Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RHXxwV1OolVD811
Okładka - międyz słowami Źródło: pixabay, licencja: CC 0.
pixabay, licencja: CC 0

Czy ktoś powiedział ci dziś coś miłego?
Czy osoba ci bliska usłyszała od ciebie dobre słowo?
Jakie słowa cię zraniły?
Czy zastanawiasz się nad tym, co mówisz?
Zawsze?…

Już wiesz

1) Przejrzyj wybrane tytuły prasy codziennej.

2) Obejrzyj jeden blok reklamowy.

j00000005AB3v28_0000000H
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Jak poradzić sobie ze słowami?

Ćwiczenie 1.1

Podzielcie się na trzy grupy i poniższy fragment artykułu przeczytajcie na trzy różne sposoby:

  • z przerażeniem;

  • obojętnie;

  • żartobliwie.

Do czasu budowy WOJEWÓDZKIEJ OCZYSZCZALNI ŚCIEKÓW największą wrocławską oczyszczalnią były Pola Irygacyjne Osobowice, czyli naturalna oczyszczalnia ścieków, która powstała w XIX wieku na północy Wrocławia. W najbliższych latach, dzięki wykorzystaniu funduszy z Unii Europejskiej, uciążliwość pól dla mieszkańców okolicznych osiedli będzie się stopniowo zmniejszać.

Ćwiczenie 1.2

Wskaż, co łączy obejrzany przez ciebie przed lekcją blok reklam i obejrzane pisma. Wymień co najmniej trzy wspólne ich cechy.

Ćwiczenie 1.3

W jaki sposób jeden i drugi przekaz trafia do odbiorcy? Za pomocą jakich środków? Co sprawia, że wszystkie – obejrzane i przeczytane – komunikaty są zrozumiałe?

Václav Havel i jego „słowa”

Václav Havel
RUfqse58kWlqV
Václav Havel
Ondřej Sláma, Václav Havel, 2009, licencja: CC BY-SA 3.0

Václav Havel

czeski pisarz i dramaturg, działacz antykomunistyczny; ostatni prezydent Czechosłowacji (1989–1992) i pierwszy prezydent Czech (1993–2003). W czasie próby zmian ustrojowych w Czechosłowacji w 1968 roku, tzw. praskiej wiosny, zaangażował się w debatę polityczną i opowiedział się za utworzeniem demokratycznego społeczeństwa. Po krwawym stłumieniu protestów przez państwa członkowskie Układu Warszawskiego otrzymał zakaz publikacji i stał się jednym z najbardziej znanych dysydentówj00000005AB3v28_000tp001dysydentów i krytyków systemu komunistycznego. Działał – na gruncie polityki i literatury – w obronie więźniów politycznych, co potwierdziło jego prestiż międzynarodowy, ale również spowodowało represje, włącznie z więzieniem. Jako pisarz Václav Havel jest znany na całym świecie ze swoich dramatów, w których podejmował tematykę władzy, biurokracji i języka. Rozważał także zagadnienia wolności, moralności i transcendencjij00000005AB3v28_000tp002transcendencji.

Słowa - słowoVaclav Havel
Vaclav Havel Słowa - słowo

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa                                 słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa           słowo           słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowa                                 słowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

słowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowasłowa

j00000005AB3v28_00000_BIB_002Vaclav Havel, Słowa - słowo, „Literatura na Świecie” 1989, nr 8/9, s. 10.

Po przeczytaniu wiersza Słowa – słowo odpowiedz na pytania:

Ćwiczenie 2.1

Kto jest postacią mówiącą w tekście?

Ćwiczenie 2.2

Jak można określić sytuację liryczną?

Ćwiczenie 2.3

Co cię zdziwiło podczas lektury tekstu?

Ćwiczenie 2.4

Odczytajcie tekst całą klasą na dwa sposoby:

  • od „najciszej” do „najgłośniej”;

  • od „najgłośniej” do „najciszej”.

Ćwiczenie 2.5
  • Zaproponujcie własną interpretację tekstu poprzez odczytanie go na różne sposoby. Podzielcie się w tym celu na trzy grupy. Nadajcie znaczenia poszczególnym wersom, stosując odpowiednią intonację, głośność. Zadbajcie o dykcję.

Ćwiczenie 2.6
R1bTMMIi7BJLS1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 2.7

Podaj trzy inne związki frazeologiczne zawierające wyraz „słowo”.

Ćwiczenie 2.8

Odczytajcie wiersz Havla ponownie – na głos; wszyscy powinni przeczytać utwór jednocześnie, ale każdy niech zacznie w innym momencie.

Ćwiczenie 2.9

Po wykonaniu poprzedniego zadania odpowiedzcie na pytania:

  • Co powstało?

  • Co czuliście, czytając?

  • Jak poradzić sobie z tymi słowami?

