Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Jedną z największych klęsk żywiołowych w historii ludzkości była powódź w Chinach w 1931 r. W zależności od źródła, liczbę ofiar tego kataklizmu szacuje się od 400 tysięcy do nawet 4 milionów ludzi. Za przyczyny tej ogromnej powodzi uznaje się wiosenne roztopy, które poprzedziła surowa zima i gwałtowne burze śnieżne. Ponadto latem teren ten nawiedziły ulewne deszcze. Kumulacja tych czynników spowodowała wylewy trzech wielkich rzek: Jangcy, Huang He oraz Huai He. Kataklizm z 1931 r., w wyniku którego życie straciła tak ogromna liczba ludzi, jest najjaskrawszym przykładem śmiercionośnej siły przyrody…

R1Qv0scA9sJ8x
Zniszczone lub uszkodzone budynki to jeden z wielu skutków pierwotnych powodzi.
Źródło: © LucyKaef / Pixabay, Licencja niewyłączna.
Już wiesz
  • czym są zagrożenia naturalne;

  • jakie skutki niosą zagrożenia;

  • jak brzmią sygnały alarmowe i jak je rozróżnić;

  • że przeciwdziałanie zagrożeniom to istota zapewniania bezpieczeństwa;

  • w jaki sposób postępować w czasie ewakuacji.

Nauczysz się
  • wymieniać przyczyny i rodzaje powodzi;

  • charakteryzować skutki wystąpienia tej klęski żywiołowej;

  • opisywać sposoby zapobiegania powodzi;

  • postępować przed powodzią, w jej trakcie i po ustąpieniu

    .

i7cNQ1OanJ_d5e212

1. Powódź – przyczyny i rodzaje

Zgodnie z definicją zamieszczoną w ustawie Prawo wodne, powódź to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest nią pokryty. Powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.
Typowe przyczyny powodzi oraz jej rodzaje prezentuje aplikacja 1.

R1BgVs2sCf2bs1
Aplikacja to diagram składający się z 7 okrągłych ilustracji – piktogramów, które tworzą okrąg. Centralne miejsce zajmuje piktogram białego domu. Dom zanurzony jest w wodzie sięgającej do parapetu okna, którą symbolizują dwie fale. Dom przechylony w lewo. Nad spadzistym dachem z kominem trzy krople wody. Ilustracja nr 1 przedstawia białą chmurę z białymi kroplami wody poniżej. Ilustracja 2 to dwa szczyty gór w kształcie trójkątów. Nad lewym szczytem znajduje się słońce, zaś nad prawym termometr. Ilustracja nr 3 to biała kręta droga prowadząca w głąb ilustracji. Ilustracja nr 4 przedstawia białą latarnię morska, zaś ilustracja nr 5 białą błyskawicę, która dzieli ilustrację w pionie na dwie części. Ilustracja nr 6 to stojąca biała postać przodem do obserwatora, którą podkreślono czerwonym znakiem „iks”.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., DVIDSHUB, Pakistan Humanitarian Aid Flood Relief (https://www.flickr.com/), Mark Kent (https://www.flickr.com/), Steven Depolo (https://www.flickr.com/), Philip Male (https://www.flickr.com/), Ryan McFarland (https://www.flickr.com/), Wiesław Wojciech Schmidt (https://commons.wikimedia.org/), Greenshed (https://commons.wikimedia.org/), licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Zastanów się, jakiego rodzaju powódź może – z największym prawdopodobieństwem – wystąpić w twojej okolicy.

i7cNQ1OanJ_d5e254

2. Skutki powodzi

Najpoważniejszym możliwym skutkiem powodzi jest utrata życia i zdrowia przez ludzi i zwierzęta. Zazwyczaj człowiek jest w stanie uratować życie swoje i zwierząt domowych, nie ma jednak możliwości, aby uratować życie dzikich zwierząt zamieszkujących zagrożony teren. Pozostałe skutki powodzi można podzielić na pierwotne (bezpośrednie) i wtórne (pośrednie).

Skutki pierwotne (bezpośrednie):

  • zniszczone lub uszkodzone budynki (nie tylko mieszkalne, ale też użyteczności publicznej oraz zakłady pracy),

  • zalane i zniszczone drogi, mosty, linie kolejowe i energetyczne, gazociągi,

  • uszkodzone wały przeciwpowodziowe oraz urządzenia wodne,

  • naniesione duże ilości połamanych drzew, błota i kamieni,

  • osunięcia gruntu.

Skutki wtórne (pośrednie):

  • skażenie chemiczne i bakteriologiczne środowiska,

  • skażenie chemiczne i bakteriologiczne zapasów żywności i wody pitnej,

  • choroby i epidemieepidemiaepidemie.

