Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Ekosystemy zwykle różnią się od siebie, bywają też bardzo podobne, ale nigdy identyczne. Od panujących w nich warunków zależy różnorodność genetyczna i gatunkowa. Dlatego ochrona przyrody powinna przede wszystkim uwzględniać zabezpieczenie ekosystemów.

R1WdlLSQu4jnJ1
Źródło: Harvey Barrison (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
Już wiesz
  • biocenoza i biotop tworzą ekosystem;

  • różnorodność ekosystemowa jest jednym z poziomów różnorodności biologicznej;

  • występowanie gatunków w danym ekosystemie zależy od czynników abiotycznych i biotycznych;

  • działania człowieka zagrażają różnorodności biologicznej.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, czym jest różnorodność ekosystemowa;

  • opisywać czynniki warunkujące różnorodność ekosystemową w skali lokalnej i globalnej;

  • charakteryzować różnorodność ekosystemową Polski i świata.

iJlDzCYe19_d5e159

1. Lądowe ekosystemy świata

Różnorodność ekosystemowa to zróżnicowanie siedlisk naturalnych oraz ekosystemów w nich funkcjonujących. Głównym czynnikiem naturalnym, warunkującym globalną różnorodność ekosystemów lądowych, jest klimat. Zależy on m.in. od odległości od oceanów i mórz, ukształtowania terenu, wysokości n.p.m. Poszczególne strefy klimatyczne posiadają specyficzną szatę roślinną, która wraz z  warunkami abiotycznymi wpływa na to, jakie zespoły bakterii, protistów, grzybów i zwierząt je zamieszkują.

Zespoły ekosystemów o zbliżonych warunkach klimatycznych, podobnej strukturze przestrzennej oraz zbliżonej florze i faunie nazywane są biomamibiombiomami. Charakterystyczne dla określonej szerokości geograficznej biomy zalicza się do jednej kategorii, choć mogą różnić się wieloma gatunkami (np. gdy kontynenty długo pozostawały w izolacji). Przykładami takich biomów są lasy liściaste strefy umiarkowanej Ameryki Północnej i Południowej lub pustynie Australii i Afryki.

R49Zc6ouyACyp1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

W zależności od warunków ekosystemy wykazują się zróżnicowaną produktywnościąproduktywnośćproduktywnością. Jest ona miarą szybkości wytwarzania materii organicznej (w kilogramach lub tonach) na określonej powierzchni (zwykle mIndeks górny 2 lub kmIndeks górny 2) i w określonym czasie (zwykle rok).

R14adE3MgdVQm1
Źródło: autor, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Wykorzystując swoją wiedzę z geografii, wyjaśnij, dlaczego w Eurazji i Afryce biomy układają się w przybliżeniu równoleżnikowo, a w obu Amerykach południkowo.

iJlDzCYe19_d5e208

2. Wilgotne lasy równikowe

Dla obszarów równikowych charakterystyczne są wilgotne lasy równikowe zwane także deszczowymi. Biom ten cechuje bardzo duża różnorodność biologiczna. Jest to głównie zasługą wysokich temperatur utrzymujących się przez cały rok na stałym poziomie ok. 25°C oraz częstych, obfitych opadów deszczu, których suma przekracza rocznie 2000 mm (sięga nawet 10 000 mm). Dzięki tym czynnikom okres wegetacji w lesie równikowym trwa cały rok, a jego produktywność jest duża – 1 m² powierzchni wytwarza 2‑4 kg suchej masy roślin w ciągu roku.

