Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Najsłynniejsze paryskie muzeum – Luwr – przechowuje w swoich zbiorach kilka niepozornych, glinianych tabliczek. Mają już ponad 6000 lat, zapisane są starożytnym rodzajem pisma i zawierają przepis na piwo! Spożywanie alkoholu było popularne już tysiące lat temu. Wtedy też pojawił się problem: Niektórzy ludzie nie umieli się od tego powstrzymać.

Już wiesz
  • jakie są zasady zdrowego trybu życia;

  • jak należy zdrowo się odżywiać.

Nauczysz się
  • opisywać, czym są używki, i wskazywać je;

  • rozpoznawać negatywne skutki stosowania niektórych używek;

  • odmawiać stosowania używek.

iJPxGGdJNL_d5e172

1. Co to jest używka?

Może zdarzyło ci się słyszeć słowo używka. Nie brzmi groźnie, prawda? Ale nie zawsze tak jest. Używką jest dowolna substancja, która nie jest konieczna do funkcjonowania organizmu, ale wywołuje nań pewien wpływ, np. odpędza senność. Do używek zaliczamy kawę lub herbatę – popularne napoje pobudzające. Ale używki to również alkohol, papierosy i narkotyki.

RmMH3yznWbnoh1
Herbata jest prawdopodobnie najbardziej rozpowszechnioną używką świata. W niektórych krajach, np. w Japonii, istnieją ściśle określone zasady jej podawania

Niektóre używki są obecne w naszym codziennym życiu. Rano pijesz herbatę (być może twoi rodzice piją kawę), na deser jesz czekoladowe ciastko. Takie używki nie są szkodliwe, o ile stosujemy je z umiarem. Inne używki, jak napoje gazowane, są bardziej szkodliwe i należy ich unikać. Istnieją też używki groźne dla naszego zdrowia, a nawet życia. Najbardziej znane to alkohol, papierosy i narkotyki. Powodują one wiele chorób, a dodatkowo prowadzą do uzależnieniauzależnienieuzależnienia, czyli niezwykle silnej potrzeby ich zażycia. Ich nadużywanie może doprowadzić nawet do śmierci.

Ciekawostka

To, że jakiś pokarm jest nieszkodliwy dla jednego organizmu, nie znaczy, że innemu nie zaszkodzi. Na przykład nie tylko ludzie kochają czekoladę – jej smak lubią również psy. Niestety, czekolada zawiera substancję śmiertelnie niebezpieczną dla tych czworonogów, ponieważ zatruwa ich układ pokarmowy, mózg i serce! Pamiętaj: lepiej, żeby twój pies nie znał smaku czekolady.

iJPxGGdJNL_d5e214

2. Alkohol – główna przyczyna wypadków drogowych

Alkohol jest powszechną używką obecną w wódkach, piwie czy winie. Jego używanie osłabia pracę mózgu: pod wpływem alkoholu człowiek łatwo traci równowagę, ma kłopoty z koncentracją, a czasami traci kontrolę nad sobą i zachowuje się bardzo agresywnie. Alkohol może być przyczyną chorób wątroby i nerek. Powszechną chorobą wywołaną przez tę używkę jest alkoholizmalkoholizmalkoholizm. Chory nie może powstrzymać się przed piciem alkoholu. Wydaje na niego wszystkie pieniądze, często popada w długi. Pod wpływem alkoholu może stawać się agresywny, groźny dla siebie i otoczenia. Wielkim zagrożeniem dla otoczenia są ludzie, którzy po spożyciu siadają za kierownicę samochodu. W ciągu roku powodują oni w Polsce ok. 5 tys. wypadków, w których ginie średnio ponad 600 osób.

RKgGQmkU7xRio1
Źródło: Michael Gil (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Ciekawostka

Alkohole są substancjami bardzo ważnymi w codziennym życiu. Używa się ich do produkcji m.in. środków odkażających, mydła, perfum, rozpuszczalników, płynów do mycia okien i płynów hamulcowych.

R3QfVWdA3E3wf1
Źródło: Angela Andriot (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego po spożyciu alkoholu nie powinno się prowadzić samochodu.

Ważne!

Nagłe odstawienie alkoholu przez osobę uzależnioną powoduje objawy chorobowe, m.in. silne bóle i wymioty. Dlatego walka z uzależnieniem jest długa i bywa, że niestety nie kończy się sukcesem.

iJPxGGdJNL_d5e264

3. Nikotyna – cichy zabójca naszych płuc

Kolejną groźną używką są papierosy. Głównym ich składnikiem są liście tytoniu – rośliny występującej naturalnie w obu Amerykach oraz Australii. Tytoń może być palony w postaci papierosów, ale również w fajkach i cygarach, może też być żuty oraz wdychany (jako tabaka). Najgroźniejszą zawartą w nim substancją jest nikotyna, która działa pobudzająco, ale jest silnie trująca. Niestety jest przyczyną nowotworów – groźnych, czasem śmiertelnych chorób, do których należy rak płuc. Papierosy uzależniają podobnie jak alkohol. Niektórzy palacze palą nawet kilka paczek papierosów dziennie! Odstawienie tej używki sprawia, że nie potrafią się skupić i stają się nerwowi. Ponadto ich nałóg wiąże się ze znacznymi kosztami. Jedna paczka papierosów kosztuje ok. 15 złotych. To oznacza, że palacz palący jedną paczkę dziennie wydaje w ciągu miesiąca 450 złotych na papierosy!

