Uwarunkowania bezpieczeństwa państwa
Każde państwo, funkcjonując w otoczeniu innych państw, realizuje wiele interesów. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje bezpieczeństwo. Uczestnicząc w stosunkach międzynarodowych, państwo permanentnie dąży do zapewnienia i utrzymania odpowiedniego poziomu bezpieczeństwa, dzięki czemu gwarantuje sobie przetrwanie, zapewnia wszechstronny rozwój oraz daje poczucie bezpieczeństwa swoim obywatelom. Działania te zależne są jednak od wielu czynników, do których zalicza się przede wszystkim uwarunkowania geopolityczne i militarne.
że bezpieczeństwo jest podstawową wartością człowieka;
jak różnorodne mogą być zagrożenia;
że podstawowym zadaniem państwa jest ochrona obywateli przed zagrożeniami, czyli zapewnienie bezpieczeństwa.
opisywać warunki gwarancji bezpieczeństwa państwa;
wyjaśniać uwarunkowania bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej;
opisywać potencjał demograficzny, gospodarczy oraz militarny Polski;
wyjaśniać, jakie znaczenie dla bezpieczeństwa RP ma członkostwo w organizacjach międzynarodowych.
1. Bezpieczeństwo polityczne
Bezpieczeństwo jest pojęciem dynamicznym, wieloznacznym i wieloaspektowym. Biorąc pod uwagę funkcjonowanie instytucji państwowych oraz uczestnictwo w systemie międzynarodowym, najważniejsze dla państwa będą dwa aspekty bezpieczeństwa: polityczny i militarny.
Bezpieczeństwo polityczne jest definiowane na różne sposoby. Pod tym terminem kryje się zarówno stabilność porządku konstytucyjnego oraz sytuacji politycznej i społecznej w danym państwie, jak i ochrona wartości demokratycznych oraz instytucji demokracji. Z tego względu bezpieczeństwo polityczne można ogólnie zdefiniować jako proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie politycznym
. Polega ono również na zdolności tychże struktur do eliminacji zagrożeń politycznychzagrożeń politycznych.
Takimi zagrożeniami mogą być:
słabość rządów prawa i struktur społeczeństwa obywatelskiego,
niezdolność instytucji państwowych do utrzymania stabilności porządku konstytucyjnego oraz ochrony obywateli przed dyskryminacją i zastraszeniem ze strony uzbrojonych grup i organizacji kryminalnych,
nieprzestrzeganie praw i wolności człowieka,
akty i praktyki terrorystyczne,
wszelkiego rodzaju ekstremizmy i fundamentalizmy (np. ideologiczne i religijne),
brak współpracy międzynarodowej.
Zastanów się, jakie zagrożenia polityczne wymienione powyżej mogą dotyczyć Polski. Które z nich wydają się być najbardziej realne? Odpowiedź uzasadnij.
Aby zapewnić sobie odpowiedni poziom bezpieczeństwa politycznego, państwo realizuje swoje cele strategiczne, do których zaliczyć można m.in.:
ochronę porządku konstytucyjnego,
zapewnienie należytego funkcjonowania instytucji państwowych,
poszanowanie praw i wolności swoich obywateli,
ochronę obywateli przed bezprawiem,
eliminację zagrożeń terrorystycznych,
stworzenie odpowiednich warunków rozwoju ekonomicznego, społecznego i intelektualnego,
przeciwdziałanie ekstremizmom i fundamentalizmom,
sprawne funkcjonowania systemu zarządzania kryzysowegozarządzania kryzysowego,
utrzymywanie dobrych relacji z pozostałymi uczestnikami stosunków międzynarodowych.
Wybierz jeden z celów strategicznych i odpowiedz, w jaki sposób państwo może go realizować.
Działania państwa zmierzające do zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa politycznego zależą od wielu czynników, które nazwać można uwarunkowaniami politycznymi bezpieczeństwa państwa. Zalicza się do nich:
niepodległość i suwerenność państwa,
suwerennie wybrane władze,
stabilny system prawny (w tym porządek konstytucyjny),
stabilny system polityczny (w tym system partyjny),
dobrze funkcjonujące władze państwowe,
niezawisłą władzę sądowniczą,
akceptowane oraz przestrzegane prawa i wolności człowieka,
dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie charakteryzujące się wysoką kulturą polityczną,
sprawne i skuteczne działania dyplomatyczne.