  • Co znaczą słowa poety?

Ćwiczenie 2.10
  • Opisz słowami układ graficzny cytowanego wiersza Havla.

Ćwiczenie 2.11
  • Zastanów się, co symbolizuje taki zapis. Porównaj ustalenia z kolegą lub koleżanką z ławki. Dokończcie wspólnie zdanie:

Układ graficzny wiersza Václava Havla symbolizuje

uzupełnij treść
Ćwiczenie 2.12

Wyjaśnij, jak w tłumie zachować własną twarz. Podaj co najmniej pięć sposobów. Wypunktuj je.

Ćwiczenie 2.13

Przypomnij sobie sytuację, w której umiałeś/umiałaś powiedzieć NIE – w zgodzie z sobą, ale w sprzeczności z grupą, otoczeniem. Dokończ zdanie:

W sytuacji sprzeciwu wobec grupy czułem/czułam………………, ponieważ……………………………… .

uzupełnij treść
Ćwiczenie 2.14

Dokończ wypowiedź czterema wyrażeniami:

Człowiek jest panem słów, dlatego powinien

uzupełnij treść
1
Wskazówka

W wierszu Słowa – słowo powstaje potok słów, który kwestionuje semantykę, uwypukla chaos, przypadkowość. Dopiero pojedyncze SŁOWO zaczyna ZNACZYĆ, nabiera specjalnej wartości i ważności. Grafika tekstu sugeruje zderzenie jednostki i masy; ogółu i indywidualności; mnogości i jednostkowości. Masa przytłacza. Asertywność, brak maski, zachowanie własnej twarzy chronią przed podporządkowaniem, zniknięciem w tłumie, manipulowaniem.

j00000005AB3v28_000tp001
j00000005AB3v28_000tp002
j00000005AB3v28_00000049
JPOL_E3_E4_Konteksty

„Słowo” w Biblii

Ewangelia wg św. Jana, rozdz. 1, w. 1–5; 10
Ewangelia wg św. Jana, rozdz. 1, w. 1---5; 10

1 Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. 2 Ono było na początku u Boga. 3 Wszystko przez Nie się stało, a bez Niego nic się nie stało, co się stało. 4 W Nim było życie, a życie było światłością ludzi, 5 a światłość w ciemności świeci i ciemność jej nie ogarnęła. […] 10 Na świecie było [Słowo], a świat stał się przez Nie, lecz świat Go nie poznał.

j00000005AB3v28_00000_BIB_003Ewangelia wg św. Jana, rozdz. 1, w. 1–5; 10, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.
Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1–31
Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1---31

1 Na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. 2 Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami. 3 Wtedy Bóg rzekł: »Niechaj się stanie światłość!« I stała się światłość. 4 Bóg widząc, że światłość jest dobra, oddzielił ją od ciemności. 5 I nazwał Bóg światłość dniem, a ciemność nazwał nocą. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień pierwszy. 6 A potem Bóg rzekł: »Niechaj powstanie sklepienie w środku wód i niechaj ono oddzieli jedne wody od drugich!« 7 Uczyniwszy to sklepienie, Bóg oddzielił wody pod sklepieniem od wód ponad sklepieniem; a gdy tak się stało, 8 Bóg nazwał to sklepienie niebem. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień drugi. 9 A potem Bóg rzekł: »Niechaj zbiorą się wody spod nieba w jedno miejsce i niech się ukaże powierzchnia sucha!« A gdy tak się stało, 10 Bóg nazwał tę suchą powierzchnię ziemią, a zbiorowisko wód nazwał morzem. Bóg widząc, że były dobre, 11 rzekł: »Niechaj ziemia wyda rośliny zielone: trawy dające nasiona, drzewa owocowe rodzące na ziemi według swego gatunku owoce, w których są nasiona«. I stało się tak. 12 Ziemia wydała rośliny zielone: trawę dającą nasienie według swego gatunku i drzewa rodzące owoce, w których było nasienie według ich gatunków. A Bóg widział, że były dobre. 13 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień trzeci. 14 A potem Bóg rzekł: »Niechaj powstaną ciała niebieskie, świecące na sklepieniu nieba, aby oddzielały dzień od nocy, aby wyznaczały pory roku, dni i lata; 15 aby były ciałami jaśniejącymi na sklepieniu nieba i aby świeciły nad ziemią«. I stało się tak. 16 Bóg uczynił dwa duże ciała jaśniejące: większe, aby rządziło dniem, i mniejsze, aby rządziło nocą, oraz gwiazdy. 17 I umieścił je Bóg na sklepieniu nieba, aby świeciły nad ziemią; 18 aby rządziły dniem i nocą i oddzielały światłość od ciemności. A widział Bóg, że były dobre. 19 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień czwarty. 20 Potem Bóg rzekł: »Niechaj się zaroją wody od roju istot żywych, a ptactwo niechaj lata nad ziemią, pod sklepieniem nieba!« 21 Tak stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkiego rodzaju pływające istoty żywe, którymi zaroiły się wody, oraz wszelkie ptactwo skrzydlate różnego rodzaju. Bóg widząc, że były dobre, 22 pobłogosławił je tymi słowami: »Bądźcie płodne i mnóżcie się, abyście zapełniały wody morskie, a ptactwo niechaj się rozmnaża na ziemi«. 23 I tak upłynął wieczór i poranek – dzień piąty. 24 Potem Bóg rzekł: »Niechaj ziemia wyda istoty żywe różnego rodzaju: bydło, zwierzęta pełzające i dzikie zwierzęta według ich rodzajów!« I stało się tak. 25 Bóg uczynił różne rodzaje dzikich zwierząt, bydła i wszelkich zwierząt pełzających po ziemi. I widział Bóg, że były dobre. 26 A wreszcie rzekł Bóg: »Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi!«. 27 Stworzył więc Bóg człowieka na swój obraz, na obraz Boży go stworzył: stworzył mężczyznę i niewiastę. 28 Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: »Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną; abyście panowali nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi«. 29 I rzekł Bóg: »Oto wam daję wszelką roślinę przynoszącą ziarno po całej ziemi i wszelkie drzewo, którego owoc ma w sobie nasienie: dla was będą one pokarmem. 30 A dla wszelkiego zwierzęcia polnego i dla wszelkiego ptactwa w powietrzu, i dla wszystkiego, co się porusza po ziemi i ma w sobie pierwiastek życia, będzie pokarmem wszelka trawa zielona«. I stało się tak. 31 A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. I tak upłynął wieczór i poranek – dzień szósty.

