Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R13s5ize5LM4l1
Autoportret fotografa Źródło: pexels, Autoportret fotografa, licencja: CC 0.
Autoportret fotografa
pexels, Autoportret fotografa, licencja: CC 0

Autoportret jest najbardziej osobistym spotkaniem artysty z odbiorcą. Tworząc go, jego twórca pozostawia w nim cząstkę samego siebie, daje sygnał, kim jest, jak chciałby zostać zapamiętany. Stąd też częste powroty malarzy, fotografów, rzeźbiarzy do tematu samego siebie. Konterfektyj00000005UB3v28_000tp001Konterfekty artystów stają się zapisem upływającego czasu, zmian zachodzących w nich samych i w ich sposobie myślenia o własnej sztuce. Niektóre z nich, uznane za arcydzieła, powracają w twórczości następnych pokoleń poprzez odwołania do kompozycji bądź motywu, który zaistniał w oryginalnym dziele. Inne stają się elementami współczesnej reklamy. Jeszcze inne, dzięki programom komputerowym, ulegają niezwykłym transformacjom. Czy takie dzieło można jeszcze nazwać autoportretem, czy też może staje się już tylko portretem mistrza z przeszłości? Ale jak z autoportretu stworzyć portret artysty, który żył ponad sto lat temu?

Już wiesz

1) Jacek Malczewski, Stanisław Wyspiański, Stanisław Ignacy Witkiewicz to polscy malarze. Każdy z nich pozostawił po sobie kilka, niekiedy kilkanaście własnych portretów. Wybierz jednego z wymienionych artystów i w dostępnych ci źródłach odszukaj dwa jego autoportrety.
Wypisz najważniejsze dane dotyczące wybranych obrazów (autor, tytuł, rok powstania, wymiary, technika malarska oraz miejsce, w którym dzieło obecnie się znajduje).

2) Porównaj wybrane przez siebie prace i zanotuj odpowiedzi na pytania:

  • Z jakiego okresu życia artysty pochodzą obrazy?

  • Jakie podobieństwa i różnice dostrzegasz między dziełami?

  • Która z wybranych prac podoba ci się bardziej? Dlaczego?

j00000005UB3v28_000tp001
j00000005UB3v28_0000000S
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Vincent van Goghj00000005UB3v28_000tp002Vincent van Gogh i jego autoportrety

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1ML1NlLt9Fk51
Autoportret bez brody
Vincent van Gogh, Autoportret bez brody, 1889, olej na płótnie, zbory prywatne, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Podzielcie się na grupy. Wybierzcie jeden spośród przygotowanych przed lekcją autoportretów i zaprezentujcie go, uwzględniając poniższe kwestie.

Ćwiczenie 1.1

Z jakiego okresu życia artysty pochodzi dzieło? W jakiej sytuacji sportretował się malarz?

Ćwiczenie 1.2

Czy jest to portret realistyczny?

Ćwiczenie 1.3

Czy artysta wprowadził do swojego autoportretu jakieś przedmioty identyfikujące go jako malarza? Jeśli tak, to jakie?

Ćwiczenie 1.4

Który z zaprezentowanych przez was obrazów jest najbardziej ekspresyjny – wyraża najwięcej emocji i uczuć? Za pomocą jakich środków zostało to osiągnięte?

Malarzem, który pozostawił wiele autoportretów, był holenderski twórca, Vincent van Gogh.

Życie i twórczość artysty

R10SuYJwSfGWs1
Vincent van Gogh w w wieku 18 lat (ok. 1871–1872 roku)
domena publiczna
Vincent van Gogh

Vincent van Gogh

Po wczesnych pracach nawiązujących do ciemnych płócien holenderskich mistrzów van Gogh próbował malować jak impresjoniści. W 1888 roku wyjechał na południe Francji w poszukiwaniu nowych tematów, światła i kolorów, ale też dla poratowania zdrowia. W Arles i Saint‑Rémy‑de‑Provencej00000005UB3v28_000tp003Arles i Saint‑Rémy‑de‑Provence przebywał w zakładach leczniczych z powodu zaburzeń psychicznych, objawiających się stanami depresyjnymi i wybuchami gniewu. Tam też powstały jego najsłynniejsze prace, dzięki którym po latach stał się jednym z najlepiej rozpoznawalnych malarzy świata. W 1890 roku opuścił słoneczną Prowansję, ale nawroty choroby popchnęły go ostatecznie do samobójstwa.

