W gąszczu młodopolskich symboli
Przyroda, kojąca przepełnione smutkiem dusze dekadentów, stanowiła źródło inspiracji. Nie tylko była piękną dekoracją poetyckich wzruszeń, lecz przede wszystkim stawała się gąszczem symboli, znaczeń nierzadko trudnych do rozszyfrowania i dotyczących kondycji człowieka w świecie.
1) Przypomnij, czym jest symbol i czym różni się od alegorii. Przygotuj kilka przykładów.
2) Wyszukaj informacje na temat dzikiej róży i limby. Sprawdź, jak wyglądają i w jakich warunkach rosną.
3) Na podstawie dostępnego źródła wyjaśnij symbolikę łabędzia.
Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach
Przypomnij, dlaczego przyroda tatrzańska stanowiła źródło inspiracji dla młodopolskich twórców.
Powiedz, czy była to przyroda błoga i spokojna, czy też – groźna i niepokojąca. Uzasadnij swoją wypowiedź.
Kontemplacja tatrzańskiej przyrody wyzwalała w twórcach przemyślenia. Czego one dotyczyły?
Tomik poetycki Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach opublikowany został w 1898 roku we Lwowie. W tym czasie Jan Kasprowicz odchodził w swej twórczości od tematyki społecznej, naturalistycznej, i kierował się w stronę symbolizmu pełnego wizyjności.
Krzak dzikiej róży w Ciemnych SmreczynachI
W ciemnosmreczyńskichciemnosmreczyńskich skał zwaliska,
Gdzie pawiookie drzemią stawy,
Krzak dzikiej róży pąs swój krwawy
Na plamy szarych złomów ciska.U stóp mu bujne rosną trawy,
Bokiem się piętrzy turniaturnia śliska,
KosodrzewinyKosodrzewiny wężowiska
Poobszywały głaźne ławy...Samotny, senny, zadumany,
Skronie do zimnej tuli ściany,
Jakby się lękał tchnienia burzy.Cisza... O liście wiatr nie trąca,
A tylko limba próchniejąca
Spoczywa obok krzaku róży.II
Słońce w niebieskim lśni krysztale,
Światłością stały się granity,
Ciemnosmreczyński las spowity
W bladobłękitne, wiewne fale.Szumna siklawasiklawa mknie po skale,
Pas rozwijając srebrnolity,
A przez mgły idą, przez błękity,
Jakby wzdychania, jakby żale.W skrytych załomach, w cichym schronie,
Między graniamigraniami w słońcu płonie,
Zatopion w szum, krzak dzikiej róży...Do ścian się tuli, jakby we śnie,
A obok limbę toczą pleśnie,
Limbę, zwaloną tchnieniem burzy.III
Lęki! wzdychania! rozżalenia,
Przenikające nieświadomy
Bezmiar powietrza!... Hen! na złomy,
Na blaski turnic, na ich cieniaStado się kozic rozprzestrzenia;
Nadziemskich lotów ptak łakomy
Rozwija skrzydeł swych ogromy,
Świstak gdzieś świszcze spod kamienia.A między zielska i wykroty,
Jak lęk, jak żal, jak dech tęsknoty,
Wtulił się krzak tej dzikiej róży.Przy nim, ofiara, ach! zamieci,
Czerwonym próchnem limba świeci,
Na wznak rzucona świstem burzy...IV
O rozżalenia! o wzdychania!
O tajemnicze, dziwne lęki!...
Ziół zapachniały świeże pęki,
Od niw liptowskich , od Krywania .W dali echowe słychać grania:
Jakby nie z tego świata dźwięki
Płyną po rosie, co hal miękki
Aksamit w wilgną biel osłania.W seledyn stroją się niebiosy,
Wilgotna biel wieczornej rosy
Błyszczy na kwieciu dzikiej róży.A cichy powiew krople strąca
Na limbę, co tam próchniejąca
Leży, zwalona wiewem burzy...Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach, [w:] tegoż, Wybór poezji, Wrocław 1973, s. 130–132.
Nazwij gatunek literacki reprezentowany przez utwory z cyklu Krzak dzikiej róży.
Omów treść każdego z czterech wierszy. Postaraj się upodobnić wywód do opisu obrazu jakiegoś dziewiętnastowiecznego malarza.
Dopasuj kolory do poszczególnych części cyklu Jana Kasprowicza (niektóre barwy mogą się powtarzać).
błękitny, biały, szary, złoty, srebrny, czerwony, czerwony, ciemnozielony, seledynowy, żółty
| I | |
|---|---|
| II | |
| III | |
| IV |
Powiedz, z jaką techniką malarską kojarzy się obrazowanie tych wierszy. Wyjaśnij, na czym ta technika polega.
Przypomnij tytuł przynajmniej jednego poznanego wcześniej utworu, który charakteryzuje się podobnym sposobem przedstawiania świata.
Wymień cechy limby i róży zaprezentowanych w wierszach Jana Kasprowicza.
W jakich warunkach rośnie każda z tych roślin? W jakich warunkach istnieją natomiast w dziele Jana Kasprowicza?
Wskaż powody, dla których autor sonetów zestawił te dwa byty.
Określ symbolikę krzaku dzikiej róży i limby. Dopasuj odpowiednie epitety.
przemijanie, piękno, trwanie, śmierć, starość, brzydota, młodość, życie
| KRZAK DZIKIEJ RÓŻY | |
|---|---|
| LIMBA |
Wyjaśnij wymowę cyklu Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach.
Jaką filozofię zawarł w nim młodopolski poeta? Odpowiedź uzasadnij.