j00000005AB3v28_00000_BIB_004Księga Rodzaju, rozdz. 1, w. 1–31, [w:] , Biblia Tysiąclecia, Poznań 1983.

Po zapoznaniu się z cytowanymi wyżej fragmentami Biblii Tysiąclecia wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 3.1

Wskaż podobieństwa obu przeczytanych tekstów.

Ćwiczenie 3.2

Wyjaśnij, dlaczego oba fragmenty zostały przywołane w module poświęconym słowom. Stwórz spójną wypowiedź pisemną.

Ćwiczenie 3.3

Nazwij sposób, w jaki starotestamentowy Bóg stwarza świat.

Ćwiczenie 3.4

Bóg przez sześć dni tworzył, siódmego dnia odpoczął. Powiedz, czego wtedy nie robił.

Ćwiczenie 3.5

Powiedz, co robisz, gdy nie mówisz. Użyj tylko czasowników w 1. os. lp.

Gdy milczę,

uzupełnij treść
Ćwiczenie 3.6

Ćwiczenie 3.7
Rqc1hIbcg6hFK1
zadanie interaktywne
j00000005AB3v28_00000056
JPOL_E3_E4_Konteksty

„Najpiękniejszy dzień w historii świata”

Chleb
Chleb

Gdybym był piekarzem,
Zrobiłbym, co trzeba:
Tylu jest przecież głodnych,
Tylu w świecie bez chleba.

Upiekłbym wielki bochen,
Od słońca większy trochę,
Pachnący i gorący,
Świeżutki i chrupiący.

Od Indii aż po Chile
Wszyscy by syci byli:
Stary i biedny człek wszelki,
I dzieci, i małe wróbelki.

To byłaby dopiero
Warta pamięci data:
Dzień, w którym nikt nie byłby głodny.
Najpiękniejszy dzień w historii świata.

j00000005AB3v28_00000_BIB_005Chleb, [w:] Gianni Rodari, Gelsomino w kraju kłamczuchów, tłum. Hanna Ożogowska, Kraków 2012.

W wierszu Chleb poeta pisze o najpiękniejszym dniu w historii świata, że to „dzień, w którym nikt nie byłby głodny”. Po przeczytaniu tego wiersza wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 4.1

Wejdź w rolę kreatora.

Ćwiczenie 4.2

Za pomocą słów stwórz swój „najpiękniejszy dzień w historii świata”.

Ćwiczenie 4.3

Używaj imperatywów na wzór starotestamentowej Księgi Rodzaju, np. „Niech ptaki śpiewają! Niech słońce świeci! Niech ludzie będą szczęśliwi!”.

j00000005AB3v28_0000005Q
JPOL_E3_E4_Konteksty

„Bardzo ważne słowa”

Posłuchaj piosenki Arki Noego Gadu Gadu.

Bardzo ważne słowaRobert Friedrich (Litza)
Robert Friedrich (Litza) Bardzo ważne słowa

Warto znów przypomnieć jeszcze raz od nowa,
Jak ważne są dla ludzi wypowiedziane słowa,
Słowem można zranić, w brzuchu dziurę wiercić,
Albo uratować człowieka od śmierci.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa.