2. Militarne uwarunkowania bezpieczeństwa państwa
Bezpieczeństwo militarne odnosi się do relacji zachodzących pomiędzy państwem a środowiskiem międzynarodowym, w których uczestniczy czynnik militarny. Odwołując się do przedstawionej już ogólnej definicji bezpieczeństwa politycznegobezpieczeństwa politycznego, za bezpieczeństwo militarne można uznać proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie militarnym
. Bezpieczeństwo militarne to również zdolność państwa do eliminacji zagrożeń militarnychzagrożeń militarnych, których istotą jest użycie lub groźba użycia siły wobec danego państwa przez inne podmioty (uczestników stosunków międzynarodowych). Zalicza się do nich bezpośrednie i pośrednie przejawy użycia (lub groźby użycia) sił zbrojnych, np.:
demonstrację siły,
szantaż militarny,
prowokację militarną,
incydent graniczny,
zbrojne starcie graniczne,
napaść zbrojną grup nieformalnych,
konflikt zbrojny w każdej postaci.
Ponadto do zagrożeń o charakterze militarnym zalicza się:
nadmierną rozbudowę sił zbrojnych naruszającą lokalną, regionalną lub globalną równowagę sił oraz mogącą stanowić sygnał zbliżającej się wojny (w szczególności należy przeciwdziałać wzrostowi zbrojeń państw uważanych za niestabilne i niebezpieczne);
nieprzestrzeganie lub obchodzenie zobowiązań w dziedzinie kontroli zbrojeń i niewystarczające reakcje w momencie naruszenia tych zobowiązań;
proliferację (rozprzestrzenianie) broni masowego rażenia – niekontrolowany przepływ tego rodzaju broni stanowi poważne zagrożenia dla całej społeczności międzynarodowej;
obecność obcych wojsk bez zgody władz państwa przyjmującego;
działalność służb specjalnych (wywiadowczych) innych państw, uznawane za podstawowe działanie wyprzedzające oraz osłabiające potencjał militarny.
Czy uważasz, że w Europie aktualnie istnieje któreś z wymienionych wyżej zagrożeń militarnych? Może dostrzegasz jakieś spoza tej listy? Uzasadnij swoją odpowiedź.
Tak rozumiane bezpieczeństwo militarne zależy od wielu czynników, które ogólnie nazywa się uwarunkowaniami militarnymi bezpieczeństwa państwa. Zalicza się do nich przede wszystkim:
sprawnie funkcjonujący system bezpieczeństwa państwa,
jasno określone i czytelne cele strategiczne,
bardzo dobrze wyszkolone i profesjonalne siły zbrojne,
wysoki poziom zaawansowania technologicznego sił zbrojnych,
zaangażowanie w sojusze międzynarodowesojusze międzynarodowe (przede wszystkim te o charakterze militarnym),
wysoką świadomość militarną oraz kulturę strategicznąkulturę strategiczną danego społeczeństwa.
3. Uwarunkowania bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej
Rzeczpospolita Polska jest państwem położonym w Europie Środkowej – pomiędzy Morzem Bałtyckim na północy, a Sudetami i Karpatami na południu. Od północy Polska graniczy z Rosją (a dokładniej z częścią jej terytorium – obwodem kaliningradzkim) i Republiką Litewską, choć większość granicy północnej wyznacza wybrzeże Morza Bałtyckiego (warto podkreślić, że polska wyłączna strefa ekonomicznawyłączna strefa ekonomiczna na Bałtyku graniczy ze strefami Danii i Szwecji). Zachodnia granica na całej swej długości oddziela Polskę od Republiki Federalnej Niemiec, od południa zaś Rzeczpospolita sąsiaduje z Republiką Czeską i Republiką Słowacką. Wschodnia granica naszego państwa stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii EuropejskiejUnii Europejskiej i NATONATO – poprzez nią sąsiadujemy z Republiką Białorusi i Ukrainą. Długości granic można poznać dzięki aplikacji 1.
Zasób interaktywny dostępny pod adresem https://zpe.gov.pl/a/D3wgiGR7m
Zastanów się, w jaki sposób położenie geograficzne Polski wpływa na jej pozycję na arenie międzynarodowej.