Wśród najbardziej znanych dziś płócien Vincenta van Gogha wymienia się takie, jak: Para butów, Dom Vincenta w Arles (Żółty Dom), Cyprysy, Nocna kawiarnia, Gwiaździsta noc, Pole pszenicy z krukami, cykl martwych natur z kwiatami słoneczników oraz liczne autoportrety z lat 1886–1889.

RBa9ZwA23jvzF1
Vincent van Gogh, Gwiaździsta noc, 1889
English Wikipedia, Vincent van Gogh, Gwiaździsta noc, 1889, olej na płótnie, Museum of Modern Art, licencja: CC 0
RU71H4WwGK0U31
Vincent van Gogh, Wazon z dwunastoma słonecznikami, 1888
The Yorck Projec, Vincent van Gogh, Wazon z dwunastoma słonecznikami, 1888, olej na płótnie, Neue Pinakothek, Monachium,, licencja: CC 0
j00000005UB3v28_000tp002
j00000005UB3v28_00000039
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Sławne autoportrety

O dziele

R1coLu6okV5n11
Autoportret w ciemnym pilśniowym kapeluszu
Vincent van Gogh, Autoportret w ciemnym pilśniowym kapeluszu, 1886, olej na płótnie, Van Gogh Museum, Amsterdam, domena publiczna

Vincent van Gogh pozostawił ponad trzydzieści autoportretów. Pierwszy z zachowanych, Autoportret w ciemnym pilśniowymj00000005UB3v28_000tp004pilśniowym kapeluszu, pochodzi z 1886 roku i w niczym nie przypomina znanych dzieł malarza. Płótno nawiązywało do ciemnych, operujących efektami światłocieniowymi obrazów mistrzów z XVII wieku, takich jak Rembrandt.

Do najbardziej znanych autoportretów van Gogha należy Autoportret z zabandażowanym uchem i fajką. Artysta namalował go w Arles, kiedy po kłótni ze swoim przyjacielem, malarzem Paulem Gauguinem, obciął sobie część ucha. Jeden z ostatnich wizerunków własnych artysty to Autoportret z września 1889 roku, na którym możemy podziwiać w pełni dojrzały, rozpoznawalny do dzisiaj styl van Gogha.

R1Suv06KAiObv1
Vincent van Gogh, Autoportret z zabandażowanym uchem i fajką, 1889,
Wikipaintings.org, Vincent van Gogh, Autoportret z zabandażowanym uchem i fajką, 1889,, olej na płótnie, kolekcja prywatna, licencja: CC 0
RfC0GQVOsfBXc1
Vincent van Gogh, Autoportret, 1889
Szilas, Vincent van Gogh, Autoportret, 1889, olej na płótnie, Musée d’Orsay, Paryż, licencja: CC 0
Ćwiczenie 2.1

Zbierz w formie punktów informacje na temat autoportretów van Gogha. Skorzystaj z poniższych podpowiedzi i sugestii:

a) dane katalogowe obrazu: autor, tytuł, rok powstania, technika malarska, wymiary, miejsce przechowywania;

b) temat obrazu;

c) kompozycja płótna: układ wertykalny/ horyzontalny płótna, miejsce głównego motywu na płaszczyźnie, plany przedstawienia/ brak planów, relacje między głównym motywem a tłem;

d) układ postaci: przedstawienie całości postaci, przedstawienie popiersia (biustu), ujęcie en facej00000005UB3v28_000tp005en face, ujęcie z profilu lewego/ ujęcie z profilu prawego;

e) opis postaci: wyraz twarzy, ubiór, charakterystyczne atrybuty;

f) opis tła: jednolite/zróżnicowane, „gładkie”/ „rozedrgane”;

g) ukształtowanie kolorystyczne obrazu: tonacja ciepła/ tonacja chłodna, harmonia ukształtowania kolorystycznego/ działanie poprzez kontrast, wyraziste akcenty barwne/ brak akcentów;

h) charakter pociągnięć pędzla: plama gładka/ subtelna/ delikatna, plama mocna/ wyrazista/ rozedrgana/ ekspresyjna.