Jaka refleksja na temat ludzkiej egzystencji wynika z tych wierszy? Odpowiedź uzasadnij.
Płynęły białe łabędzie ...
Bogusław Butrymowicz (1872-1965)
Młodopolski poeta, który zaistniał dzięki opublikowanemu w 1898 roku w czasopiśmie „Życie” wierszowi Białe łabędzie. Butrymowicz wydał dwa tomy poezji: Poezje oraz Za słońcem. Pisał poezje, ale szczególne uznanie zyskał dzięki przekładom literatury antycznej (tłumaczył m.in. dzieła Eurypidesa i Arystofanesa).
Białe łabędziePo wodzie bladolazurowej,
Kędy się sennie nurt przetacza,
Jak wiecznie jedna myśl tułacza –
Płynęły białe łabędzie...Lato strącało kwiat lipowy
Na biel ich skrzydeł sinośnieżną –
Ciszą... tęsknotą wód przybrzeżną
Płynęły białe łabędzie...Wiecznie tę samą w wodzie linię
Żłobiły ciała ich łyskliwe,
Bez ruchu skrzydeł, jak nieżywe,
Płynęły białe łabędzie...Po wodzie bladolazurowej,
Po sennej ciszy błędnych fal,
W melancholijnym, długim rzędzie,
Jak biały smutek Chrystusowy,
Niewypłakany nigdy żal –
Pływają białe łabędzie...Słońce matowym złotem błyska;
Czasem lipowy spadnie puch,
Więznąc na fali miękkiej grzędzie,
Ciche – przez środek uroczyska,
Niby wcielenie łez i skruch
Pływają białe łabędzie...Wysoko wznosząc szyje gięte,
Z wzrokiem utkwionym w stromy brzeg,
Wciąż jednym kręgiem jak w obłędzie:
Przez strugi nieme i zaklęte –
Ciągle te same z wieku w wiek
Pływają białe łabędzie......Oto znów biały zastęp płynie
Bez ruchu skrzydeł, wody bluzgu
Zda mi się – jakby po mym mózgu
Płynęły białe łabędzie...Ciche i białe... Nieskalanie,
Zawsze tą samą wąską linią,
Zaczarowaną w sen świątynią –
Płynęły białe łabędzie...
.
I nie wiem: sen li to czy trwanie?
Fala przypomnień o brzeg bije,
A z nią, przepiękne wznosząc szyje,
Pływają białe łabędzie...Bogusław Butrymowicz, Białe łabędzie, [w:] Bogusław Butrymowicz, Antologia liryki Młodej Polski,, Wrocław 1990, s. 57–58.
Omów budowę wiersza Bogusława Butrymowicza Białe łabędzie.
Określ nastrój utworu.
Opisz świat przedstawiony. Jaka kolorystyka w nim dominuje?
Scharakteryzuj tytułowe łabędzie.
Przypomnij tytuł poznanego wcześniej wiersza z przełomu XIX i XX wieku, w którym pojawił się motyw ptaka.
Przypomnij symbolikę tego ptaka.
Zinterpretuj fragment: „Zda mi się – jakby po mym mózgu / Płynęły białe łabędzie...”.
Wyjaśnij symbolikę tytułowych łabędzi. Uzasadnij swoją odpowiedź.
Zastanów się i powiedz, czy istnieje jedna interpretacja wiersza Bogusława Butrymowicza.
W krótkiej notatce wyjaśnij, co jest istotniejsze – treść, znaczenie Białych łabędzi czy wizyjność i nastrojowość tego wiersza. Uzasadnij swoje stanowisko.
Impresjonizm
Sposób obrazowania, który pojawił się w Krzaku dzikiej róży Jana Kasprowicza, można zaobserwować w twórczości wielu impresjonistów. Zafascynowani przemianami rzeczywistości, jakie dokonują się o różnych porach dnia lub roku, często malowali oni jeden obiekt lub krajobraz w kilku wariantach. Przeprowadzali dogłębne studium tematu wybranego przez siebie i udowadniali, że rzeczywistość jest różnorodna i zmienna.
Cykl Katedra w Rouen Claude’a Moneta, liczący dwadzieścia obrazów, to jedno z najważniejszych dzieł malarstwa impresjonistycznego. Francuski twórca malował gotycką katedrę w latach 1893–1894, skupiając się nie, jak dotychczasowi artyści, na jej architektonicznym kunszcie, ale na obserwacji gry światła o różnych porach dnia i roku.
W podobny sposób Monet stworzył inne cykle, np.: Dworzec Saint‑Lazare, Parlament Londyński, Topole czy Stogi siana.
Omów obrazy Claude’a Moneta przedstawiające katedrę w Rouen.
Określ, w jakich porach dnia została przedstawiona świątynia. Zwróć uwagę na zmieniające się kolory i detale.
Odszukaj i przeanalizuj kolejny cykl tego typu stworzony przez Moneta lub innego impresjonistę (np. Camille’a Pissarra).
Zadaniowo
Stwórz cykl zdjęć tego samego obiektu lub krajobrazu o różnych porach dnia i w odmiennych warunkach atmosferycznych.
Zróbcie klasową wystawę swoich impresjonistycznych fotografii. Wspólnie przeanalizujcie efekty swoich prac .
Przygotuj pisemną wypowiedź argumentacyjną na temat: „Młodopolska przyroda – bliska czy daleka człowiekowi? Odpowiadając na pytanie, odwołaj się do twórczości Kazimierza Przerwy‑Tetmajera i Jana Kasprowicza oraz innych tekstów kultury z przełomu XIX i XX wieku”.
Przygotuj 15‑minutową wypowiedź na temat malarstwa impresjonistycznego.