Polska pod względem administracyjnym stanowi państwo unitarnepaństwo unitarne zdecentralizowane, którego powierzchnia administracyjna wynosi 312 679 km² (co daje jej 70. miejsce na świecie i 9. w Europie). Od 1 stycznia 1999 r. obowiązuje trzystopniowy podział administracyjny kraju na województwa, powiaty i gminy.
Poniżej znajduje się mapa z podziałem administracyjnym Polski. Zaznaczono na niej województwa. Czy potrafisz zlokalizować swój powiat oraz gminę?
Polska jest zamieszkana przez ok. 38,5 miliona ludzi i pod względem liczby ludności zajmuje 33. miejsce na świecie, a 6. w Unii Europejskiej. Społeczeństwo jest starzejące się – odnotować można spadek dzietności i wzrost średniej długości życia. Wśród ludności powyżej 65. roku życia nad liczbą mężczyzn zdecydowanie przeważa liczba kobiet (co jest spowodowane głównie wydarzeniami II wojny światowej), natomiast pośród młodszych i najmłodszych obywateli proporcje te przedstawiają się odwrotnie – występuje niewielka nadwyżka chłopców w stosunku do liczby dziewcząt.
Przeanalizuj poniższą strukturę płci i wieku w Polsce i zastanów się, jakimi czynnikami (poza II wojną światową) może być spowodowane starzenie się naszego społeczeństwa.
Polska jest demokratycznym państwem prawa. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej została uchwalona 2 kwietnia 1997 r. i ustanawia nasze państwopaństwo republiką parlamentarną z systemem parlamentarno‑gabinetowym. Ustrój Rzeczypospolitej opiera się na trójpodziale władzy (na władzę ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą), a funkcjonujący w Polsce system partyjny określa się jako wielopartyjny.
Na straży suwerenności i niepodległości Polski, a także bezpieczeństwa i pokoju kraju oraz obywateli stoją siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Żołnierze realizujący konstytucyjne zadania wojska mają prawo do stosowania środków przymusu bezpośredniego, użycia broni i innego uzbrojenia. Muszą oni jednak mieć na uwadze bezwzględną konieczność oraz cel wykonania tych zadań. Ponadto ich działania powinny być adekwatne do zagrożenia oraz mieścić się w granicach zasad określonych w wiążących Rzeczpospolitą Polską ratyfikowanych umowach międzynarodowych.
Kluczowe znaczenie ze względu na bezpieczeństwo Rzeczypospolitej Polskiej ma członkostwo w organizacjach oraz sojuszach międzynarodowych. Polska jest członkiem takich organizacji, jak: Unia EuropejskaUnia Europejska, Organizacja Traktatu PółnocnoatlantyckiegoOrganizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w EuropieOrganizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, Organizacja Narodów ZjednoczonychOrganizacja Narodów Zjednoczonych czy Rada EuropyRada Europy. Ważne ze względów bezpieczeństwa jest zwłaszcza członkostwo Polski w Unii Europejskiej, Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego (NATO) oraz Organizacji Bezpieczeństwa Współpracy w Europie (OBWE).
Dowiedz się, do jakich innych organizacji międzynarodowych należy Polska oraz jakie są ich główne cele. Czy któreś z nich mają charakter militarny?
Podsumowanie
Bezpieczeństwo jest pojęciem dynamicznym, wieloznacznym i wieloaspektowym. Biorąc pod uwagę funkcjonowanie instytucji państwowych oraz uczestnictwo w systemie międzynarodowym, najważniejsze dla państwa będą dwa jego aspekty: polityczny i militarny.
Uwarunkowania polityczne bezpieczeństwa państwa to m.in. niepodległość i suwerenność państwa, suwerennie wybrane władze, stabilny system prawny (w tym porządek konstytucyjny), stabilny system polityczny (w tym system partyjny), dobrze funkcjonujące władze państwowe, niezawisła władza sądownicza, akceptowane oraz przestrzegane prawa i wolności człowieka, dobrze funkcjonujące społeczeństwo obywatelskie oraz sprawne i skuteczne działania dyplomatyczne.