1
Ćwiczenie 2.2

Opisz obraz Vincenta van Gogha.

1
Ćwiczenie 3
R1YhNKgE5duTY1
zadanie interaktywne
j00000005UB3v28_0000004R
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Autoportret i fotografia

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RF1PEoaMAA7hx1
Pole pszenicy z cyprysami Źródło: Vincent van Gogh, Pole pszenicy z cyprysami , 1889, Metropolitan Museum of Art, Nowy York, domena publiczna.
Pole pszenicy z cyprysami
Vincent van Gogh, Pole pszenicy z cyprysami , 1889, Metropolitan Museum of Art, Nowy York, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Twórczość Vincenta van Gogha wiele zawdzięczała malarstwu impresjonistycznemu, którego celem było ukazanie zmienności świata poprzez rozmyte kontury, nieostre kolory, technikę barwnych plam. Pod wpływem nowych znajomości i oglądanych w Paryżu dzieł artysta rozjaśnił swoją paletę, ale nie był jedynie biernym naśladowcą techniki impresjonistów. Jego obrazy przestały być zapisem ulotnej chwili. Zaczęły wyrażać poszukiwania sposobów oddania refleksji, a także wewnętrznych przeżyć artysty. Subtelne plamy impresjonistów zostały zastąpione na płótnach van Gogha mocnym kolorem i ekspresyjnymi, wijącymi się kreskami, wyrażającymi przeżycia i skrywane emocje.

Autoportrety van Gogha, utrwalające kolejne etapy jego życia, to artystyczne wizje własnego zmieniającego się wizerunkuj00000005UB3v28_000tp006wizerunku. A jak naprawdę mogła wyglądać twarz malarza? Co wyrażała, kiedy artysta wpatrywał się w nią, malując swój błękitny portret? Te pytania zadał sobie współczesny litewski fotograf Tadas Černiauskasj00000005UB3v28_000tp007Černiauskas (znany bardziej jako Tadao Cern), który zdecydował się na niezwykły eksperyment. Efekt tego artystycznego przedsięwzięcia możecie obejrzeć na stronie WWW.

Ćwiczenie 4.1

Porównajcie prezentowane oryginalne dzieło van Gogha z pracą Tadasa Černiauskasa. W dyskusji weźcie pod uwagę poniższe kwestie.

Ćwiczenie 4.2

Co mogło skłonić litewskiego artystę do dokonania transformacji obrazu Van Gogha?

Ćwiczenie 4.3

Rozstrzygnijcie, czy praca litewskiego twórcy to plagiat, kopia, naśladownictwo autoportretu malarza, a może autoportret ów jest inspiracją dla Tadasa Černiauskasa? Uzasadnijcie odpowiedź.

Ćwiczenie 4.4

Jaka jest zasadnicza różnica między obiema artystycznymi wizjami?

j00000005UB3v28_000tp007
j00000005UB3v28_000tp006
j00000005UB3v28_0000005N
JPOL_E3_E4_Konteksty

Pasja życia

JPOL_E3_E4_Konteksty
R1dxKwfNqzhKK1
Malarz w drodze do pracy Źródło: Vincent van Gogh, Malarz w drodze do pracy, 1888, olej na płótnie, domena publiczna.
Malarz w drodze do pracy
Vincent van Gogh, Malarz w drodze do pracy, 1888, olej na płótnie, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Konteksty
Pasja życiaIrving Stone
Irving Stone Pasja życia

Co rano Vincent wstawał przed świtem, ubierał się i wędrował parę kilometrów wzdłuż rzeki albo w głąb krajuj00000005UB3v28_000tp008kraju w poszukiwaniu motywów. Co wieczór wracał z gotowym płótnem pod pachą – tak zupełnie wykończonym, że nic więcej nie było na nim do zrobienia. Po kolacji kładł się natychmiast spać.