W lasach deszczowych występują głównie szerokolistne, wiecznie zielone drzewa. Rosną one bardzo szybko i w stałym tempie przez cały rok. Las tropikalny ma wyraźną strukturę warstwową, która formuje się pod wpływem czynnika ograniczającego, jakim jest światło. Najwyższą warstwę lasu tworzą bardzo wysokie drzewa, dorastające do 45‑60 m wysokości. Gdzieniegdzie wyrastają ponad dach lasu – zwartą warstwę utworzoną przez korony trochę niższych drzew, dorastających do 25‑30 m wysokości. Jest ona praktycznie nieprzepuszczalna dla promieni słonecznych, dlatego w niższych piętrach lasu zaznacza się wyraźna konkurencja roślin o światło. Niższe drzewa i wysokie byliny, jak bananowce i bambusy, rosną tylko w miejscach, gdzie w dachu lasu występują luki. Ze względu na cienką warstwę gleby oraz podmokłe podłoże wiele drzew wytwarza korzenie przyporowe i podporowe. W wyniku konkurencji o światło powstały liczne gatunki pnączy i lian, które pną się po pniach drzew, często zacieniając i doprowadzając do śmierci swoje podpory. Inne rośliny, jak epifity (np. storczyki), aby uzyskać dostęp do światła, osiedlają się na drzewach. Najczęściej rosną w ich koronach, w kątach gałęzi, gdzie gromadzi się martwa materia organiczna oraz woda, z której mogą korzystać. Wilgoć z powietrza pobierają za pomocą specjalnych korzeni powietrznych. Na nierównościach kory, w kątach liści i na ich powierzchni tworzą się niewielkie ekosystemy złożone z glonów i mchów, w których żyją liczne saprobionty i małe drapieżniki.

Na dnie lasu panuje półmrok, przez co runo leśne jest słabo rozwinięte. Tworzą je głównie paprotniki i grzyby. Ze względu na szybki rozkład materii organicznej, nie występuje warstwa ściółki. Jej brak sprawia, że intensywne opady deszczu wymywają z gleby substancje podnoszące żyzność, przez co jest ona uboga.

Zwierzęta zamieszkują wszystkie piętra lasów deszczowych, choć w koronach jest ich najwięcej. Panuje tu ogromne bogactwo organizmów zmiennocieplnych, zwłaszcza bezkręgowców (chrząszczy, mrówek, motyli, pająków), a także gadów (np. węży i jaszczurek) oraz płazów (które ze względu na wysoką oraz względnie stałą wilgotność i temperaturę mają tu optymalne warunki rozwoju). Lasy równikowe to również ogromne bogactwo ptaków (np. papug, rajskich ptaków i kolibrów) oraz ssaków (np. małp, dużych kotów, nietoperzy, gryzoni, kopytnych).

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego drewno drzew tropikalnych nie ma pierścieni przyrostów rocznych.

Ciekawostka

W lasach naszego klimatu występują 2 gatunki lian. Należą do nich bluszcz pospolity i wiciokrzew pomorski. Gatunkiem liany jest też uprawiany w doniczkach filodendron.

iJlDzCYe19_d5e265

3. Sawanny

Ze względu na występowanie krótkiej pory deszczowej (roczna suma opadów wynosi 200‑500 mm) oraz długiej pory suchej ekosystemy obszarów podrównikowych są zdecydowanie uboższe od równikowych. Występujący przez większą część roku deficyt wody pozwala na kształtowanie się ekosystemów zdominowanych przez roślinność trawiastą. Rosną tu także niskie krzewy lub drzewa, np. akacje i baobaby, które pojawiają się w dużym rozproszeniu. Rzadkość drzew na sawanniesawannasawannie jest efektem konkurencji o wodę. Roślinność tej formacjiformacja roślinnaformacjiprodukuje bardzo dużą ilość biomasy, dlatego można tu spotkać duże zwierzęta roślinożerne, np. zebry, bawoły, antylopy, żyrafy, nosorożce, słonie, kangury, a ponadto liczne owady, gryzonie, małpy i strusie, wśród drapieżników natomiast lwy, lamparty, szakale i hieny. W porze suchej na sawannach często występują pożary. Są one jednym z czynników kształtujących roślinność tego biomu.

Podczas trwającej nawet 5 miesięcy pory suchej drzewa i krzewy tracą liście, a nadziemne części traw usychają. Resztki wody niezbędnej do przetrwania niektóre rośliny (sukulentysukulentysukulenty) gromadzą w organach spichrzowych, inne tworzą długie i rozbudowane systemy korzeniowe. Zwierzęta roślinożerne podejmują wędrówki na bardzo duże odległości w poszukiwaniu wody i pożywienia. Za nimi podążają także drapieżniki. Pora deszczowa przynosi obfite opady, które powodują rozkwit życia na sawannie. Odrastają zielone części roślin, powracają zwierzęta. Jest to okres rozrodu wszystkich organizmów zamieszkujących sawannę.