Polecenie 2

Zastanów się, czy utratę zdrowia i życia można zaliczyć do skutków pierwotnych, czy wtórnych. A może do obu kategorii? Przedyskutuj tę kwestię z kolegą lub koleżanką z ławki.

i7cNQ1OanJ_d5e410

3. Sposoby zapobiegania powodziom

Przez Polskę przepływają dwie duże rzeki – OdraWisła. Obie dysponują bogatymi i rozległymi dorzeczami, przez co nasz kraj jest w Europie jednym z najbardziej narażonych na występowanie powodzi. Obszary, na których najczęściej występują powodzie, to tereny województw: dolnośląskiego, pomorskiego, warmińsko‑mazurskiego, podkarpackiego, małopolskiego, śląskiego, opolskiego oraz mazowieckiego.

Poniżej możesz zobaczyć mapę prezentującą rejony najbardziej zagrożone tą katastrofą.

R1Y9I3ryY7mAt1
Obszary zagrożone powodzią obejmują tereny leżące nie tylko przy Wiśle i Odrze, ale także w ich dorzeczach

Ze względu na poważne skutki wystąpienia powodzi niezwykle ważne jest zapobieganie temu zagrożeniu. Oczywiście nie można wyeliminować wszystkich przyczyn (niemożliwe jest np. powstrzymanie obfitych opadów), można natomiast ograniczyć skutki wywoływane tą katastrofą lub nawet nie dopuścić do ich powstania. Głównym sposobem ochrony przed powodzią jest wznoszenie budowli przeciwpowodziowych. Odpowiedzialne za to są instytucje samorządowe i państwowe.

Budowle przeciwpowodziowe

  • Kanały ulgikanał ulgiKanały ulgi, czyli specjalne kanały wodne, które buduje się w celu bezpiecznego przeprowadzenia wód wezbraniowych przez określony obszar.

  • Kierownice w ujściach rzek do morzakierownice w ujściach rzek do morzaKierownice w ujściach rzek do morza, których zadaniem jest koncentracja nurtu rzeki i umożliwienie swobodnego odpływania kry.

  • Poldery przeciwpowodziowepoldery przeciwpowodziowePoldery przeciwpowodziowe, czyli naturalne obszary zalewowe, które w okresie wezbrania rzeki pozwalają na swobodne rozlanie się nadmiaru wody.

  • Zbiorniki retencyjne z rezerwą powodziowązbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziowąZbiorniki retencyjne z rezerwą powodziową, które są sztucznymi zbiornikami wodnymi powstałymi w wyniku wybudowania zapory wodnej na rzece i w następstwie zatamowania jej wód. W okresie niskiego poziomu wody jej część zostaje uwolniona do rzek, dzięki czemu równowaga w korycie jest zachowana.

  • Suche zbiorniki przeciwpowodziowesuche zbiorniki przeciwpowodzioweSuche zbiorniki przeciwpowodziowe, których zadaniem jest zatrzymanie fali powodziowej. Mają one pozbawione zamknięć urządzenia upustowe, przez które woda przepływa swobodnie aż do czasu, gdy przepływ staje się większy od zdolności przepustowych zbiornika. Wówczas nadmiar wody zostaje zmagazynowany w zbiorniku.

  • Wały przeciwpowodziowewały przeciwpowodzioweWały przeciwpowodziowe, które są sztucznymi usypiskami, najczęściej o trapezowym przekroju. Wznosi się je wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta. Teren między korytem a wałami staje się rezerwuarem przewidywanych wystąpień. W ten sposób przeciwdziała się rozlaniu wód powodziowych na chronione tereny sąsiednie (takiego zabezpieczenia pozbawiony jest polder).

  • Wrota przeciwpowodziowewrota przeciwpowodzioweWrota przeciwpowodziowe są rodzajem zamknięć, w których ciśnienie wywierane przez parcie wody oddziałuje na skrzydło (lub skrzydła) i dociska jego zamknięcie, powstrzymując przedostanie się przez śluzę nadmiaru wody.

W walce z powodziami jest ważne również przemyślane i odpowiednie regulowanie koryt rzecznych oraz potoków. Umożliwia to prawidłowy i niezakłócony przepływ wody. Ponadto powinno się regularnie oczyszczać wały przeciwpowodziowe oraz tereny zalewowe z nadmiaru roślinności. To gwarantuje ich trwałość oraz efektywność. Nie wolno również zabudowywać tych terenów, gdyż może to grozić nie tylko ich zniszczeniem, ale także utratą życia, zdrowia i mienia osób użytkujących powstałe budynki.

