Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RCPgUICIpAzQ6

Wieś w średniowieczu

Zaprzęg wołów
domena publiczna

Kto mieszkał na wsi i czym się zajmował?

W średniowiecznej Polsce większość ludzi mieszkała na wsi i utrzymywała się z pracy na polu i hodowli zwierząt. Byli to chłopi, nazywani też kmieciami. Dzięki ich pracy mieszkańcy wsi, zamków i miast mieli jedzenie. Praca na wsi była ciężka, wymagała wielu umiejętności oraz narzędzi. Uprawiano przede wszystkim różne rodzaje zboża: żyto, jęczmień, proso, pszenicę i owies. W ogrodach koło domu chłopi sadzili: cebulę, bób, soczewicę, groch. Ze zboża robiono mąkę do wypieku chleba lub wykorzystywano je jako paszę dla zwierząt. Hodowano świnie, owce, krowy, kozy, gęsi, kury. Mięso zwierząt było drogie i trafiało na stoły najzamożniejszych. Ze skóry zwierzęcej wyrabiano buty i pasy. Z gęsi pozyskiwano pierze na poduszki i pierzyny, a z owiec wełnę do wyrobu tkanin. Hodowano też woły, rzadziej konie, potrzebne do prac polowych.

Ćwiczenie 1
R1FtMDpEACwJv1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RNMbkHCuj8FEr1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008F8B5v32_000EX001

Praca na polu

Zanim chłop zasiał zboże, najpierw musiał przygotować pole, czyli je zaorać. Początkowo do orki wykorzystywano drewniane radło, które najczęściej ciągnęły woły. Z czasem radło zastąpił pług, którym spulchniano ziemię głębiej niż radłem, przez co stawała się ona żyźniejsza. Po orce wysiewano zboże. Gdy już dojrzało, żęto je (to znaczy ścinano). Używano do tego sierpa lub kosy. Następnie zboże było młócone przy użyciu cepów. Dopiero z ziarna otrzymanego w wyniku takiej młocki można było zrobić mąkę. W domach używano do tego urządzenia zwanego żarnami. By otrzymać większe ilości mąki, ziarno wieziono do młyna.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Miniatura wykonana w XV wieku przedstawia chłopa pracującego na polu. Prace polowe były, tak jak dziś, wykonywane co roku o tej samej porze. Okresem odpoczynku była zima. Jednak już wczesną wiosną zaczynały się przygotowania do zasiewu zbóż.

Polecenie 1

Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, jaką czynność wykonuje przedstawiony na niej chłop.

R1CcCIL8U1ivX
Chłop przy pracy
domena publiczna
Ćwiczenie 3
RH286e9yHEze41
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008F8B5v32_0000001Z

W młynie

RmcH2Fgv54Q0W1
Wiatrak
domena publiczna

Zboże wieziono do młynów, w których je mielono. W średniowieczu znane były dwa rodzaje młynów – młyny wodne, poruszane nurtem rzeki, i wiatraki poruszane siłą wiatru.

Polecenie 2

Wskaż elementy charakterystyczne młyna wodnego i wiatraka.

R1KDIQsL9HHft1
Średniowieczny młyn wodny
Flore Allemandou, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008F8B5v32_0000002H

W chłopskiej zagrodzie

Zagroda była niemal całym światem chłopa i jego rodziny. W skład zagrody wchodziły: chata, budynki gospodarcze dla zwierząt i przeznaczone do przechowywania zebranych z pola plonów oraz potrzebnych w gospodarstwie narzędzi. Zabudowania rozmieszczone były wokół podwórza. Całość, do której należał jeszcze niewielki ogródek, otaczał płot.

RVVmMoMdsoDmC1
Rekonstrukcja chaty w Będkowicach pod górą Ślężą (woj. dolnośląskie)
Kapacytron, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Średniowieczna chata była zbudowana z drewna. Przykrywał ją słomiany dach. Była urządzona bardzo skromnie. W głównym pomieszczeniu - izbie - znajdowały się miejsca do spania oraz skrzynie na ubrania i inne przedmioty. Obok izby była jeszcze komora, która służyła jako spiżarnia, czyli miejsce przechowywania jedzenia. W ubogich zagrodach chłopskich zwierzęta trzymano w tym samym budynku, w którym mieszkali ludzie.