Polecenie 3

Kopce termitów na sawannie afrykańskiej są rozmieszczone bardzo regularnie. Na zdjęciach lotniczych widać, że wokół nich istnieje największa różnorodność roślin. Znajdź informacje na temat biologii termitów i postaw hipotezy, które będą próbą rozwiązania problemu: W jaki sposób termity wpływają na produktywność sawanny?

Ciekawostka

Sawanna to obszar odkryty, penetrowany przez liczne drapieżniki zarówno na powierzchni ziemi, jak i z powietrza. Potencjalne ofiary mogą ukryć się przed nimi pod ziemią (tylko małe zwierzęta), wtopić w tło, wykorzystując maskujące ubarwienie, lub grupować się w stada i zorganizować w nich system wczesnego ostrzegania.

iJlDzCYe19_d5e311

4. Pustynie i półpustynie

Dla strefy klimatów zwrotnikowych i podzwrotnikowych charakterystyczna jest obecność pustyńpustyniapustyńpółpustyń. Wiąże się ona z panującym tu suchym lub skrajnie suchym klimatem ze znikomą liczbą opadów nieprzekraczającą 200 mm w ciągu roku (w skrajnych przypadkach do kilku mm). Rozwój roślinności uniemożliwia także niska wilgotność powietrza i silne nasłonecznienie oraz prawie całkowity brak wody lub tylko epizodyczne jej występowanie po opadach. Dla wielu pustyń charakterystyczne są duże dobowe wahania temperatur – w dzień temperatura wzrasta nawet do 50°C, a w nocy spada poniżej 0°C.

Występuje tu niewiele gatunków. Rośliny wykazują 3 strategie przetrwania:

  • magazynowanie wody w liściach, łodygach lub korzeniach, co jest cechą sukulentów (kaktusy, opuncje, agawy, wilczomlecze);

  • w przypadku sklerofitówsklerofitysklerofitów ograniczenie powierzchni transpiracji, wytwarzanie kolczastych pędów chroniących liście przed roślinożercami oraz zrzucanie liści w okresie suszy;

  • spędzanie okresu suszy pod ziemią w postaci nasion lub organów przetrwalnikowych, jak dzieje się to w przypadku roślin efemerycznychrośliny efemeryczneroślin efemerycznych, np. róży jerychońskiej czy suchych i ostrych trawy, które bujnie rozwijają się w krótkim okresie zwiększonej wilgotności (okres wegetacji trwa kilka tygodni).

Rośliny pustyń, z wyjątkiem efemerycznych, rosną bardzo powoli i zawsze w dużym oddaleniu od siebie. Gdyby rosły gęściej, dla wszystkich nie wystarczyłoby wody.

Fauna pustyń jest uboga. Do tak trudnych warunków przystosowały się jedynie nieliczne, skrajnie ciepłolubne gatunki, np. skorpiony, węże, jaszczurki, lisy pustynne, wielbłądy, niektóre owady i ptaki. Zwierzęta są aktywne zwykle nocą, w czasie dnia pozostają w norach.

iJlDzCYe19_d5e368

5. Zarośla twardolistne i wiecznie zielone lasy

W strefie klimatów podzwrotnikowych opady są bardziej obfite niż w strefie zwrotnikowej i przez cały rok panuje temperatura dodatnia. Lata są suche i gorące, a zimy ciepłe i wilgotne. Dzięki temu występują tu zarośla twardolistnezarośla twardolistnezarośla twardolistnewiecznie zielone lasywiecznie zielone lasywiecznie zielone lasy, niezrzucające liści na zimę. Tworzy je głównie roślinność o grubych i skórzastych liściach, których budowa ogranicza utratę wody. Wśród roślinności tego biomu do najważniejszych gatunków należą: drzewa oliwkowe, mirty, oleandry, jałowce, wawrzyny (drzewa laurowe), pistacje, pinie, cedry, dęby korkowe i drzewa cytrusowe. Zwierzętami charakterystycznymi są: kozice, daniele, muflony, króliki i koziorożce. W ekosystemach tych występują bardzo licznie ptaki, zwłaszcza wróblowate i kuraki. Ze względu na ciepły klimat jest tu także wiele gadów. Z bezkręgowców najliczniejsze są ślimaki (przystosowały się do znoszenia okresów suszy w lecie poprzez zapadanie w sen letni – estywację), owady oraz pajęczaki (przede wszystkim pająki i skorpiony).

