Od Polski drewnianej do murowanej – rządy Kazimierza Wielkiego
Kazimierz Wielki zostaje królem
Władzę po królu Władysławie Łokietku w Królestwie Polskim odziedziczył jego syn Kazimierz (nazwany później Wielkim). Został on koronowany w katedrze wawelskiej. Władca musiał uporać się z wieloma problemami. Państwo było wyniszczone długotrwałymi wojnami, co nie sprzyjało rozwojowi gospodarczemu. Jednak król okazał się dobrym gospodarzem. Za jego długiego panowania (panował w latach 1333–1370) Polska stała silnym się państwem z dobrze rozwiniętą gospodarką. Był ostatnim władcą z dynastii piastowskiej na polskim tronie.
Wskaż atrybuty, które świadczą o tym, że Kazimierz był królem.
Wielka przebudowa
Król Kazimierz Wielki zadbał przede wszystkim, by dla lepszego zagospodarowania jego kraju powstały nowe osady. Tak pisał na ten temat anonimowy kronikarz krakowski: za czasów tego króla, w lasach, gajach i dąbrowach tyle założono wsi i miast, ile bodaj nie powstało kiedy indziej w Królestwie Polskim. W miastach powstało wiele nowych budowli murowanych (ratusze, kościoły, domy mieszkalne). Były one bezpieczniejsze niż wcześniejsze konstrukcje drewniane, które łatwo mogły się zapalić. Wiele miast otoczonych zostało murami obronnymi.
Król dbał o bezpieczeństwo państwa, dlatego finansował budowę zamków. Powstawały one wzdłuż granic Polski i w ważnych dla obronności kraju miejscach.
Odczytaj z mapy nazwy pięciu przygranicznych zamków, które zostały zbudowane za czasów króla Kazimierza Wielkiego.
Wskaż na mapie Kraków.
O Kazimierzu Wielkim mówiono, że „zastał Polskę drewnianą, a zostawił murowaną”. Jak należy rozumieć słowa „zastał Polskę drewnianą”?
- Polska była państwem słabym.
- Budynki w Polsce były w większości z drewna.
- Polska była krajem porośniętym lasami.
Przyjrzyj się zamieszczonym zdjęciom i porównaj budowle z Olkusza i Będzina. Wskaż podobieństwa i różnice.
Przeczytaj uważnie tekst i powiedz, jakie zasługi króla Kazimierza dla kraju opisał kronikarz.
Kronika katedralna krakowska[Kazimierz Wielki] murował miasta, zamki, domy. Naprzód ozdobił zamek krakowski podziwu godnymi domami, wieżami, rzeźbą, malowidłem, dachami wielkiej piękności. Naprzeciw zaś zamku krakowskiego, po drugiej stronie Wisły […] wymurował miasto, które od imienia swego nazwał Kazimierzem, jak również wiele innych miast, jako to Wieliczkę i Skawinę, Lanckoronę, zamek Olkusz, Będzin, Lelów, miasto i zamek Czorsztyn, zamek Niepołomice, zamek Ojców, zamek Krzepice […].
Kronika katedralna krakowska, [w:] , Kronika Jana z Czarnkowa, tłum. J. Żerbiłło, Kraków 2001, s. 16–17.
Miasto Kazimierz założone przez króla Kazimierza Wielkiego (grafika z kroniki świata Hartmana Schedela). Dzisiaj Kazimierz jest dzielnicą Krakowa.
Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, co chroniło miasto przed najazdami wroga. W jaki sposób można było się przedostać z Kazimierza do Krakowa?
Dobry gospodarz
Kazimierz Wielki wspierał rozwój rzemiosła, rolnictwa i handlu. Kraków otrzymał od króla przywilej zwany prawem składu. Prawo to zobowiązywało każdego podróżującego kupca do zatrzymania się w Krakowie i wystawienia swoich towarów. W dalszą podróż mógł się udać z towarem, którego nie sprzedał.