Dzisiaj szczególnego znaczenia nabiera efektywne prognozowanie zjawisk meteorologicznych oraz sprawny system przekazywania informacji o możliwości pojawienia się fal powodziowych. Te dwa czynniki umożliwiają skuteczne wykorzystanie budowli przeciwpowodziowych oraz zaplanowanie odpowiedniej ewakuacji.

Polecenie 3

Odszukaj w twojej okolicy różnego rodzaju budowle przeciwpowodziowe, opisz je i wykonaj ich zdjęcia.

i7cNQ1OanJ_d5e556

4. Postępowanie przed powodzią i w jej trakcie

iWeEGhqNH4

W przeciwdziałaniu skutkom powodzi równie ważne jak budowa infrastruktury ochronnej jest odpowiednie zachowanie. Zasady postępowania przed powodzią i w trakcie jej występowania powinien znać każdy, gdyż dzięki temu znacząco można zmniejszyć straty spowodowane tą katastrofą.

Przed powodzią należy:

  • poznać wszystkie ustalone sygnały alarmowe informujące i ostrzegające o zagrożeniu powodziowym;

  • zorientować się, jakie jest zagrożenie i ryzyko powodziowe w miejscu zamieszkania oraz gdzie znajdują się miejsca tymczasowego pobytu ewakuowanej ludności, zwierząt, pojazdów i innego mienia;

  • ubezpieczyć siebie i rodzinę oraz mienie;

  • upewnić się, że wszyscy członkowie rodziny wiedzą, co robić w razie zagrożenia powodziowego (np. jak odłączyć dopływ prądu i gazu);

  • w odpowiedni i zgodny z prawem sposób zabezpieczyć budynki (rozważyć możliwość przygotowania i użycia np. worków z piaskiem w taki sposób, jaki przedstawia ilustracja 2);

  • zaopatrzyć się w środki do uzdatnia wody pitnej.

W czasie zagrożenia powodziowego należy:

  • włączyć radio na częstotliwość lokalnej stacji (można również użyć Internetu);

  • przenieść miejsce stałego pobytu i rzeczy wartościowe na górne kondygnacje budynku;

  • zabezpieczyć dokumenty osobiste;

  • zgromadzić i zabezpieczyć niezbędne zapasy niepsującej się żywności, wody pitnej oraz lekarstw;

  • zgromadzić odpowiednią ilość źródeł światła (np. latarek, świec);

  • ustalić z najbliższymi sposób komunikowania się w razie rozdzielenia;

  • przetranspotrować zwierzęta w bezpieczne miejsce (nie wolno ich wiązać bez potrzeby, najlepiej zaprowadzić je w rejon wskazany przez władze);

  • pojazdy mechaniczne przemieścić w bezpieczne miejsce;

  • usunąć z najbliższego otoczenia toksyczne substancje i niebezpieczne materiały reagujące z wodą (np. środki ochrony roślin).

W trakcie powodzi należy:

  • zatkać kratki ściekowe i uszczelnić szambo;

  • mieć przy sobie naładowany telefon komórkowy;

  • przygotować się na ewentualną ewakuację;

  • mieć pod ręką apteczkę pierwszej pomocy i niezbędne leki;

  • posiadać niezbędny zapas jedzenia i wody pitnej;

  • spakować ciepłe ubrania, śpiwory i koce;

  • nie używać skażonej wody (pochodzącej np. z zalanej studni);

  • w przypadku wezwania do opuszczenia domu zrobić to natychmiast;

  • zostawić wiadomość najbliższym, dokąd i kiedy się ewakuowałeś;

  • nie panikować, zachować trzeźwość umysłu;

  • nie odmawiać pomocy innym – zachować postawę prospołeczną;

  • odłączyć źródło energii elektrycznej, gazowej oraz zamknąć zawory sieci kanalizacyjnej.

R9Lsaj1YEoYIK1
Układanie worków z piaskiem jest jednym z najczęściej stosowanych sposobów zabezpieczenia dobytku przed powodzią

W trakcie powodzi warto również pamiętać o odpowiedniej sygnalizacji. Wymachując materiałem w odpowiednim kolorze, możesz przekazać komunikat ratownikom:

  • kolor biały – chcesz opuścić miejsce, w którym się znajdujesz,

  • kolor czerwony – potrzebna pomoc medyczna,

  • kolor niebieski – prosisz o jedzenie i wodę.

