jest ograniczona, tzn. partner nie odpowiada za zobowiązania spółki wynikające z działalności innych partnerów;

  • działa pod własną firmą;

  • firma powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce.

Komandytowa

W spółce komandytowej funkcjonują dwie kategorie wspólników – komplementariuszekomandytariusze. Komplementariusz jest wspólnikiem aktywnym, który co do zasady prowadzi sprawy spółki i reprezentuje ją na zewnątrz. Czynne uczestniczenie w kierowaniu spółką przez tego wspólnika ustawodawca połączył jednak z przypisaniem mu nieograniczonej odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Komplementariusz odpowiada bowiem za zobowiązania spółki całym swoim majątkiem.

Komandytariusz jest wspólnikiem pasywnym, który w zasadzie nie prowadzi spraw spółki i nie reprezentuje jej. Pasywny udział komandytariusza w kierowaniu działalnością spółki przesądził o przyznaniu mu przez ustawodawcę ograniczonej odpowiedzialności za jej zobowiązania. Wspólnik ten odpowiada bowiem za zobowiązania tylko do określonej w umowie spółki kwoty, tzw. sumy komandytowej. Jeżeli natomiast komandytariusz wniesie do spółki wkład o wartości co najmniej równej sumie komandytowej, wówczas wolny jest od osobistej odpowiedzialności. Ten sam wspólnik nie może być jednocześnie komplementariuszem i komandytariuszem.
Spółka komandytowa prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Celem takiej spółki musi być wykonywanie działalności gospodarczej. Firma spółki powinna zawierać nazwisko bądź firmę (nazwę) jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowa” (dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.k.”). Nazwisko komandytariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki. Jeżeli tak się stanie, komandytariusz odpowiada wobec osób trzecich za zobowiązania spółki bez ograniczeń.

R1J7VEMyFtdxt11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Komandytowo‑akcyjna

Jak sugeruje nazwa, spółka komandytowo‑akcyjna łączy w sobie zarówno cechy spółki komandytowej, jak i spółki akcyjnej.

Spółka komandytowo‑akcyjna prowadzi przedsiębiorstwo pod własną firmą. Celem takiej spółki jest prowadzenie działalności gospodarczej. Firma spółki powinna zawierać nazwisko bądź firmę (nazwę) jednego lub kilku komplementariuszy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo‑akcyjna” (dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu SKA). Nazwisko akcjonariusza nie może być zamieszczone w firmie spółki. Jeżeli tak się stanie, akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich za zobowiązania spółki bez ograniczeń, tak jak komplementariusz.

W spółce komandytowo‑akcyjnej, podobnie jak w spółkach kapitałowych, utworzony jest kapitał zakładowy, którego minimalna wysokość wynosi 50 000 złotych.

Inną cechą spółki komandytowo‑akcyjnej, charakterystyczną dla spółek kapitałowych, jest funkcjonowanie w niej organów: walne zgromadzenie oraz rada nadzorcza. Powołanie rady nadzorczej w spółce komandytowo‑akcyjnej jest obowiązkowe tylko  wtedy, gdy liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć osób. Za dopuszczalne uznaje się też odpowiednie stosowanie przepisów o zarządzie spółki akcyjnej do prowadzenia spraw spółki przez komplementariuszy.

RLnTBBJ7wbtSi11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t785aiyaTF_000000BH

Prawa i obowiązki pracownika

R1JtIviDNmddW
Rejestrator czasu pracy
Rejestrator czasu pracy, licencja: CC 0[online], dostępny w internecie: https://en.wikipedia.org/wiki/Time_clock#/media/File:Time_clock_at_wookey_hole_cave_museum.JPG [dostęp 12.11.2015 r.]

Trzeba pamiętać, że słowa „pracujący”„pracownik”, mimo że są używane zamiennie, a w życiu często dochodzi do ich bardzo dużego upodobnienia, nie oznaczają tego samego. Każdy pracownik jest pracującym, ale nie każdy pracujący jest pracownikiem, np. pracującym jest pracodawca lub osoba pracująca na własny rachunek.