R1DenEf93lqQC1
Źródło: Katja Wagner (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Polecenie 4

Oliwki to drzewa charakterystyczne dla roślinności śródziemnomorskiej. Mają lancetowate, skórzaste liście, pokryte gęstymi włoskami nadającymi im szarozielony kolor. Ustal, jak ten gatunek przystosował się do warunków życia.

Ciekawostka

Wiecznie zielone lasy w Kalifornii są utworzone przez sekwoje – olbrzymie drzewa iglaste dorastające nawet do 115 m i żyjące ok. 2 tysięcy lat. Ich niewielkie szyszki otwierają się pod wpływem wysokiej temperatury, zwykle podczas pożarów, które często nawiedzają okolice. Ogień nie szkodzi tym ogromnym drzewom, ponieważ pokryte są korą o grubości kilkudziesięciu centymetrów.

iJlDzCYe19_d5e412

6. Lasy liściaste strefy umiarkowanej

Strefa klimatów umiarkowanych cechuje się mnogością biomów. W klimacie umiarkowanym ciepłym, większość ekosystemów stanowią lasy liściaste i mieszane, które zrzucają liście na zimę. Spotyka się tu także bory iglaste, torfowiska i wilgotne łąki. Dla tej strefy charakterystyczne są niewielkie opady (ok. 500‑600 mm rocznie, rozłożone równomiernie w ciągu roku) oraz występowanie 4 pór roku. Niskie temperatury mogą się utrzymywać ok. 2‑3 miesięcy. Jednak najważniejszy czynnik kształtujący roślinność tych biomów to dostępność wody. Lasy strefy umiarkowanej porastają tereny zasobne w wodę, której ilość (w stanie płynnym) jest znacznie ograniczona zimą. Aby przetrwać warunki niedostatku wody, jesienią drzewa zrzucają liście.

R1TrhbORNH7sQ1
Źródło: Dr. Hans-Peter Ende (http://commons.wikimedia.org), public domain.
iJlDzCYe19_d5e448

7. Stepy

W klimacie umiarkowanym ciepłym w głębi kontynentów występują biomy zwane stepamistepstepami. Ze względu na stosunkowo małą ilość opadów (250‑400 mm rocznie) na stepach panuje ciągły niedostatek wody, przez co dominuje w nich roślinność trawiasta z dużą domieszką roślin zielnych. Zwykle tworzą one zbitą darń. Dorastają maksymalnie do 2 m wysokości. Rozwojowi roślinności nie sprzyjają także bardzo duże wahania temperatur, zarówno roczne, jak i dobowe. Lata są suche i gorące, a zimy charakteryzują się bardzo niską temperaturą i obfitymi opadami śniegu. Taki klimat uniemożliwia rozwój drzew. Trawy potrafią znieść takie warunki, ponieważ okres suszy i zimy spędzają w postaci kłączy lub podziemnych pąków, a ich korzenie są zdolne do gromadzenia wody.

Okres wegetacji jest bardzo krótki. Bujny rozwój oraz kwitnienie traw i roślin zielnych następuje w czasie wzmożonych opadów deszczu.

Obfitość pokarmu oraz brak kryjówek to czynniki kształtujące faunę ssaków. Spośród roślinożernych dominują gryzonie (chomiki, pieski preriowe, susły) oraz żyjące w stadach ssaki kopytne (osły, konie Przewalskiego, bizony). Nie ma tu dużych drapieżników. Zamiast nich występują wilki, rysie, lisy i kojoty. Spotyka się tu także liczne ptaki (drapieżne – orły, sokoły, myszołowy, sępy, a także biegające po ziemi kuraki – przepiórki, kuropatwy, cietrzewie, dropie) oraz gady (zwłaszcza jaszczurki i węże). Gleby stepów tworzą grubą pokrywę i są bardzo żyzne, ponieważ deszcze nie wymywają substancji odżywczych z warstwy próchniczej do niższych pokładów gleby.

Polecenie 5

W strefie klimatu umiarkowanego występują zarówno lasy liściaste, jak i stepy. Wyjaśnij od czego zależy, która z tych formacji roślinnych występuje na danej szerokości geograficznej.