Stał się czymś w rodzaju maszyny do malowania. Malował mechanicznie jedno płótno za drugim, sam nie wiedząc dobrze, co czyni. Sady owocowe stały w pełnym rozkwicie. Opanowała go dzika żądza, aby namalować wszystkie. Nie myślał więcej o swoim malarstwie. Malował – to wszystko. Osiem lat wytężonej pracy wyładowało się obecnie w wybuchu zwycięskiej energii twórczej. Niekiedy, gdy zaczynał przed wschodem słońca, obraz już w południe był gotów. Wracał wtedy do miasta, wypijał filiżankę kawy i szedł w inną znów stronę, ze świeżym płótnem pod pachą.

Nie zdawał sobie sprawy, czy to, co maluje, jest dobre. Było mu to zresztą obojętne. Był odurzony barwami. [...]

Nie wkładał nigdy kapelusza. Płomienne słońce wypalało mu z wolna włosy na głowie. Leżąc nocą na mosiężnym łóżku hotelowym, miał wrażenie, że głowa jego znajduje się w jakiejś ognistej kuli. Słońce nieraz czyniło go ślepym na barwy. Nie potrafił odróżnić zieleni pól od błękitu nieba. Ale gdy wracał do hotelu, widział, że jego płótno jest płomiennym i lśniącym odtworzeniem natury. [...]

W miarę jak zbliżała się pełnia lata, słońce coraz mocniej przepalało wszystko. Vincent widział dookoła jedynie stare złoto, brąz i miedź pod zielononiebieskim, gorejącym stropem. Siarczana żółcizna leżała na wszystkim, czego tknął promień słońca. Płótno Vincenta było zawsze spłachciem jasnej, pałającej żółtości. Wiedział, że tego koloru nie używało malarstwo europejskie od czasów renesansu, ale nic sobie z tego nie robił. Żółta barwa tryskała z jego tuby na płótno i tu zastygała. Jego obrazy były skąpane w słońcu i powietrzu.

j00000005UB3v28_00000_BIB_001Irving Stone, Pasja życia, tłum. Wanda Kragen, Warszawa 2004, s. 447–448.

Po przeczytaniu fragmentu powieści Irvinga Stone’aj00000005UB3v28_000tp009Irvinga Stone’a Pasja życia wykonaj polecenia i odpowiedz na pytanie.

JPOL_E3_E4_Konteksty
1
Ćwiczenie 5
Rnn5HyjZd01QP1
zadanie interaktywne
JPOL_E3_E4_Konteksty
1
Ćwiczenie 6
RexFXYD3g9cvG1
zadanie interaktywne
JPOL_E3_E4_Konteksty
1
Ćwiczenie 7

Irving Stone wielokrotnie powraca do różnych określeń koloru żółtego. Jak ta barwa jest nazywana i jaką pełniła funkcję w malarstwie van Gogha?

JPOL_E3_E4_Konteksty
j00000005UB3v28_000tp009
j00000005UB3v28_0000006K
JPOL_E3_E4_Konteksty