Pracownik
Definicja: Pracownik

Osoba fizyczna, zatrudniona na podstawie umowy o pracę (powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę), wykonująca pracę na rzecz pracodawcy, pod jego kierownictwem oraz w wyznaczonym przez niego miejscu i czasie, za co przysługuje jej wynagrodzenie.
Pracownikiem nie jest więc osoba, która świadczy pracę w ramach przepisów prawa cywilnego, np. na podstawie umowy o dzieło, umowy‑zlecenia lub innego rodzaju umowy cywilnoprawnej.
Pracownikiem nie może być też osoba prawna (spółka, instytucja, stowarzyszenie) ani jednostka organizacyjna nieposiadająca osobowości prawnej.

Pracujący
Definicja: Pracujący

Każda osoba fizyczna w wieku 15 lat i więcej, która w okresie badanego tygodnia wykonywała przez co najmniej godzinę pracę przynoszącą zarobek lub dochód.
Za pracującego uważa się zatem osobę wykonującą jakąkolwiek pracę, bez względu na formalny status zatrudnienia, tzn. obojętnie, czy jest to umowa o pracę, czy na przykład samozatrudnienie, praca dorywcza lub nawet praca „na czarno”.

Podstawowe obowiązki pracownika

Podstawowym obowiązkiem pracownika jest sumienne i staranne wykonywanie swojej pracy oraz stosowanie się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, chyba że są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę.
Ponadto, pracownik jest zobowiązany do:

  • przestrzegania czasu pracy ustalonego w zakładzie,

  • przestrzegania regulaminu pracy i ustalonego w zakładzie pracy porządku,

  • przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (m.in. wykonywania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp, dbania o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o ład i porządek w miejscu pracy, niezwłocznego zawiadomienia przełożonego o zauważonym w zakładzie wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego), a także przepisów przeciwpożarowych,

  • dbania o dobro zakładu pracy, chronienia jego mienia oraz zachowania w tajemnicy informacji, których ujawnienie mogłoby narazić pracodawcę na szkodę,

  • wykonywania okresowych badań lekarskich,

  • przestrzegania w zakładzie zasad współżycia społecznego.

Podstawowe prawa pracownika

Podstawowym prawem pracownika jest wykonywanie pracy zgodnie z  warunkami określonymi w umowie o pracę. Warunki te nie mogą być mniej korzystne niż przepisy prawa pracy.
Z przepisów prawa pracy wynika nadto, że pracownik ma między innymi prawo do:

  • poszanowania godności,

  • terminowego otrzymywania wynagrodzenia; wypłata wynagrodzenia za pracę powinna być dokonywana co najmniej raz w miesiącu, w stałym i ustalonym z góry terminie,

  • sprawiedliwego oceniania swojej pracy,

  • wypoczynku i płatnego urlopu (prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego),

  • bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,

  • informacji o sposobie wykonywania pracy na określonych stanowiskach,

  • podnoszenia swoich kwalifikacji,

  • świadczeń socjalnych,

  • nagród i wyróżnień.
    Pracownicy mają równe prawa z tytułu jednakowego wypełniania takich samych obowiązków. Dotyczy to zwłaszcza równego traktowania mężczyzn i kobiet.

t785aiyaTF_000000D1

Podsumowanie

Przedsiębiorstwo jest podstawową jednostką organizacyjną gospodarki narodowej tworzoną w celu osiągania efektów ekonomicznych przez produkcję dóbr rzeczowych, świadczenie usług lub inną działalność. Działalność ta służy w ostateczności zaspokajaniu potrzeb człowieka.

Ćwiczenie 2

Wymień rodzaje spółek i krótko opisz zasady ich tworzenia i funkcjonowania.

Ćwiczenie 3

Scharakteryzuj różnice między pracownikiem i pracującym.

Ćwiczenie 4

Wymień podstawowe prawa i obowiązki pracownika.

Literatura

Godziszewski B. i in., Przedsiębiorstwo. Teoria i praktyka, PWE, Warszawa 2011.
Nauka o przedsiębiorstwie. Wybrane zagadnienia, I. Lichniak (red.), Oficyna Wydawnicza SGH, Warszawa 2009.

Przydatne linki

Centralna Ewidencja i Informacja o Działalności Gospodarczej