Ciekawostka

Zapadanie w sen jest jedną ze strategii przetrwania na stepie. Niektóre zwierzęta stepowe nie przesypiają mroźnej zimy, lecz suche lato, a czasem są aktywne tylko wiosną. Do takich gatunków należy na przykład suseł.

iJlDzCYe19_d5e493

8. Tajga

Dla klimatu umiarkowanego chłodnego charakterystyczną strefą roślinną jest tajgatajgatajga. Tworzą ją lasy iglaste o niewielkiej różnorodności gatunkowej. Długie okresy mroźnych zim oraz niska roczna suma opadów (400‑600 mm) nie sprzyjają wegetacji. Lato trwa tu stosunkowo krótko (3‑5 miesięcy), a średnia temperatura w tym okresie nie przekracza 20°C. Gleby tajgi są ubogie i kwaśne, rosną na nich głównie sosny, świerki, jodły, modrzewie. W niewielkiej liczbie występują brzozy, topole, wierzby i olchy. Nie mogą tu rosnąć drzewa o rozbudowanych systemach korzeniowych, ponieważ pod cienką pokrywą gleby znajduje się nieprzydatna dla tych roślin warstwa wiecznej zmarzliny.

Wzrost drzew wspierany jest przez grzyby, które dostarczają im substancji mineralnych, w zamian pobierając od nich węglowodany. Ze względu na niewielką ilość opadów drzewa rosną bardzo wolno, ale za to są wysokie i smukłe. Swoją odporność na charakterystyczne dla tej strefy klimatycznej silne wiatry, zawdzięczają występowaniu w dużym zagęszczeniu. Mają zwarte korony, co znacznie utrudnia przedostawanie się promieni świetlnych do niższych warstw lasu. Ogranicza to rozwój rosnących tam drzew i krzewów. Runo leśne tworzą nieliczne gatunki wrzosów, turzyc, mchów i porostów, a glebę pokrywa gruba warstwa opadłych igieł i liści. Często spotyka się tu także torfowiska. Powstają one, ponieważ niskie temperatury udaremniają pełny rozkład materii organicznej, dzięki czemu gromadzą się złoża torfu. Latem w lasach nie brakuje pokarmu, dlatego licznie występują wtedy zwierzęta (zwłaszcza migrujące), dla których tajga staje się miejscem odpoczynku, a często także rozrodu. Wśród nich dominują: gryzonie, łosie, jelenie, sarny, niedźwiedzie brunatne, wilki, rysie, lisy, borsuki, gronostaje oraz liczne ptaki (np. głuszce, orły). Duże ilości butwiejącego drewna umożliwiają także rozwój wielu gatunkom owadów, zwłaszcza żyjącym pod korą.

Polecenie 6

Wyjaśnij, dlaczego tajga składa się głównie z drzew iglastych.

Ciekawostka

Od maja do września plagą nękającą organizmy stałocieplne w tajdze są krwiopijne muchówki, głównie komary i gzy, oraz drobniutkie meszki, które przy wilgotnej i bezwietrznej pogodzie obsiadają całe ciało ofiary. Przyczyniają się one do śmierci wielu zwierząt.

iJlDzCYe19_d5e537

9. Tundra i pustynie lodowe

W klimacie okołobiegunowym subpolarnym występuje biom zwany tundrątundratundrą. Tundrę tworzą ekosystemy bezleśne. Przez zdecydowaną większość roku panuje tu ujemna temperatura (średnio od -16 do -26°C, okresowo spadająca nawet poniżej -50°C) oraz mała intensywność światła podczas krótkiego, trwającego ok. 50 dni, chłodnego lata. Z tego powodu ziemia pokryta jest wieczną zmarzliną. W trakcie lata, kiedy temperatura wzrasta maksymalnie do 15°C, nieznacznie rozmarza tylko jej powierzchniowa warstwa.

Mogą tu występować jedynie nieliczne karłowate drzewa (wierzby arktyczne i brzozy karłowate), niewielkie krzewy, krzewinki, mchy i porosty, niektóre trawy. Podobnie jak w przypadku tajgi, rozkład materii organicznej jest utrudniony przez niską temperaturę, przez co gromadzą się tu złoża torfu. Dodatkowo przez większą część roku wieją silne i mroźne wiatry, które ograniczają występowanie roślin i zwierząt. Wśród ssaków dominują renifery, woły piżmowe, zające bielaki, lemingi, lisy i niedźwiedzie polarne, a ptaki reprezentują głównie pardwy i sowy śnieżne.