Nocna kawiarnia

Fragment listuVincent van Gogh
Vincent van Gogh Fragment listu

Moją kawiarnię nocną starałem się ukazać jako miejsce, gdzie można się zrujnować, gdzie można zwariować lub popełnić zbrodnię... Czerwienią i zielenią starałem się wyrazić straszne ludzkie namiętności. Pomieszczenie jest jak krew czerwone i matowożółte, na środku zielony bilard. Cztery cytrynowożółte lampy w świetlnych aureolach z oranżu i zieleni. Wszędzie starcie i antyteza: w różnicowanych zieleniach i czerwieniach, w drobnych figurkach śpiących nocnych hulaków, w smutnej pustce tego pokoju, w fiolecie i błękicie. Przeciwstawiając delikatność róż krwawej czerwieni krwi i barwie ciemnoczerwonej łagodną zieleń [...] tonom żółtozielonym i twardym niebieskozielonym – wszystko w piekielnej atmosferze chlebowego pieca i siarkowej bladości – chciałem wyrazić złowieszczą moc knajpy.

j00000005UB3v28_00000_BIB_002Vincent van Gogh, Fragment listu, [w:] Kuno Mittelstaedt, Vincent van Gogh, tłum. E. W. Skowron, Warszawa 1974.

Po przeczytaniu fragmentu listu Vincenta van Gogha wykonaj polecenia.

Ćwiczenie 8.1
R9Iu2Kta670FW1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 8.2
Rf9jiV6qvz5zD1
zadanie interaktywne

Odpowiedz na pytania, odwołując się do fragmentu przeczytanego listu i wykonanych po jego lekturze zadań.

Ćwiczenie 9.1

Jakich barwnych zestawień używał Vincent van Gogh?

Ćwiczenie 9.2

Które z nich jest według ciebie najmocniejsze?

Ćwiczenie 9.3

Dlaczego dane zestawienie zostało użyte przez artystę na obrazie? Co ono wyraża?

1
Wskazówka

Jako inne konteksty można także wprowadzić:
– obraz Paula Gauguina Nocna kawiarnia w Arles, 1888,
– wiersz Stanisława Grochowiaka Bilard, z tomu: Poezje, Warszawa 1980.

j00000005UB3v28_0000007G
JPOL_E3_E4_Preteksty

Kolor żółty jako przekaz

JPOL_E3_E4_Preteksty
R16RFPV2ex1lJ1
Dom Vincenta w Arles (Żółty dom) Źródło: Vincent van Gogh, Dom Vincenta w Arles (Żółty dom), 1888, olej na płótnie, Van Gogh Museum, Amsterdam, domena publiczna.
Dom Vincenta w Arles (Żółty dom)
Vincent van Gogh, Dom Vincenta w Arles (Żółty dom), 1888, olej na płótnie, Van Gogh Museum, Amsterdam, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Preteksty

Lubisz kolor żółty? Z czym ci się kojarzy? Czy wiesz, że barwa ta bywa równie często odbierana pozytywnie, jak i negatywnie? Taki odbiór wynika z różnorodnych treści, które są jej przypisywane.

Ćwiczenie 10.1

Znajdź w Słowniku symboli Władysława Kopalińskiego odpowiednie hasło i wynotuj w tabeli różne znaczenia użycia koloru żółtego w sztuce, w życiu, w komunikacji międzyludzkiej:

Lp.

Różne dziedziny kultury, w których funkcjonuje kolor żółty

Znaczenie pozytywne koloru żółtego

Znaczenie negatywne koloru żółtego

1
Ćwiczenie 10.2

Które ze znaczeń koloru żółtego jest ci najbliższe? Dlaczego?

j00000005UB3v28_0000008I
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 11

Stwórz swój autoportret, wybierając jedną z następujących technik:

  • malarstwo akwarelowe,

  • ołówek, grafit,

  • kolaż,

  • fotografię.

Zaprezentuj swoją pracę w klasie i uzasadnij wybór techniki.

Ćwiczenie 12

Stwórz swój literacki autoportret w jednej z następujących form pisarskich:

  • krótkie opowiadanie,

  • list do bliskiej osoby,

  • utwór poetycki.

Przeczytaj swoją pracę w klasie i uzasadnij wybór formy.

RdNdPqfNSnkrz1
zadanie interaktywne
j00000005UB3v28_000tp003
j00000005UB3v28_000tp004
j00000005UB3v28_000tp005
j00000005UB3v28_000tp008