Aby przekazać sygnały pilotom śmigłowców, należy wykorzystać następujące symbole:

  • X – potrzebna pomoc medyczna,

  • V – potrzebna pomoc,

  • N – niepotrzebna pomoc.

i7cNQ1OanJ_d5e799

5. Postępowanie po powodzi

Równie ważna, jak odpowiednie zachowanie przed zagrożeniem powodziowym i w jego trakcie, jest prawidłowa postawa podczas ewakuacjiewakuacjaewakuacji i po powodzi. Ewakuację przeprowadzają wyspecjalizowane służby ratownicze, dysponujące niezbędnym sprzętem i w odpowiedni sposób przeszkolone. O powodzeniu akcji w znacznej mierze decyduje postawa i zachowanie ludzi oraz ich dyscyplina (więcej informacji na temat ewakuacji można znaleźć tutaji7UZfWDfU4tutaj). Odpowiednie zachowanie po powodzi może natomiast uchronić przed wtórnymi jej skutkami, a także być podstawą do ubiegania się o odszkodowanie.

W trakcie ewakuacji należy:

  • nie poddawać się panice;

  • zachować spokój i zdrowy rozsądek;

  • postępować zgodnie z instrukcjami i ustalonym planem;

  • przenieść do wskazanego środka transportu przygotowane wcześniej dokumenty oraz zapas żywności, wody pitnej, ubrań i niezbędnych leków;

  • unikać przebywania w miejscach, gdzie płynie lub może płynąć fala powodziowa.

Po powodzi należy:

  • słuchać wiadomości w mediach oraz oczekiwać na komunikat ogłaszający, że powrót do domu jest bezpieczny;

  • wspomóc sąsiadów i bliskich potrzebujących pomocy;

  • wykonać zdjęcia zniszczeń (budynku oraz jego wyposażenia) w celu udokumentowania strat;

  • zgłosić się w wyznaczone miejsce w celu wykonania niezbędnych zabiegów sanitarnychzabiegi sanitarnezabiegów sanitarnych (informacje o zabiegach sanitarnych można znaleźć tutaji2eM07Rq1Ytutaj);

  • zgłosić u odpowiednich służb potrzebę profesjonalnego sprawdzenia budynku;

  • przebywać z dala od zabudowań, jeśli w dalszym ciągu są zalane wodą;

  • zwrócić uwagę na pęknięte lub nieszczelne przewody gazowe, zalane instalacje elektryczne, zalane piece oraz materiały łatwopalne;

  • zutylizować całą żywność pozostawioną na czas powodzi w domu;

  • utrzymywać wysoki poziom higieny.

i7cNQ1OanJ_d5e974

Podsumowanie

  • Według polskiego prawa powódź to czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą. Powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej.

  • Wyróżniamy cztery rodzaje powodzi: opadową, roztopową, zatorową i sztormową.

  • Do powodzi przyczynia się wiele zjawisk: intensywne opady deszczu, roztopy wiosenne, zatamowanie biegu rzeki przez zatory lodowe, bardzo silne wiatry czy też cofka wodna. Warto wspomnieć również o uszkodzeniach obiektów hydrotechnicznych (np. tam).

  • Skutki powodzi dzielimy na pierwotne (np. zniszczone lub uszkodzone budynki) oraz wtórne (np. skażenie chemiczne i bakteriologiczne środowiska).

  • Główne sposoby ochrony przed powodzią to utrzymywanie oraz wznoszenie budowli przeciwpowodziowych. Zalicza się do nich: kanały ulgi, kierownice w ujściach rzek do morza, zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową, poldery przeciwpowodziowe, suche zbiorniki przeciwpowodziowe, wały przeciwpowodziowe oraz wrota przeciwpowodziowe.

  • przeciwdziałaniu skutkom powodzi ważna jest nie tylko budowa infrastruktury ochronnej, ale również odpowiednie zachowanie. Zasady postępowania przed powodzią, w czasie zagrożenia powodziowego i w trakcie powodzi powinien znać każdy, gdyż dzięki temu znacząco można zmniejszyć straty spowodowane tą katastrofą.

  • Wzywając pomoc, należy pamiętać o numerach alarmowychi7cNQ1OanJ_1443514502885_0numerach alarmowych.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Wyobraź sobie, że reprezentujesz władze samorządowe miejscowości, w której mieszkasz. Opisz dodatkowe niezbędne zabezpieczenia przed powodzią, jakie powinny być zastosowane, aby uczynić miejsce, za które odpowiadasz, bezpieczniejszym.