Uwarunkowania militarne bezpieczeństwa państwa to m.in.: sprawnie funkcjonujący system bezpieczeństwa państwa, jasno określone i czytelne cele strategiczne, bardzo dobrze wyszkolone i profesjonalne siły zbrojne, wysoki poziom zaawansowania technologicznego sił zbrojnych, zaangażowanie w sojusze międzynarodowe (przede wszystkim te o charakterze militarnym), wysoki poziom świadomości militarnej oraz kultura strategiczna danego społeczeństwa.
Rzeczpospolita Polska jest państwem położonym w Europie Środkowej. Zachodnia granica na całej swej długości oddziela Polskę od Republiki Federalnej Niemiec, od południa zaś Rzeczpospolita sąsiaduje z Republiką Czeską i Republiką Słowacką. Wschodnia granica naszego państwa stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii Europejskiej i NATO – poprzez nią sąsiadujemy z Republiką Białorusi i Ukrainą.
Polska pod względem administracyjnym jest państwem unitarnym zdecentralizowanym, którego powierzchnia administracyjna wynosi 312 679 km². Polskę zamieszkuje ok. 38,5 miliona ludzi i pod względem liczby ludności Rzeczpospolita zajmuje 33. miejsce na świecie, a 6. w Unii Europejskiej.
Polska jest demokratycznym państwem prawa. Na straży suwerenności i niepodległości Rzeczypospolitej oraz bezpieczeństwa i pokoju kraju oraz obywateli stoją siły zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto kluczowe znaczenie w tym aspekcie ma również członkostwo Polski w różnorodnych organizacjach i sojuszach międzynarodowych, spośród których najważniejsze są Unia Europejska, NATO i OBWE.
Na podstawie informacji zawartych w niniejszej lekcji napisz rozprawkę, w której ustosunkujesz się do hipotezy, że Rzeczpospolita Polska jest państwem bezpiecznym.
Słowniczek
proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans, redukowania ryzyka oraz przeciwdziałania wszelkiego rodzaju zagrożeniom, w których istotną rolę odgrywa czynnik militarny
proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie politycznym; odnosi się ono również do zdolności tychże struktur do eliminacji zagrożeń politycznych
zestaw wierzeń, przekonań oraz sposobów zachowań wynikających ze wspólnych doświadczeń, poczucia identyfikacji, odrębności od innych grup, które determinują kierunki działań oraz sposoby osiągania celów w polityce zagranicznej, a także określają preferowany sposób wykorzystania siły zbrojnej; są to sposoby myślenia i działania w odniesieniu do siły, które mają swe źródła w doświadczeniach historycznych oraz dążeniach do samoidentyfikacji
organizacja międzynarodowa uznawana za organizację regionalną; powstała 1 stycznia 1995 r. w wyniku instytucjonalizacji Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie, a jej głównym celem jest zapobieganie konfliktom w Europie
organizacja międzynarodowa stawiająca sobie za cel zapewnienie pokoju i bezpieczeństwa międzynarodowego, popieranie przestrzegania praw człowieka oraz rozwój współpracy między narodami
organizacja międzynarodowa o charakterze polityczno‑wojskowym, powstała 24 sierpnia 1949 r. na mocy Traktatu Północnoatlantyckiego, podpisanego 4 kwietnia 1949 r.; początkowo celem NATO była obrona jej członków przed atakiem militarnym ze strony Związku Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRR) i jego sojuszników; dzisiaj cele te mają bardziej uniwersalny charakter; Polska jest członkiem NATO od 12 marca 1999 r.
