Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Ludzie przemieszczają się od zarania dziejów. Najdawniejsi nasi przodkowie mieszkali w Afryce, skąd ich potomkowie wywędrowali na wszystkie kontynenty poza Antarktydą. Współcześnie migracje są łatwiejsze, przez to coraz powszechniejsze. W tym rozdziale dowiemy się, jakie są ich przyczyny i skutki.

RgQ5zBFW6k9hN1
Konflikty zbrojnie powodują masowe migracje. Na zdjęciu konwój ciężarówek z kurdyjskimi uchodźcami uciekającym z Iraku przed represjami reżimu Saddama Husajna podczas wojny 1991 r.
Już wiesz
  • jaka jest wielkość i jakie są główne kierunki migracji z Polski i do Polski;

  • czym emigracja różni się od imigracji;

  • czym jest saldo migracji.

Nauczysz się
  • omawiać kryteria podziałów migracji;

  • wymieniać i charakteryzować przyczyny migracji;

  • opisywać skutki migracji dla kraju emigracyjnego i imigracyjnego.

iJ0exbog4a_d5e166

1. Definicje i wielkość migracji

Polska wersja jednej z ogólnoświatowych encyklopedii dostępnych w Internecie podaje wyjątkowo ogólne określenie migracjimigracjamigracji – przemieszczanie się ludności mające na celu zmianę miejsca pobytu. Przemieszczanie się jest terminem jednoznacznym, ale miejsce pobytu już nie.
Wersje angielska i niemiecka tejże encyklopedii mówią o przemieszczeniu z zamiarem osiedlenia, co jest dużym zawężeniem w stosunku do wersji polskiej.

Szeroka definicja pozwala podzielić migracje według różnych kryteriów. Jednym z nich jest czas trwania przemieszczenia. Migracja czasowa, w przeciwieństwie do stałej, to wyjazd z zamiarem powrotu. Czasowe migracje mogą być regularne, powtarzające się co jakiś czas, bądź nieregularne. Inne kryterium mówi o zasięgu migracji: migracje zewnętrzne, w odróżnieniu od wewnętrznych, wiążą się z przekraczaniem granic administracyjnych, nie tylko międzypaństwowych.

Kolejnym kryterium jest powód wyjazdu. Migracja może być dobrowolna albo przymusowa. Około 10‑15 mln to uchodźcy – ludzie, którzy opuścili swe kraje w obawie przed prześladowaniami. Wśród migrantów są repatrianci – osoby, które wcześniej zostały zmuszone do opuszczenia swoich siedzib, ale do nich wracają. Najczęściej jednak migruje się z powodów ekonomicznych, by poprawić poziom życia swój lub rodziny. Migracja może mieć również podłoże religijne, zdrowotne lub społeczne.

R175n84ClnHyo1
Najwięcej migrantów mieszka w Europie i Azji

Szacunki mówią, że w 1990 roku ok. 150 mln ludzi mieszkało w innych państwach, niż się urodziło. Obecnie jest to ponad 200 mln – 3% ludności świata. Przy utrzymaniu takiego tempa wzrostu w 2050 roku migrantów będzie ok. 400 mln.
Powodów migracji jest wiele. Zwykle nie decyduje jeden czynnik, lecz ich splot. Niektóre zmuszają do wyjazdu, inne przyciągają do nowego miejsca.

Wybrane przykłady czynników wpływających na decyzję o emigracji

Czynniki wypychające

Czynniki przyciągające

wysokie bezrobocie

szansa na zatrudnienie

niskie płace

wyższe płace

nietolerancyjne społeczeństwo

społeczeństwo tolerancyjne

odmienność kulturowa

podobieństwo kulturowe

ciężkie warunki klimatyczne

optymalne warunki klimatyczne

napięcia, konflikty, prześladowania

bezpieczeństwo

niski poziom opieki zdrowotnej

wyższy poziom opieki zdrowotnej

złe warunki mieszkaniowe

lepsze warunki mieszkaniowe

ograniczone możliwości nauki

szerokie możliwości nauki

zagrożenie klęskami żywiołowymi

brak zagrożenia klęskami żywiołowymi

ograniczenia wolności

wolność

ograniczenia dostępu do wody i żywności

dostęp do wody i żywności

brak rodziny lub znajomych

rodzina lub znajomi

nieefektywna pomoc socjalna

sprawna pomoc socjalna

ograniczone możliwości samorealizacji

szerokie możliwości samorealizacji

Warto pamiętać, że przewaga argumentów na rzecz emigracji nie zawsze skutkuje wyjazdem. Trzeba liczyć się na przykład z ograniczeniami wizowymi, kosztem transportu, nieznajomością języka i kultury, rozłąką z rodziną i znajomymi.