Słowa mogą burzyć tak jak plotkowanie,
Albo odbudować czyjeś zaufanie.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa,
Bardzo ważne słowa, bardzo ważne słowa.

Słowem można zranić, kto mówi niech uważa,
Czy może przypadkiem kogoś nie obraża.

To nie mowa trawa to nie głupia mowa,
My tu gadu gadu bardzo ważne słowa.
Bardzo ważne słowa, bardzo ważne słowa.

j00000005AB3v28_00000_BIB_006Robert Friedrich (Litza),
Ćwiczenie 5.1

Po zapoznaniu się z tekstem piosenki Gadu Gadu wyjaśnij znaczenie zwrotów: „mowa‑trawa”, „wiercić dziurę w brzuchu”.

Ćwiczenie 5.2

Podaj tytuł słownika, w którym można znaleźć znaczenia powyższych i podobnych zwrotów.

Ćwiczenie 5.3

Przeczytaj jeszcze raz tekst wysłuchanego utworu. Zaznacz w nim te fragmenty, które mogą być odpowiedzią na pytanie: Co robią słowa?

Ćwiczenie 5.4

Ćwiczenie 5.5
RFzip4MVK3pk81
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5.6

Dokończ poniższe zdania i uzupełnij je dwoma własnymi:

  • Plotkowanie kompromituje obmawiającego, ponieważ…

  • Plotkowanie izoluje obmawianego, ponieważ…

uzupełnij treść
j00000005AB3v28_0000006U
JPOL_E3_E4_Preteksty

Nasze słowa świadczą o nas

Wyszukaj w dowolnym źródle i przeczytaj wywiad z prof. Janem Miodkiem, w kórym powiedział: Nie znoszę słowa „zajebiście”, jest wstrętne fonetycznie, a następnie wykonaj polecenia:

Ćwiczenie 6.1

Zastanów się, jaką polszczyzną ty się posługujesz. Jak słowa, których używasz, mogą świadczyć o tobie? Dokończ trzema przymiotnikami:

Na podstawie słów, które wypowiadam, można mnie określić jako osobę

uzupełnij treść
Ćwiczenie 6.2

Wybierz jedno ze słów i zamień je po lekcji w czyn (wobec bliskich i nieznajomych). Zaobserwuj reakcje ludzi. Zapisz spostrzeżenia.

UŚMIECH, POMOC, POZDROWIENIE, WSPARCIE, POCIESZENIE

uzupełnij treść
j00000005AB3v28_00000079
JPOL_E3_E4_Preteksty

Dziwny jest ten świat Czesława Niemena

Wyszukaj w dowolnym źródle i wysłuchaj utworu Czesława Niemena Dziwny jest ten świat.

Dziwny jest ten światCzesław Niemen
Czesław Niemen Dziwny jest ten świat

Dziwny jest ten świat,
gdzie jeszcze wciąż
mieści się wiele zła.
I dziwne jest to,
że od tylu lat
człowiekiem gardzi człowiek.

Dziwny ten świat,
świat ludzkich spraw,
czasem aż wstyd przyznać się.
A jednak często jest,
że ktoś słowem złym
zabija tak, jak nożem.

Lecz ludzi dobrej woli jest więcej
i mocno wierzę w to,
że ten świat
nie zginie nigdy dzięki nim.
Nie! Nie! Nie!
Nadszedł już czas,
najwyższy czas,
nienawiść zniszczyć w sobie.

Lecz ludzi dobrej woli jest więcej
i mocno wierzę w to,
że ten świat
nie zginie nigdy dzięki nim.
Nie! Nie! Nie!
Nadszedł już czas,
najwyższy czas,
nienawiść zniszczyć w sobie.

j00000005AB3v28_00000_BIB_007Czesław Niemen,
Ćwiczenie 7.1

Napisz pracę na temat: „Dziwny jest świat, w którym człowiek zabija słowem złym jak nożem”. Uzasadnij swoje twierdzenia przykładami z życia – oficjalnego i prywatnego.

Ćwiczenie 7.2

Napisz własny tekst poetycki inspirowany utworem Czesława Niemena.

j00000005AB3v28_0000007R
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 8

Stwórz mapę myśli do rzeczownika „słowo”.

Ćwiczenie 9

Napisz własny wiersz na wzór utworu Václava Havla Słowa – słowo.

Ćwiczenie 10

Ułóż dialog między dwoma osobami, w którym pokażesz, jak można:

  • „słowem zranić”,

  • „słowem uratować kogoś od śmierci”.

Ćwiczenie 11

Napisz apel do ludzi, którego hasło brzmi: „Uwaga! Uwaga! Ważne są wypowiadane słowa!”.

RluIVfogFzuKf1
zadanie interaktywne
R64m5jGM01Ys11
zadanie interaktywne