Król wspierał też wydobycie surowców naturalnych. Do najcenniejszych należała sól, której używano do zabezpieczenia mięsa przed zepsuciem. Bogate złoża soli znajdowały się w Wieliczce i Bochni. Wydobywana w tamtejszych żupach sól wystarczała na potrzeby Królestwa Polskiego, a nadwyżki sprzedawano za granicę. Zyski ze sprzedaży szły do skarbu królewskiego. Skarb królewski czerpał również dochody ze sprzedaży rud ołowiu. Ołów był dawniej ważnym materiałem budowlanym, wykorzystywanym na przykład do pokrywania dachów albo do łączenia szkła okiennego.
Kazimierz Wielki, by usprawnić handel, nakazał bicie własnej srebrnej monety – grosza krakowskiego. Na nowych monetach zostały umieszczone symbole ważne dla mieszkańców polskich ziem – ukoronowany orzeł oraz korona.
Z inicjatywy króla zostało uporządkowane i ujednolicone prawo. Jednolite prawo na całym obszarze państwa było jednym z warunków jego sprawnego funkcjonowania. Najpierw ogłosił on zbiór praw dla Wielkopolski, później dla Małopolski. Zbiory te zostały nazywane statutami Kazimierza Wielkiego.
Dawne określenie kopalni, głównie soli.
Moneta, tzw. grosz krakowski Kazimierza Wielkiego. Napis łaciński na awersie głosi: Kazimierz pierwszy, z łaski Bożej król Polski, a na rewersie – Grosze krakowskie.
Co przedstawiają rysunki zamieszczone na monecie?
- korona
- orzeł w koronie
- zamek
- smok
Kiedy nie były jeszcze znane lodówki, mięso mogło się bardzo szybko psuć i nie nadawało się do jedzenia. Jak można było ochronić mięso przez zepsuciem?
- Zakopując je w ziemi.
- Chowając je na strychu.
- Soląc je.
- Wkładając je do skrzyni.
Założenie uniwersytetu w Krakowie
Do XIV wieku polscy studenci mogli się kształcić jedynie w zagranicznych szkołach zwanych uniwersytetami. Król doceniał wagę wykształcenia. Zależało mu, by w państwie było wielu wykształconych prawników, lekarzy, urzędników. Postanowił otworzyć własny uniwersytet w Krakowie. W 1364 roku została otwarta pierwsza polska wyższa uczelnia – Akademia Krakowska. Wola królewska została ogłoszona podczas uroczystości na Wawelu.
Powiedz, w jaki sposób artysta nawiązał do dokonań i zamiłowań króla.
Za rządów Kazimierza Wielkiego doszło również do ważnych zmian wśród mieszkańców jego królestwa. Zaczęły powstawać tak zwane stany, to jest grupy społeczne, różniące się między sobą swoimi prawami. Wytworzyły się podstawy kilku stanów – szlacheckiego (rycerskiego), mieszczańskiego i duchownego. Każdy z tych stanów starał się o uzyskanie dla siebie dalszych praw, zwanych przywilejami. Przykładem takiego przywileju może być zobowiązanie władcy wobec szlachty do nienakładania nowych podatków albo do płacenia uczestnikom zagranicznych wypraw wojennych. Dzięki tego rodzaju prawom, stany stawały się coraz ważniejsze w państwie i mogły wywierać wpływ na króla.
Podsumowanie
Uzupełnij zdania podanymi niżej wyrazami.
prawo, gospodarczy, piastowskiej, bezpieczeństwa, uniwersytet
Kazimierz Wielki był ostatnim polskim królem z dynastii ............................... Za jego panowania zostało uporządkowane i ujednolicone ............................... Król wspierał rozwój .............................. kraju i przywiązywał wagę do zapewnienia krajowi ............................... W 1364 roku Kazimierz Wielki założył w Krakowie ...............................
Polecenia
Przypomnij, w jaki sposób król wzmocnił obronność kraju.
Podaj przykłady działań, które wpłynęły na rozwój gospodarczy kraju.
Wyjaśnij, dlaczego królowi Kazimierzowi już za życia nadano przydomek „Wielki”.
Powiedz, w jakich okolicznościach i po co król założył uniwersytet w Krakowie.
Sprawdź, czy na współczesnych polskich monetach zostały umieszczone symbole narodowe. Jeżeli tak, to powiedz które.