organizacja polityczna ludzi osiadłych na określonym terytorium, wyposażona w bezpośrednią władzę zwierzchnią; państwo jest podmiotem prawa międzynarodowego i odznacza się następującymi atrybutami: ludnością, wyznaczonym terytorium, władzą zwierzchnią oraz zdolnością do utrzymywania stosunków z innymi państwami
forma państwa charakteryzującego się wewnętrzną jednolitością, którego wszystkie jednostki administracyjne są podporządkowane organom centralnym określającym ich ustrój
międzynarodowa organizacja rządowa skupiająca prawie wszystkie państwa Europy, której głównym celem jest osiągnięcie większej jedności między jej członkami, aby chronić i wcielać w życie ideały i zasady stanowiące ich wspólne dziedzictwo, oraz aby ułatwić ich postęp ekonomiczny i społeczny (art. 1a Statutu Rady Europy)
przymierze dwóch lub większej liczby państw tworzone umową międzynarodową w celu realizacji wspólnych celów politycznych, wojskowych i gospodarczych; najczęściej sojusze dotyczą dziedziny wojskowej i obejmują przede wszystkim współdziałanie w przypadku agresji, którego zakres określa umowa (mogą to być np. konsultacje lub wspólna akcja zbrojna), a także wspólny rozwój zdolności obronnych
organizacja międzynarodowa stanowiąca gospodarczo‑polityczny związek demokratycznych państw europejskich; powstała 1 listopada 1993 r. na mocy podpisanego 7 lutego 1992 r. traktatu z Maastricht jako efekt wieloletniego procesu integracji politycznej, gospodarczej i społecznej
obszar rozciągający się poza morzem terytorialnym do 200 mil morskich (ok. 370 km) w głąb morza, na którym państwo nadbrzeżne ma wyłączne prawa m.in. do badania i eksploatacji dna morza oraz wód morskich, ich ochrony, gospodarowania zasobami naturalnymi znajdującymi się na ich terenie, wznoszenia i użytkowania sztucznych wysp, instalacji i konstrukcji oraz ochrony i zachowania środowiska morskiego
sytuacja, w której dochodzi do użycia lub groźby użycia siły militarnej wobec danego państwa przez inne podmioty; zalicza się do nich bezpośrednie i pośrednie przejawy użycia (lub groźby użycia) sił zbrojnych
sytuacje, w których nasilają się działania zorganizowanych grup społecznych (politycznych) uniemożliwiające wypełnianie przez państwo jego głównych funkcji, a przez to osłabiające lub niweczące działania organów lub instytucji realizujących cele i interesy narodowe
Zadania
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Bezpieczeństwo polityczne można ogólnie zdefiniować jako proces polegający na utrzymywaniu ciągłej gotowości struktur państwowych do podejmowania wyzwań, wykorzystywania szans oraz redukowania ryzyka w aspekcie politycznym. | □ | □ |
| Biorąc pod uwagę funkcjonowanie instytucji państwowych oraz uczestnictwo w systemie międzynarodowym, najważniejsze dla państwa są dwa aspekty bezpieczeństwa: polityczny i ekologiczny. | □ | □ |
| Jednym z czynników określających bezpieczeństwo polityczne jest stabilność porządku konstytucyjnego. | □ | □ |
| Istotą zagrożeń militarnych jest groźba użycia siły militarnej wobec danego państwa przez innych uczestników stosunków międzynarodowych. | □ | □ |
| Sprawne funkcjonowanie instytucji państwowych nie determinuje bezpieczeństwa obywateli. | □ | □ |
Wskaż, które zdania są prawdziwe, a które – fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| W Polsce mieszka ok. 38,5 miliona ludzi. | □ | □ |
| Wschodnia granica Rzeczypospolitej Polskiej stanowi jednocześnie wschodnią granicę Unii Europejskiej i OBWE. | □ | □ |
| Na straży suwerenności i niepodległości Polski oraz bezpieczeństwa i pokoju jej oraz jej obywateli stoją Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej. | □ | □ |
| Ustrój Rzeczypospolitej opiera się na trójpodziale władzy, a funkcjonujący w Polsce system partyjny określa się jako monopartyjny. | □ | □ |
| Kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa Polski ma członkostwo w Unii Europejskiej, NATO i OBWE. | □ | □ |
Rozwiąż krzyżówkę.
- Organizacja polityczna tworzona przez ludzi osiadłych na określonym terytorium, sprawująca bezpośrednią władzę zwierzchnią.
- Ich akceptowanie oraz przestrzeganie jest politycznym uwarunkowaniem bezpieczeństwa państwa. Prawa i … obywateli.
- Może być zbrojny.
- Z tym państwem Polska graniczy od południa.
- Najważniejszy i najwyższy rangą akt prawny Rzeczypospolitej Polskiej.
- Inaczej Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego.
| 1 | |||||||||||||||
| 2 | |||||||||||||||
| 3 | |||||||||||||||
| 4 | |||||||||||||||
| 5 | |||||||||||||||
| 6 |