iJ0exbog4a_d5e223

2. Główne kierunki migracji na świecie

Chociaż ludzie migrują we wszystkich kierunkach, natężenie ruchu nie jest jednakowe. Jeżeli posłużymy się metodologią Programu ONZ ds. Rozwoju (UNDP) i podzielimy świat na bogatą Północ i biedne Południe, to otrzymamy 4 kierunki migracji. Najliczniejsze to południe‑północ i południe‑południe.

R1StbArMx4x1c1
Dwa główne kierunki migracji to z państw rozwijających się do wysoko rozwiniętych oraz w obrębie krajów rozwijających się

Przykłady pierwszego to migracja z Meksyku do Stanów Zjednoczonych czy z Turcji do Niemiec, a drugiego z Bangladeszu do Indii i z Afganistanu do Pakistanu.
Najliczniejsze migracje w obrębie państw wysoko rozwiniętych to Niemcy – Stany Zjednoczone i Wielka Brytania – Australia.
Ruch północ‑południe to w największym natężeniu Stany Zjednoczone – Meksyk i Niemcy – Turcja. Są to jednocześnie przykłady reemigracji, czyli powrotu do kraju macierzystego.

RzmUqawhR1ckF1
Główne kierunki i natężenie migracji na świecie
Polecenie 1

Oblicz saldo migracji dla Polski, którą w 2013 roku opuściło 66 297 osób, a do której przyjechały 43 404 osoby. Jak można wyjaśnić to zjawisko?

iJ0exbog4a_d5e272

3. Konsekwencje ruchów migracyjnych

Zarówno napływ, jak i odpływ ludności niosą ze sobą konsekwencje dla kraju emigracyjnego oraz docelowego. Ocena niektórych jest jednoznaczna, innych dyskusyjna.
Kraj docelowy zyskuje pracowników często gotowych podjąć prace zbyt mało atrakcyjne pod względem warunków i płacy dla stałych mieszkańców. Czasem dzięki nim uzupełnia się deficyt pracowników, którzy z racji wieku przeszli na emeryturę. Część migrantów to ludzie wykształceni, dlatego od razu stają się wydajnymi pracownikami. Nawet jeśli pracują nielegalnie, kupują w legalnych sklepach, płacąc tym samym podatki pośrednie. Kraj zyskuje więc ekonomicznie.
Ponieważ większość przybywających to ludzie młodzi, wzrasta przyrost naturalny. Jest to istotne w krajach 4 i 5 fazy przejścia demograficznego.
Przybysze wzbogacają kulturę kraju imigracyjnego poprzez na przykład kuchnię, tradycje, ubiór. Ich obecność sprawia, że mieszkańcy poszerzają swoją wiedzę o świecie.

RzJ6RtOrxnZ4V1
Ludności pochodzenia karaibskiego jest w Kanadzie około 60 tys.

Z drugiej strony duże różnice kulturowe mogą czasem prowadzić do powstania etnicznych dzielnic. Niezrozumienie i nietolerancja często skutkują napięciami i konfliktami.

Rjlqg1k17fp0c1
7 stycznia 2015 roku dwaj francuscy islamiści pochodzenia algierskiego dokonali zamachu na redakcję satyrycznego tygodnika. Zginęło łącznie 12 osób, w tym 9 członków redakcji

Obecność nowych, potencjalnych pracowników pozwala na obniżenie płacy oraz skutkuje oskarżeniami o zabieranie miejsc pracy.

Polecenie 2

Amerykańskiemu komikowi Louisowi CK przypisuje się słowa: „Tak, imigranci kradną Ci pracę. Ale jeśli czynią to ludzie bez kontaktów, pieniędzy i znajomości języka, to Ty jesteś do niczego”. W jakim stopniu zgadzasz się z tą opinią? Uzasadnij swój pogląd.

