Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Wiele zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie wykazuje cykliczność – następowanie po sobie pór roku, rozród zwierząt, kwitnienie kwiatów. Podobnie funkcjonuje organizm kobiety, w którym zachodzą cykliczne zmiany związane z funkcją rozrodczą.

RpodQVmgxArbH1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • żeńskie komórki rozrodcze powstają w jajnikach;

  • rozwój dziecka przed narodzeniem odbywa się w macicy;

  • jajniki wytwarzają hormony płciowe pod wpływem hormonu przysadki mózgowej.

Nauczysz się
  • interpretować w oparciu o schemat przebieg cyklu menstruacyjnego;

  • odczytywać ze schematu wpływ hormonów na przebieg cyklu menstruacyjnego;

  • opisywać rozwój pęcherzyka jajnikowego;

  • wyjaśniać znaczenie ciałka żółtego.

if1qh87mqQ_d5e154

1. Żeńskie hormony płciowe

W organizmie kobiety, w obrębie jajnika i błony śluzowej macicy, zachodzi szereg regularnie powtarzających się zmian. Podlegają one bardzo precyzyjnie działającej regulacji hormonów żeńskiego układu rozrodczego – estrogenów i progesteronu. Wydzielanie tych hormonów kontrolowane jest przez hormon dojrzewania pęcherzyków jajnikowych (FSH), produkowany przez przysadkę mózgową. Pod wpływem FSH u kobiet co miesiąc w jajnikach dojrzewają pęcherzyki i co miesiąc uwalniają komórkę jajową oraz pobudzają gonady do wydzielania estrogenów. Ma to miejsce u kobiet pomiędzy 10 a 50 rokiem życia. Po tym czasie funkcja jajników wygasa, nie ma komórek jajowych gotowych do zapłodnienia i kończą się zdolności rozrodcze kobiety. Estrogeny w okresie dojrzewania odpowiadają za wzrost i zmianę sylwetki, rozwój drugorzędowych cech płciowych, pojawienie się owłosienia łonowego, rozwój piersi. Estrogeny i progesteron wspólnie oddziałują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka.

Rfh1INoxAQfrZ1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Przedstaw nadrzędną rolę przysadki mózgowej w regulacji wydzielania żeńskich hormonów płciowych.

Ciekawostka

Przychodząca na świat dziewczynka ma w jajnikach ok. 2 miliony przyszłych komórek rozrodczych. Większa ich część obumiera i w okresie dojrzewania jest ich już tylko 4 tysiące. Z tego tylko ok. 450 będzie stanowić dojrzewające cyklicznie komórki jajowe – najczęściej po jednej każdego miesiąca.

if1qh87mqQ_d5e201

2. Przebieg cyklu płciowego

Zmiany w funkcjonowaniu jajnika i błony śluzowej macicy podlegają hormonalnej regulacji i składają się na cykl miesiączkowycykl miesiączkowycykl miesiączkowy, zwany też menstruacyjnym. Powtarza się on średnio co 28 dni i składa z 3 faz. Pierwszy dzień cyklu to początek krwawienia (menstruacji), która trwa od jednego do pięciu dni. Miesiączka polega na wydalaniu z organizmu złuszczającej się błony śluzowej macicy wraz z niewielką ilością krwi. Złuszczanie i usuwanie śluzówki wspomagają skurcze mięśni macicy, co może być odczuwane jako ból w podbrzuszu. W tym samym czasie, pod wpływem hormonu FSH, rozpoczyna się dojrzewanie pęcherzyka jajnikowegopęcherzyk jajnikowypęcherzyka jajnikowego. Poziom estrogenów we krwi wzrasta. W fazie przedowulacyjnej, która trwa ok. 8‑9 dni, pod wpływem zwiększającego się poziomu estrogenów błona śluzowa macicy rozrasta się, a jej ukrwienie zwiększa. W ten sposób macica przygotowuje się na przyjęcie zapłodnionej komórki jajowej. W jajniku odbywa się wzrost pęcherzyka jajnikowego i dojrzewanie komórki jajowej. Jest to okres względnej niepłodnościokres względnej bezpłodnościwzględnej niepłodności, który trwa do uwolnienia komórki rozrodczej. Proces uwalniania dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacjiowulacjaowulacji (jajeczkowania).