Polecenie 4.2

Wyobraź sobie, że właśnie dowiedziałeś się o mającym nadejść zagrożeniu powodziowym. Opisz działania, jakie powinna podjąć twoja rodzina.

i7cNQ1OanJ_1443514502885_0
i7cNQ1OanJ_d5e1040

Słowniczek

epidemia
Definicja: epidemia

pojawienie się wśród ludności danego terenu dużej liczby zachorowań na określoną chorobę

kanał ulgi
Definicja: kanał ulgi

specjalny kanał wodny budowany w celu bezpiecznego przeprowadzenia wód wezbraniowych przez określony obszar

R112V74IujVDg1
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.
kierownice w ujściach rzek do morza
Definicja: kierownice w ujściach rzek do morza

urządzenia, których głównym zadaniem jest koncentracja nurtu rzeki i umożliwienie swobodnego odpływania kry

poldery przeciwpowodziowe
Definicja: poldery przeciwpowodziowe

naturalne obszary zalewowe, które w okresie wezbrania rzeki pozwalają na swobodne rozlanie się nadmiaru wody

powódź
Definicja: powódź

czasowe pokrycie przez wodę terenu, który w normalnych warunkach nie jest pokryty wodą; powstaje na skutek wezbrania wody w ciekach naturalnych, zbiornikach wodnych, kanałach oraz od strony morza, powodując zagrożenie życia i zdrowia ludzi, środowiska, dziedzictwa kulturowego oraz działalności gospodarczej

powódź opadowa
Definicja: powódź opadowa

powódź spowodowana silnymi opadami deszczu, występująca zazwyczaj w okresie letnim; zasięg oraz przebieg powodzi opadowej zależą od charakteru opadów

powódź roztopowa
Definicja: powódź roztopowa

powódź pojawiająca się wiosną, w czasie gwałtownego topnienia pokrywy śnieżnej, często potęgowanego nagłym ociepleniem i opadami deszczu; zasięg powodzi roztopowej jest stosunkowo duży, a przebieg – determinowany grubością pokrywy śnieżnej oraz ogólnymi warunkami meteorologicznymi podczas topnienia śniegu

powódź sztormowa
Definicja: powódź sztormowa

powódź występująca na obszarach nadbrzeżnych, wywołana przez silne wiatry wiejące od zbiornika wodnego (najczęściej morza, ale także np. jeziora) w kierunku lądu; zasięg powodzi sztormowej jest stosunkowo niewielki; z uwagi na silne wiatry, cofnięta woda morska może wlać się do ujścia rzeki i spowodować również jej wylanie

powódź zatorowa
Definicja: powódź zatorowa

rodzaj powodzi występującej w trakcie zimy; jej przyczyną jest powstawanie zatorów lodowych, które albo zmniejszają przepustowość koryta rzeki, albo blokują (lub ograniczają) jego przekrój

suche zbiorniki przeciwpowodziowe
Definicja: suche zbiorniki przeciwpowodziowe

zbiorniki, których celem jest zatrzymanie fali powodziowej; mają one urządzenia upustowe bez zamknięć, przez które woda przepływa swobodnie aż do czasu, gdy przepływ staje się większy od zdolności przepustowych zbiornika; wówczas nadmiar wody zostaje zmagazynowany w zbiorniku

Rn80LfK325dhv1
Źródło: Gambitek (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
wały przeciwpowodziowe
Definicja: wały przeciwpowodziowe

sztuczne usypiska o najczęściej trapezowym przekroju, wznoszone wzdłuż rzeki w pewnym oddaleniu od jej koryta

wrota przeciwpowodziowe
Definicja: wrota przeciwpowodziowe

rodzaj zamknięć, w których ciśnienie wywierane przez parcie wody oddziałuje na skrzydło (lub skrzydła) i dociska jego zamknięcie, powstrzymując przedostanie się przez śluzę nadmiaru wody

RO1T8OvdVd9vk1
Źródło: Joee (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY 3.0.
zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową
Definicja: zbiorniki retencyjne posiadające rezerwę powodziową

sztuczne zbiorniki wodne powstałe w wyniku wybudowania zapory wodnej na rzece i w następstwie zatamowania jej wód; w okresie niskiego poziomu wody jej część zostaje uwolniona do rzek, dzięki czemu równowaga w korycie jest zachowana

R1VYGoKR92X2k1
Źródło: Paweł Pawłowski (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
i7cNQ1OanJ_d5e1251

Zadania

Ćwiczenie 1
RHrIlQTq8wBB01
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RMqQfQl6zxwgU1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RrzmLSENllU4E1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R15KSEFcoO8jh1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RmnGOZyGDkFMk1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1KSwW1MSLrd41
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RFDlPfd1KwBoV1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś <Michal.banas@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.