Część imigrantów stanowi obciążenie dla opieki społecznej, powoduje zwiększenie wydatków na kursy językowe, zasiłki dla bezrobotnych czy obsługę prawną, zwłaszcza jeśli potrzebni są tłumacze języków mało znanych. Część zarobionych przez imigrantów pieniędzy jest wysyłana do kraju macierzystego, przez co sumy te nie są inwestowane ani wydawane na miejscu.

Rhj6xrNNsd6JF1
Łączna suma pieniędzy przekazana przez emigrantów w 2010 roku wyniosła około 433 mld dolarów

Z kolei w kraju emigracyjnym zmniejsza się bezrobocie, a tym samym rosną płace. Pieniądze otrzymane z zagranicy pomagają podnieść poziom życia. Informacje o innych krajach wzbogacają wiedzę o świecie. Reemigranci przywożą ze sobą nowe umiejętności i wzorce kulturowe.

Suma pieniędzy otrzymanych od emigrantów w porównaniu do wielkości PKB w 2013 roku (wg Banku Światowego)

Lp.

Państwo

Wpływy w stosunku do PKB (%)

1.

Tadżykistan

51,9

2.

Kirgistan

31,4

3.

Nepal

24,7

4.

Mołdawia

24,6

5.

Samoa

23,5

Negatywnych następstw też nie brakuje. Wyjazd wykształconych ludzi to „drenaż mózgów” – zubożenie kraju o osoby o dużym potencjale, których koszty wykształcenia nie zostają zwrócone. Młodzi emigranci rodzą dzieci w nowych krajach, stąd spadek przyrostu naturalnego w kraju macierzystym. Wśród Polek przybyłych do Wielkiej Brytanii po 2004 roku średnia dzietność to 2,13 w porównaniu do 1,3 w Polsce.

Odsetek osób z wyższym wykształceniem mieszkających poza granicami kraju

Państwo

Odsetek osób z wyższym wykształceniem
mieszkających poza granicami kraju (%)

Gujana

92,7

Haiti

73,9

Zimbabwe

43,6

Albania

26,7

Wietnam

10,3

Dzieci, których rodzice wyemigrowali, zostają pod opieką dalszych krewnych. Nie jest to sytuacja sprzyjająca rozwojowi. Długotrwała rozłąka może prowadzić do problemów zdrowotnych i wychowawczych, a także skutkować słabymi postępami w nauce.

RhbDiowQbOKch1
Trzeba pamiętać, że problemy często są ze sobą powiązane
iJ0exbog4a_d5e356

4. Migracje Polaków

Emigracja polska ma długą historię. Pierwsi polscy osadnicy w Ameryce Północnej pojawili się już w 1608 roku. Późniejsze losy polityczne kraju i sytuacja ekonomiczna spowodowały liczne i wielokierunkowe ruchy migracyjne – do państw Europy Zachodniej, w głąb Rosji, do Stanów Zjednoczonych, Ameryki Południowej. Po drugiej wojnie światowej duża część żołnierzy Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie nie wróciła do komunistycznej Polski, rozpraszając się po świecie. W powojennej historii Polska była krajem emigracyjnym. Ruch ten uległ przyspieszeniu po wstąpieniu do Unii Europejskiej i otwarciu rynków pracy na zachodzie Europy.

RcvvPVCqr5Mtw1
Wskutek otwarcia granic wielkość migracji w ostatnich latach może być tylko szacowana

Współczesne dane Głównego Urzędu Statystycznego nie są w pełni wiarygodne, ponieważ opierają się na informacjach administracyjnych (meldunkowych), a wielu emigrantów nie przestrzega tych przepisów. Obecnie szacuje się, że poza Polską mieszka ok. 20 mln Polaków i osób pochodzenia polskiego. Setki tysięcy osób (np. w USA, Brazylii, Francji, Białorusi) ma tylko polskich przodków, ale chce być zaliczana do Polonii, natomiast setki tysięcy innych mieszka i pracuje poza Polską (np. w Wielkiej Brytanii, Irlandii, Niemczech), ale nie uważają się za emigrantów.

Liczebność Polonii wg Stowarzyszenia Wspólnota Polska

Państwo

Liczebność

Stany Zjednoczone

10,6 mln

Niemcy

2 mln

Brazylia

1,8 mln

Francja

1 mln

Kanada

900 tys.

Argentyna

450 tys.

Białoruś

400‑900 tys.

Wielka Brytania

500‑800 tys.

Litwa

300 tys.

Australia

200 tys.