R10Didbjf881J1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Pęknięty pęcherzyk jajnikowy przekształca się w ciałko żółteciałko żółteciałko żółte. Rozpoczyna się najdłuższa faza cyklu – poowulacyjna, która trwa ok. 14 dni i stanowi okres niepłodności kobiety. W tym czasie ciałko żółte wydziela progesteron, który hamuje dojrzewanie kolejnych pęcherzyków. Wysokie stężenie estrogenów i progesteronu powoduje dalszy intensywny rozwój błony śluzowej macicy. Jeśli nie dojdzie do zapłodnienia, ciałko żółte zanika, spada poziom estrogenów i progesteronu. Ich niskie stężenie we krwi powoduje, że błona śluzowa macicy zaczyna się złuszczać i rozpoczyna się krwawienie miesiączkowe.

R1WjutiiMzIao1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
if1qh87mqQ_d5e254

3. Planowanie rodziny

Przyszli rodzice, podejmując decyzję o poczęciu dziecka, powinni być przygotowani do pełnienia jednej z najważniejszych ról swojego życia. Wiąże się ona z odpowiedzialnością za dziecko od momentu jego poczęcia. Aby o zostaniu rodzicami nie zdecydował przypadek, warto skorzystać z porad lekarza ginekologa, który przedstawi metody regulacji poczęć. Dzieli się je na naturalne i sztuczne. Naturalne metody polegają na obserwacji cyklu płciowego kobiety i towarzyszących mu objawów, na podstawie których można wyznaczyć dni płodne i bezpłodne. Metody te pozwalają kobiecie poznać, jak funkcjonuje jej organizm. Jednak nieregularność cykli oraz czynniki takie jak choroba, wysiłek fizyczny, stres, mogą zaburzyć funkcjonowanie organizmu, zachwiać przebieg cyklu i zmienić termin owulacji. Z tych powodów metody naturalne są zawodne.

RTHru2NtzvyQJ1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Określając dni, w których odbycie stosunku z dużym prawdopodobieństwem może doprowadzić do zajścia w ciążę, należy wziąć pod uwagę obecność zdolnej do zapłodnienia komórki jajowej i czas życia plemników w drogach rodnych kobiety. Komórka jajowa jest zdolna do zapłodnienia przez 24‑48 godzin. Plemniki w żeńskich drogach rodnych żyją 3‑4 dni. W związku z tym do zapłodnienia może dojść, gdy stosunek płciowy miał miejsce do 4 dni przed owulacją i do 2 dni po niej.

Jeśli jajeczkowanie wypada 14 dnia cyklu, to zajście w ciążę może nastąpić między 10 a 16 dniem. W przypadku nieregularnych miesiączek bierze się pod uwagę długość najkrótszego i najdłuższego cyklu w ostatnim półroczu. Od najdłuższego cyklu odejmuje się 11 dni, a od najkrótszego 18. Otrzymane liczby wskazują dni cyklu, pomiędzy którymi poczęcie jest bardzo prawdopodobne.

Naturalne metody kontroli urodzeń

Rodzaj metody

Sposób zapobiegania ciąży – powstrzymanie się od współżycia wtedy, gdy

termiczna

codzienne pomiary temperatury ciała (w przypadku pełnego zdrowia) tuż przed owulacją wykazują spadek temperatury o 0,2‑0,3°C, a po niej wzrost o 0,3‑0,4 stopnia.

objawowa

obserwowany przez kolejne dni śluz wydzielany przez szyjkę macicy jest lepki i rozciągliwy.

termiczno‑objawowa

co najmniej 2 wskaźniki płodności potwierdzają, że kobieta weszła w okres płodności.

Metody sztuczne polegają na zastosowaniu środków, które ingerują w funkcjonowanie organizmu kobiety. Mogą zmienić przebieg cyklu menstruacyjnego, zapobiec przedostawaniu się plemników do żeńskich dróg rodnych, niszczyć plemniki, utrudnić zapłodnienie lub uniemożliwić zagnieżdżenie się zarodka w macicy. Badania wykazują, że najskuteczniejsze są hormonalne środki antykoncepcyjne.antykoncepcjaantykoncepcyjne. Ich stosowanie powinno odbywać się pod ścisłą kontrolą lekarza, gdyż mogą powodować skutki uboczne i różne dolegliwości, również poza obrębem układu rozrodczego.

