Głoski, litery, samogłoski, spółgłoski i sylaby – wszystkie te nazwy już znasz. Sprawdź, co już wiesz, przypomnij sobie wiadomości i poznaj nowe.
Jedna, dwie...
Przeczytaj głośno i starannie podane niżej zdanie, a następnie przepisz je do zeszytu. Kilka głosek zapisano tu za pomocą dwóch liter. Znajdź je i podkreśl.
W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie, strząsa skrzydła z dżdżu, a trzmiel w puszczy, tuż przy Pszczynie, straszny wszczyna szum.
Obejrzyj film pt. „Nasz sposób na głoski” i dowiedz się, skąd się wzięły kreseczki i ogonki w polskim abecadle.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Nasz sposób na głoski Nasz sposób na głoski Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0, muzyka: audiojungle.net.
...a nawet trzy razem
Porozmawiajcie o tym w klasie.
Jaki sposób znaleźli Polacy na swoje głoski?
Czy już wiecie, dlaczego litery mają ogonki?
Jaką macie metodę, aby prawidłowo policzyć litery i głoski?
Niektóre głoski w języku polskim zapisujemy dwojako: ó-u, ch-h, rz-ż, bo kiedy kształtowało się nasze pismo, istniało więcej głosek. Wyobraźcie sobie, że inaczej wymawiano ó niż u, różnie brzmiało rz i ż, a jeszcze na początku XX wieku słychać było różnicę między ch i h. Gdyby tak pozostało, uczniowie rzadziej popełnialiby błędy. Po prostu pisaliby tak, jak słyszą.
Wyjaśnij, czym różnią się pary wyrazów z poprzedniego zadania.
Co by się stało, gdybyśmy uprościli naszą pisownię i zrezygnowali z podwójnego zapisu? Podyskutuj o tym w klasie.
Samodzielnie i do spółki
W języku polskim jest osiem samogłosek: a, ą, e, ę, i, o, u (ó), y. Jedną z samogłosek zapisujemy na dwa sposoby: u lub ó. Wszystkie inne głoski to spółgłoski, np. b, g, ć, m, k, ch. Jest ich kilka razy więcej niż samogłosek.
Które wyrazy łatwiej było odgadnąć: pozbawione samogłosek czy spółgłosek? Spróbuj wyjaśnić dlaczego.
Dwie twarze głoski i
Jedną z samogłosek jest i. Ale czy zawsze nią jest? Czasem i oznacza jedynie miękkość spółgłoski. Na przykład w wyrazie nie jest tylko jedna samogłoska – e, natomiast znak i oznacza, że n wymawiamy miękko: ń.
Podane wyrazy przepisz do zeszytu, a następnie podziel je na głoski. Pomarańczową kredką lub zakreślaczem zaznacz samogłoski.
Wzór: książeczka – k‑si‑ą-ż‑e-cz‑k-a
kisiel –
silnie –
pióro –
miło –
miś –
ślicznie –
Jedna samogłoska = jedna sylaba
Przeczytaj rytmicznie wyliczankę.
Siedzi diabeł koło krzaka
i się gapi na ślimaka.
Raz, dwa, trzy – wychodź ty!
Jak nie wyjdziesz, będzie draka,
diabeł wtedy zje ślimaka.
Dziel śmiało
Wyrazy nie mieszczą się w danej linii? Trzeba je podzielić.
Zasady są proste:
Nie dzielimy wyrazów jednosylabowych, np. strzał, nawet jeśli są długie.
Nie dzielimy liter oznaczających jedną głoskę, np. cz, dz, sz.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajduje się kilka spółgłosek, np. kartka, to wyraz dzielimy w dowolnym miejscu. Uwaga: w drugiej sylabie musi być chociaż jedna spółgłoska, np. ka‑rtka, kar‑tka, kart‑ka.
Wyrazy podzielne tylko w jeden sposób, np. przed‑miot, pań‑stwo, mają zaznaczone miejsce podziału w słowniku ortograficznym, np. przed●miot, pań●stwo albo przed/miot, pań/stwo.
Jeśli na granicy dwóch sylab znajdują się dwie identyczne spółgłoski, to koniecznie trzeba je rozdzielić, np. pan‑na.
Zaproponuj, jak można podzielić na sylaby podane wyrazy: „różdżka”, „bazgrze”, „malwa”, „krasnal”. Zapisz swoje propozycje tutaj lub w zeszycie.
Wzór: płaszczka
pła‑szczka
płasz‑czka
płaszcz‑ka