W strefie klimatu okołobiegunowego polarnego występują pustynie lodowepustynia lodowapustynie lodowe. Skrajnie ujemne temperatury, silne wiatry i obecność wiecznej zmarzliny sprawiają, że nie ma tu roślin, a do nielicznych zwierząt należą: foki, pingwiny, mewy, albatrosy. Żywią się one głównie pokarmem zwierzęcym występującym w morzach, czyli rybami i krylem.

RWkkiGKuz2WhL1
Źródło: NASA Goddard Space Flight Center (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Polecenie 7

Jemiołuszki to ptaki przylatujące na nasze tereny w zimie. Ustal, gdzie gniazdują i czym się wtedy żywią.

Ciekawostka

Choć w tundrze spotyka się niewiele gatunków, to jednak każdy jest niezwykle liczny. Dotyczy to zarówno masowo występujących tam owadów, jak i lemingów oraz ptaków. Podczas dnia polarnego na przykład jemiołuszki potrafią zdobyć 2 razy więcej pokarmu niż na naszej szerokości geograficznej i odchować 2 razy więcej potomstwa.

iJlDzCYe19_d5e590

10. Obszary górskie

Odrębnym typem biomu są obszary wysokogórskie. Poszczególne piętra gór przypominają szatą roślinną zespoły ekosystemów znajdujące się w zimnych strefach klimatycznych. Przykładem może być piętro alpejskie gór zwane często tundrą alpejską.

W polskich Tatrach o występowaniu różnych pięter roślinności decydują przede wszystkim temperatura (spada ona średnio o 0,6°C na każde 100 m wysokości), roczna suma opadów i nasilenie wiatru. Czynniki te zmieniają się wraz z wysokością n.p.m. Najwyższym piętrem roślinności jest piętro turniowepiętro turniowepiętro turniowe. Skaliste turnie pozbawione są prawie całkowicie gleby. Dodatkowo przez ok. 290 dni w roku zalega tu gruba pokrywa śnieżna, a na wysokości ponad 2 300 m n.p.m. śnieg występuje stale. Większość roślin nie potrafi się zakorzenić w skałach. Porastają je tylko mchy i porosty. Nieliczne trawy i rośliny zielne chronią się przed silnym wiatrem i mrozami w szczelinach między skałami, gdzie znajduje się cienka warstewka gleby. Ich liście pokryte są gęstymi włoskami, które zabezpieczają je przed przemarznięciem.

Poniżej pietra turni leży piętro halnepiętro halnepiętro halne zwane także piętrem alpejskim. Roślinność tego piętra jest uboga. Jej osiedlanie utrudniają bardzo słabo wykształcone gleby, silne wiatry i niskie temperatury (średnia roczna temperatura wynosi od 0°C do -2°C). Rozwój roślin ogranicza także długo zalegający śnieg. Występują tu łąki wysokogórskie, tzw. hale.

Pod piętrem alpejskim znajduje się piętro kosodrzewinypiętro kosodrzewinypiętro kosodrzewiny. Średnia roczna temperatura waha się tu w granicach od 0°C do +2°C. Gleby są słabo rozwinięte, ale grubsze niż w piętrze alpejskim, dlatego kosodrzewina może tworzyć zwarte, gęste zarośla. Wiotkie, rozłożyste gałęzie tej sosny opierają się silnym wiatrom, nie pękają też pod ciężarem leżącego na nich śniegu.

Pod piętrem kosodrzewiny znajduje się piętro regla górnegopiętro regla górnegopiętro regla górnego. Panują tu niskie temperatury (średnio 2‑4°C w skali roku), a gleby są płytkie i zakwaszone, co sprawia, że formują się lasy iglaste z dominacją świerku oraz domieszką sosny limby, jodły i modrzewia. Piętro regla dolnegopiętro regla dolnegoPiętro regla dolnego położone poniżej piętra regla górnego, formuje się na żyznych glebach brunatnych. Cechuje się klimatem chłodnym. Średnie roczne temperatury są tu nieco wyższe niż w piętrze regla górnego – wynoszą 4‑6°C. W takich warunkach rozwijają się lasy mieszane bukowo‑jodłowe, a w wyższych partiach lasy iglaste z dominacją świerka i jodły.