R1Bkaq2ZOXPvx1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Ceridwen (http://commons.wikimedia.org), hsedolivia (http://commons.wikimedia.org), Nadina Wiórkiewicz (http://commons.wikimedia.org), Autor nieznany (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 2.0.
Środki antykoncepcyjne

Środki antykoncepcyjne

Zasada działania

prezerwatywa

Gumowa bariera zamykająca plemnikom drogę do macicy; ogranicza dodatkowo ryzyko zakażenia chorobami przenoszonymi drogą płciową.

kapturek dopochwowy

Gumowa bariera zamykająca plemnikom drogę do macicy.

środki plemnikobójcze

Unieszkodliwiają plemniki, zawierają także środki chroniące przed zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową.

wkładki domaciczne

Uniemożliwiają zagnieżdżenie się zarodka w macicy.

środki hormonalne

Zawierają hormony, które głównie zapobiegają dojrzewaniu pęcherzyków jajnikowych.

Polecenie 2

Pracując metodą metaplanu, oceńcie zalety i wady naturalnych i sztucznych metod zapobiegania ciąży.

if1qh87mqQ_d5e325

Podsumowanie

  • W okresie dojrzewania płciowego u dziewcząt następuje rozwój cech płciowych i pojawia się cykl miesiączkowy.

  • Cykl miesiączkowy obejmuje zmiany w poziomie hormonów oraz budowie i fizjologii jajnika oraz błony śluzowej macicy.

  • Estrogeny i progesteron oddziaływują na macicę, przygotowując ją na przyjęcie zarodka.

  • Cykl płciowy kontrolowany jest przez hormony przysadki mózgowej i jajników.

  • Pierwszy dzień krwawienia miesiączkowego wyznacza pierwszy dzień cyklu.

  • W każdym cyklu dojrzewa z reguły jeden pęcherzyk jajnikowy zawierający komórkę jajową.

  • Uwolnienie komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego nosi nazwę owulacji.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Przeanalizuj na wykresie zmiany poziomu hormonów w cyklu płciowym kobiety. Określ termin owulacji. Ustal, czy w tym cyklu doszło do zapłodnienia komórki jajowej. Uzasadnij swoją odpowiedź, podając jeden argument.

RpodQVmgxArbH1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3.2

Wyjaśnij, na czym polega cykliczność zmian w układzie rozrodczym kobiety.

if1qh87mqQ_d5e400

Słowniczek

antykoncepcja
antykoncepcja

metody zapobiegające zajściu w ciążę; polegają na niedopuszczaniu do zapłodnienia lub zagnieżdżania się zapłodnionej komórki jajowej w macicy

ciałko żółte
ciałko żółte

przekształcony po owulacji pęcherzyk jajnikowy, który wydziela hormon progesteron

cykl miesiączkowy
cykl miesiączkowy

powtarzające się w organizmie kobiety cykliczne zmiany poziomu hormonów oraz stanu jajnika i błony śluzowej macicy

okres względnej niepłodności
okres względnej niepłodności

okres, który trwa od początku menstruacji do kilku dni po niej, kiedy jajeczkowanie nie powinno mieć miejsca; jednak z powodu zaburzeń cyklu płciowego może dojść do uwolnienia gotowej do zapłodnienia komórki jajowej

pęcherzyk jajnikowy
pęcherzyk jajnikowy

wytwarzany w jajniku pęcherzyk zawierający komórkę jajową

owulacja
owulacja

inaczej jajeczkowanie; uwolnienie dojrzałej komórki jajowej z pęcherzyka jajnikowego

if1qh87mqQ_d5e508

Zadania

Ćwiczenie 1
R18arBKrE7I8n1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
Re83eFXnzmyIs1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1ey28mrwkajD1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1RVJLDuSFYPw1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
Rwf8GIkmMJFBN1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska, licencja: CC BY 3.0.