Zebrane w polu plony były przechowywane w specjalnych budynkach zwanych stodołami. Nie we wszystkich chatach były kominy. Czasem zastępował go otwór w dachu, przez który dym wydostawał się na zewnątrz. Chatę z takim otworem nazywamy kurną. Bydło hodowane przez chłopów trzymane było w oborze, świnie w chlewiku, a drób w kurniku.

Życie rodziny chłopskiej wypełniała ciężka praca. Mężczyźni pracowali na roli i w lesie przy wyrębie drzew oraz zajmowali się zwierzętami na pastwisku. Obowiązkiem kobiety była praca w zagrodzie. Nieco mniej pracy było zimą, kiedy prawie wszystkie prace polowe zamierały.

Polecenie 3

Opisz scenę przedstawioną na ilustracji.

uzupełnij treść
R18Zv9uWjmHIx1
Zagroda chłopska
Johann Ludwig Ernst Morgenstern, Gospodarstwo, 1794, domena publiczna
j0000008F8B5v32_00000039

Wieś i powinności jej mieszkańców

Położone obok siebie zagrody chłopskie tworzyły wieś. We wsiach zwykle był kościół, w którym mieszkańcy spotykali się na mszach i z okazji innych świąt kościelnych. Obok kościoła był cmentarz. Czasem we wsi znajdował się plac targowy, gdzie sprzedawano między innymi płody rolne. Mieszkańcy spotykali się też w karczmie, gdzie urządzano zabawy lub omawiano ważne dla wsi sprawy.

W średniowieczu ziemia uprawiana przez chłopów należała do władców, rycerzy, kościołów lub klasztorów. Za jej użytkowanie (dzierżawę) chłopi płacili właścicielowi ziemi daninę, oddając mu część plonów.

Polecenie 4

Opisz wieś przedstawioną na ilustracji. Używaj określeń wyróżnionych w tekście powyżej.

uzupełnij treść
R1d8k0GUd7YWe1
Widok niemieckiej wsi Heudorf w XVI wieku
domena publiczna
j0000008F8B5v32_0000003T

Czas świętowania

Poza pracą w życiu ludności wiejskiej ważne miejsce zajmowały święta. Był to czas przeznaczony na modlitwę w kościele, ale również czas odpoczynku i zabawy. Ze świętami łączyły się liczne obrzędy. Pod koniec karnawału (przed Wielkim Postem) organizowano tańce, które miały zapewnić dobre plony.

Dla zainteresowanych

Od XIII wieku na ziemiach polskich powstało wiele nowych wsi, liczących od kilku do około 30 zagród. Zakładali je przybysze z zagranicy, głównie z Niemiec. Wsie te były urządzone bardzo regularnie: każdy chłop dostawał ziemię, którą miał zagospodarować. Budował zagrodę i wyznaczał pola uprawne. Najlepsze pola przypadały w udziale temu, kto był głównym organizatorem takiej wsi. Zostawał on najważniejszą osobą we wsi, nazywaną sołtysem. Wsie średniowieczne miały różne kształty. Najpowszechniejsze były łańcuchówki. Ciągnęły się one wzdłuż biegnącej w dolinie drogi, przy której znajdowały się zagrody. Od tej drogi odchodziły pasy pól zwane łanami, które sięgały aż do pobliskich lasów.

Polecenie 5

Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, jaki typ wsi został na niej przedstawiony.

R14pao5YkGbxQ
Wieś Godzieszówek pod Świdnicą (woj. dolnośląskie) na niemieckiej mapie topograficznej z 1936 roku
domena publiczna
j0000008F8B5v32_0000004A

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 4
Rbk2Y7XYnfy6f1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Scharakteryzuj życie codzienne mieszkańców wsi.

  2. Wymień uprawiane rośliny i zwierzęta hodowane w średniowiecznej polskiej wsi.

  3. Opisz wygląd średniowiecznej wsi.

  4. Opowiedz, czym różniło się życie chłopa na wsi od życia kupca i rzemieślnika w mieście, rycerza na zamku. Weź pod uwagę, gdzie i jak mieszkali, ich codzienne zajęcia, sposób utrzymania.