Rm8rUDydmFxga1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 8

W niżowej części Polski rośliny wieloletnie stanowią 80% gatunków, a w piętrze turni – 98%. Przedstaw prawdopodobną przyczynę tej różnicy.

iJlDzCYe19_d5e635

Podsumowanie

  • Głównym czynnikiem naturalnym, który warunkuje różnorodność ekosystemową w skali globalnej jest klimat.

  • Biomy to zespoły ekosystemów o zbliżonych warunkach klimatycznych, podobnej strukturze przestrzennej oraz florze i faunie.

  • Wyróżnia się 9 głównych biomów: lasy deszczowe, sawanny, pustynie i półpustynie, zarośla twardolistne, stepy, lasy liściaste i mieszane, tajga, tundra, obszary wysokogórskie.

  • Największą bioróżnorodnością wśród ekosystemów lądowych cechuje się biom wilgotnych lasów tropikalnych.

Praca domowa
Polecenie 9.1

1. Który z obszarów charakteryzuje się większym bogactwem ekosystemów: Himalaje czy lądy za kołem polarnym? Odpowiedź uzasadnij, odwołując się do poszczególnych czynników warunkujących różnorodność ekosystemów.

Polecenie 9.2

2. Wśród pospolitych roślin doniczkowych wskaż te, które pochodzą ze strefy lasów równikowych. Omów ich cechy, które są przystosowaniami do życia w tym biomie.

iJlDzCYe19_d5e694

Słowniczek

biom
biom

zespół ekosystemów o zbliżonych warunkach klimatycznych, podobnej strukturze przestrzennej oraz zbliżonej florze i faunie

formacja roślinna
formacja roślinna

typ zbiorowiska roślinnego charakterystyczny dla określonego regionu świata; w formacji występują rośliny o podobnym pokroju (sawanna – trawy, bór – drzewa iglaste)

kserofity
kserofity

rośliny sucholubne, przystosowane anatomicznie i fizjologicznie do życia w warunkach niedostatku wody, w suchych i gorących siedliskach takich ekosystemów, jak: stepy, pustynie, półpustynie, sawanny, wydmy, piaski, skaliste nasłonecznione zbocza; zalicza się do nich sukulenty i sklerofity

lasy deszczowe
lasy deszczowe

biom o bardzo wysokiej różnorodności biologicznej, wykształcający się w strefie równikowej na obszarach cechujących się obfitymi, całorocznymi opadami deszczu, wysoką wilgotnością powietrza i temperaturą powietrza utrzymującą się przez cały rok na stałym poziomie (ok. 25°C i wykazującą niewielkie wahania dobowe), gdzie okres wegetacji trwa cały rok; występują w nim głównie szerokolistne, wiecznie zielone drzewa, wysokie byliny, epifity i pnącza; stanowi on miejsce życia dla tysięcy gatunków zwierząt

piętro halne
piętro halne

inaczej alpejskie; piętro roślinności w górach, położone na wysokości 1800‑2300 m n.p.m., gdzie wykształcają się hale, czyli wysokogórskie łąki

piętro kosodrzewiny
piętro kosodrzewiny

inaczej piętro kosówki lub piętro subalpejskie; piętro roślinności w górach, położone na wysokości 1500‑1800 m n.p.m., pokryte zwartymi zaroślami sosny kosodrzewiny

piętro regla dolnego
piętro regla dolnego

piętro roślinności w górach, położone na wysokości 600‑1100 m n.p.m., gdzie dominują lasy liściaste lub mieszane, głównie buczyny

piętro regla górnego
piętro regla górnego

piętro roślinności w górach, położone na wysokości 1100‑1500 m n.p.m., gdzie dominują lasy iglaste, głównie bory świerkowe

piętro turniowe
piętro turniowe

piętro roślinności w górach, położone na wysokości ponad 2300 m n.p.m., powyżej piętra halnego, pokryte nagimi skałami z rzadka porośniętymi mchami i porostami, między którymi sporadycznie rosną rośliny kwiatowe; w Polsce występuje tylko w Tatrach Wysokich