RGLgOq49JW33o1
Mało jest państw, w których Polacy nie mieszkają
Polecenie 3

Podaj przyczyny, dla których nie można dokładnie określić liczby Polaków i ludności pochodzenia polskiego żyjących na emigracji.

Wraz z przyjęciem Polski do Unii Europejskiej znacząco zmieniły się kierunki emigracji zarobkowej. Wskutek otwarcia rynków pracy w Europie Zachodniej zmalała atrakcyjność Stanów Zjednoczonych. Aby poprawić swój standard życia, nie trzeba już wydawać znacznych sum na podróż ani poddawać się długotrwałej i uciążliwej procedurze wizowej.

R1IVvQxGScN9u1
W 2004 roku Polska wstąpiła do Unii Europejskiej

W 2004 roku, po przystąpieniu naszego kraju do Unii Europejskiej tylko 3 kraje otworzyły swe rynki pracy dla Polaków – Szwecja, Wielka Brytania i Irlandia. Ludzie decydujący się wówczas na emigrację w ogromnej większości wybrali Wielką Brytanię. Zachęciły ich wysokie zarobki, wcześniejsza obecność tam Polaków, duży rynek pracy oraz łagodny klimat, w małym stopniu wpływający na sezonowość prac w rolnictwie lub budownictwie. Szwecja okazała się mniej atrakcyjna niż Irlandia. Przyczyn tego można upatrywać w odmienności kulturowej, klimacie uznawanym za zimny, dużych odległościach, wysokich podatkach oraz w fakcie, że wbrew obiegowej opinii nie wszyscy Szwedzi mówią po angielsku.
W miarę otwierania się kolejnych rynków pracy emigracja coraz bardziej się rozpraszała. Oczekiwano sporego napływu emigrantów do naszego zachodniego sąsiada, gdy w 2011 roku Niemcy otwierały się na pracowników z Polski. Okazało się jednak, że duża liczba pracujących w Niemczech to nie wynik przyjazdów, lecz głównie fakt legalizacji dotychczas zatrudnionych „na czarno”. Kolejnej prawdopodobnie zmiany należy spodziewać się, gdy Stany Zjednoczone zniosą dla obywateli Polski obowiązek wizowy.

R1bKW6LG1WBvz1
W 2013 roku rynek pracy otworzyła Chorwacja, a w 2014 – Szwajcaria
Ciekawostka

Najstarszą polską osadą w Stanach Zjednoczonych jest Panna Maria w Teksasie założona w 1854 roku przez Górnoślązaków z Płużnicy Wielkiej koło Strzelec Opolskich

Ciekawostka

Chicago jest największym po Warszawie miastem z ludnością polską (ponad 1,3 mln osób, w tym ok. 250 tys., dla których polski jest językiem ojczystym).

RtYguYjp0FfUm1
Polski bank i sklep przy Milwaukee Avenue w Chicago
Ciekawostka

W Wielkiej Brytanii w 2012 roku co czwarte urodzone dziecko miało matkę z zagranicy.

iJ0exbog4a_d5e433

Podsumowanie

  • Liczba migrujących na świecie ma tendencję wzrostową.

  • Wśród licznych przyczyn emigracji najpowszechniejsza jest ekonomiczna.

  • Największy przepływ ludności to migracja z krajów rozwijających się do rozwiniętych.

  • Na ruchach migracyjnych kraje zyskują, ale także tracą – bilans nie wszędzie jest taki sam.

  • Najwięcej Polaków i ludzi polskiego pochodzenia mieszka w Stanach Zjednoczonych.

  • Po przystąpieniu do Unii Europejskiej nasiliła się emigracja z Polski.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Zbierz informacje pokazujące wpływ emigrantów z wybranego kraju na życie społeczne i gospodarkę kraju, do którego przyjechali.

Polecenie 4.2

Jak sądzisz, czy rząd powinien zachęcać cudzoziemców do osiedlania się w Polsce?

iJ0exbog4a_d5e497

Słowniczek

migracja
migracja

przemieszczanie się ludności prowadzące do zmiany miejsca zamieszkania lub pobytu

iJ0exbog4a_d5e540

Zadania

Ćwiczenie 1
RtU2ZYyplT7hu1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RfdqKzEDerSsj1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1ZF590UleyTy1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R19X3EM37fV641
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
Ri6v4uOhyKvrp1
zadanie interaktywne
Źródło: Ryszard Pawlak, licencja: CC BY 3.0.