iJPxGGdJNL_d5e302

4. Narkotyki

Niebezpiecznymi używkami są narkotyki. To silnie uzależniające substancje, z których jedne działają pobudzająco, inne wywołują halucynacje. Wpływ narkotyków na organizm jest znacznie silniejszy niż alkoholu i nikotyny.
Niektóre narkotyki mogą spowodować śmierć już przy pierwszym zażyciu. Zazwyczaj narkomani przeżywają ledwie kilka lat, licząc od momentu rozpoczęcia zażywania narkotyków. Początkowo wydaje im się, że branie narkotyków to dobra zabawa, jednak już wkrótce, gdy przez jakiś czas nie biorą narkotyku, zaczynają odczuwać skutki uboczne: silne bóle, nerwowość i brak kontroli nad ciałem. Najważniejsze staje się dla nich zdobycie kolejnej porcji narkotyku, dlatego często kradną, popadając tym samym w konflikt z prawem. Biorąc narkotyki, nierzadko korzystają ze wspólnych strzykawek. W ten sposób zarażają się groźnymi dla zdrowia i życia chorobami. Do tego używane przez nich substancje silnie zatruwają ich organizmy.

R173gtMzbQe8H1
Narkotyki w szybkim tempie prowadzą do wyniszczenia organizmu
Ważne!

Czasami można spotkać się z określeniem „miękkie narkotyki”, które oznacza, że przyjmowane substancje nie powodują wyniszczenia organizmu. W rzeczywistości jednak również uzależniają. Poza tym wielu narkomanów wpadło w nałóg, zaczynając właśnie od „miękkich narkotyków”.

Stosowanie niebezpiecznych używek niesie ze sobą wiele zagrożeń. Jednak sporo osób bierze je, gdyż uważa za korzystne ich chwilowe odprężające lub pobudzające działanie. Z tego powodu mogą nawet namawiać cię do ich spróbowania. Czasami takie osoby posuwają się nawet do wymuszenia decyzji o zastosowaniu używki, grożąc na przykład zerwaniem koleżeństwa. Czy warto jednak korzystać z używki, skoro daje tylko chwilową przyjemność, za to mnóstwo problemów w przyszłości?
Przede wszystkim musisz wiedzieć, że można, a nawet trzeba nauczyć się odmawiać, jeśli nie podoba ci się propozycja innej osoby. Umiejętność odmawiania nazywana jest asertywnościąasertywnośćasertywnością. Wiedz też, że jeśli ktoś namawia cię do czegoś złego, nie musisz się usprawiedliwiać i podawać powodów odmowy. Nie bój się też odrzucenia czy wyśmiania – korzystanie z używek nie jest ani oznaką dorosłości, ani powodem do dumy. Nie warto bać się odrzucenia – prawdopodobnie najwięcej szacunku zdobędziesz, jeśli powiesz „nie”.

iJPxGGdJNL_d5e348

Podsumowanie

  • Niektóre używki są mało szkodliwe dla zdrowia.

  • Najgroźniejszymi używkami są alkohol, papierosy i narkotyki.

  • Używki powodują wiele chorób, np. nowotwory. Narkotyki dodatkowo silnie wpływają na układ nerwowy.

  • Groźnym skutkiem zażywania używek jest uzależnienie.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Jak sądzisz, czy można uzależnić się od słodyczy, zakupów lub korzystania z komputera? Uzasadnij swoją odpowiedź. Jeśli uważasz, że tak – oceń, czy takie uzależnienie jest równie groźne, co korzystanie z niebezpiecznych używek.

iJPxGGdJNL_d5e403

Słowniczek

alkoholizm
alkoholizm

uzależnienie od picia alkoholu

asertywność
asertywność

umiejętność obrony własnych praw oraz wyrażania własnego zdania i jego obrony stanowczo, lecz bez zachowań agresywnych lub szkodzących innej osobie

nałóg
nałóg

wykonywanie szkodliwych dla organizmu czynności (np. palenia papierosów) wywołane przez uzależnienieuzależnienieuzależnienie

nowotwór
nowotwór

choroba polegająca na tym, że niektóre komórki naszego organizmu rozmnażają się nadmiernie, zużywając substancje pokarmowe i osłabiając odporność oraz kondycję fizyczną

tytoń
tytoń

roślina występująca w obu Amerykach i Australii; służy jako surowiec to produkcji papierosów i cygar

uzależnienie
uzależnienie

silna potrzeba zażycia jakiejś substancji lub wykonania czynności

używka
używka

substancja wywołująca określony wpływ na organizm, zwykle pobudzająca lub uspokajająca, która nie jest niezbędna do życia i prawidłowego funkcjonowania organizmu

iJPxGGdJNL_d5e537

Zadania

Ćwiczenie 1
Ry8WKFu0CAIf41
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1Boxrw5QtD381
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1XSusGkz5s7r1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik <Barbara.szydzik@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.