produktywność
produktywność

intensywność lub szybkość wytwarzania materii wyrażana w gramach lub dżulach na jednostkę czasu i powierzchni

pustynia
pustynia

biom formujący się na obszarach zwrotnikowych i podzwrotnikowych, cechujący się suchym lub skrajnie suchym klimatem z małą ilością opadów, nieprzekraczającą 200 mm w ciągu roku, a co za tym idzie – znikomą pokrywą roślinną

pustynia lodowa
pustynia lodowa

obszar pokryty stałą pokrywą lodową, pozbawiony roślinności, występujący w strefie klimatu okołobiegunowego polarnego

rośliny efemeryczne
rośliny efemeryczne

grupa roślin, która przystosowała się do życia w warunkach niedostatku wody poprzez silne skrócenie okresu wegetacji; rośliny te pojawiają się nagle, przechodzą bardzo krótki cykl rozwojowy i giną; niekorzystne warunki przeżywają pod ziemią w postaci nasion lub organów przetrwalnikowych

sawanna
sawanna

biom występujący na obszarach podrównikowych w klimacie gorącym z długą porą suchą (średnio 5‑7 miesięcy) oraz stosunkowo krótką porą deszczową (3‑5 miesięcy), o rocznej sumie opadów wahającej się od 200 do 500 mm rocznie; jego roślinność stanowią głównie trawy, wśród których spotkać można pojedyncze krzewy i drzewa

sklerofity
sklerofity

inaczej suchorośla; grupa kserofitów, która przystosowała się do życia w warunkach niedostatku wody przez silne ograniczenie parowania, zwłaszcza redukcję powierzchni liści oraz pokrycie ich grubą warstwą kutykuli

step
step

biom formujący się w głębi kontynentów w klimacie umiarkowanym ciepłym, cechujący się stosunkowo niską liczbą opadów (250‑400 mm rocznie); charakteryzuje się roślinnością trawiastą z dużą domieszką roślin zielnych, zwykle tworzących zbitą darń

sukulenty
sukulenty

inaczej rośliny gruboszowate; grupa kserofitów, która przystosowała się do życia w warunkach niedostatku wody poprzez wykształcenie tkanki umożliwiającej magazynowanie jej w mięsistych liściach, łodygach lub korzeniach; zalicza się do nich m.in. kaktusy, aloesy, wilczomlecze

tajga
tajga

zwana także borealnym lasem iglastym; biom występujący w klimacie umiarkowanym chłodnym, dla którego charakterystyczne są długie okresy mroźnych zim oraz niska roczna suma opadów (400‑600 mm); typowa dla tego biomu formacja roślinna to las iglasty

tundra
tundra

biom wykształcający się w klimacie okołobiegunowym subpolarnym, cechującym się panującą przez zdecydowaną większość roku ujemną temperaturą; gleby tundry pokryte są warstwą wiecznej zmarzliny; występują w niej jedynie mchy i porosty, nieliczne trawy, karłowate drzewa, niewielkie krzewy i krzewinki

wiecznie zielone lasy
wiecznie zielone lasy

lasy porośnięte roślinnością twardolistną, występujące na wybrzeżach Morza Śródziemnego, wschodnim wybrzeżu Stanów Zjednoczonych (w Kalifornii i Oregonie), w południowych częściach Afryki i na południowo‑zachodnich wybrzeżach Australii

zarośla twardolistne
zarośla twardolistne

biom występujący na obszarach podzwrotnikowych, gdzie temperatura jest dodatnia przez cały rok, lata są suche i gorące, a zimy ciepłe i wilgotne; występuje w nim głównie roślinność o grubych i skórzastych liściach, których budowa ogranicza utratę wody w wyniku parowania

iJlDzCYe19_d5e1028

Zadania

Ćwiczenie 1
R1cSmqS6BUm8g1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RhHATNjTfaCgN1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RlsWr06hUKARl1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R16mtsWEUVMam1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R16hgAZzds34w1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R7xFZJ1fR23so1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R16R4y9wRiyUl1
zadanie interaktywne
Źródło: Katarzyna Lech, licencja: CC BY 3.0.