Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Transport to przewóz osób i towarów. Ma on wielkie znaczenie zarówno dla praktycznie całej gospodarki, jak i dla codziennego życia zwykłych ludzi. Przewóz osób obejmuje m.in. dojazdy do pracy czy szkół, a także wyjazdy wakacyjne, weekendowe czy chociażby na zakupy. Przewóz towarów to przede wszystkim dostawy dla przemysłu i usług, w tym handlu, a także dla indywidualnych odbiorców, np. przesyłki kurierskie.

RSKOf1xginE4P1
Górny Śląsk – węzeł Sośnica na autostradzie A4, która jest głównymi szlakiem komunikacyjnym służącym do obsługi ludności i gospodarki w Polsce Południowej
Już wiesz
  • czym jest transport;

  • jakie są środki transportu.

Nauczysz się
  • opierając się na mapach, opisywać gęstość i jakość sieci kolejowej oraz drogowej w Polsce;

  • wyjaśniać przyczyny zróżnicowania gęstości i jakości sieci transportowej w Polsce;

  • omawiać aktualną sytuację w polskim transporcie lądowym;

  • wskazywać powiązania transportu lądowego z innymi rodzajami działalności człowieka.

isXiab0X4N_1448547296888_0

1. Podział transportu

TransporttransportTransport został podzielony na kilka rodzajów w zależności od miejsca i sposobu funkcjonowania.

ROBm6azZnaMjs1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
isXiab0X4N_d5e197

2. Transport kolejowy

Kolejnictwo na ziemiach polskich zaczęło się rozwijać w połowie XIX wieku. Pierwszą linię kolejową wybudowano w 1842 roku – miała ona 30 km długości i połączyła Wrocław z Oławą. W późniejszych latach powstawały następne linie, przy czym zdecydowanie najwięcej było ich na obszarze zaboru pruskiego. W zaborze rosyjskim i austriackim rozwój całej gospodarki – w tym i transportu – był znacznie powolniejszy, toteż pojawiły się tam właściwie tylko pojedyncze linie, jak np. kolej warszawsko‑wiedeńska czy kolej warszawsko‑petersburska.
Najwięcej linii kolejowych na ziemiach polskich powstało pod koniec XIX i na początku XX wieku. Było to związane z intensywnie rozwijającym się przemysłem, zwłaszcza na południu. Główne magistrale kolejowe połączyły Górny Śląsk z dużymi miastami i portami morskimi na północy.

RZb8isJnr30sI1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Na mapie powyżej wskaż główne szlaki kolejowe w Polsce i odczytaj nazwy miast, które znajdują się przy nich.

Polecenie 2

Na podstawie mapy poniżej wskaż, w których województwach występuje największe i najmniejsze zagęszczenie linii kolejowych, a następnie wyjaśnij tego przyczyny.

Polecenie 3

Określ położenie swojej miejscowości (lub najbliższego miasta) na obu mapach i oceń jej znaczenie w polskim transporcie kolejowym.

R1TplResYcCOQ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Po II wojnie światowej w pierwszej kolejności naprawiono istniejące torowiska, by móc uruchomić transport niezbędny do odbudowy kraju ze zniszczeń wojennych. Nowych linii nie powstawało już zbyt wiele, ale w zamian za to postawiono na elektryfikację kolei. Pociągi elektryczne mogły jeździć szybciej, a także zabierać więcej ładunków i pasażerów, co w końcowym rozrachunku skutkowało znacznie niższymi kosztami przewozów. Skorzystało też na tym środowisko naturalne, bo do powietrza trafiało mniej szkodliwych spalin. Elektryfikowano przede wszystkim główne magistrale kolejowe, na których panował największy ruch. Do roku 1990 udało się zelektryfikować prawie połowę wszystkich linii kolejowych w Polsce.

Transport kolejowy w Polsce po II wojnie światowej

rok

1946

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Długość linii kolejowych
[tys. km]

20,8

22,5

23,2

23,3

24,4

24,0

21,6

19,8

19,8

20,0

20,2

20,1

20,1

20,0

19,3

19,2

w tym zelektryfikowane
[tys. km]

0,1

0,2

1,0

3,9

6,9

11,4

11,9

11,9

11,9

11,9

12,0

11,9

11,9

11,9

11,9

11,8

Przewóz ładunków
[mln t]

67

150

274

371

473

278

187

269

245

249

222

234

248

231

232

228

Przewóz pasażerów
[mln]

245

581

789

1036

1093

788

360

258

280

292

283

261

264

273

270

268

Rok 1989, tak jak dla całej naszej gospodarki, tak i dla kolei był przełomowy. Okazało się, że jedyny nasz przewoźnik – Polskie Koleje Państwowe (PKP) – to wielki, przestarzały moloch zatrudniający ponad 300 tysięcy pracowników i przynoszący olbrzymie straty. Państwo musiało dopłacać gigantyczne pieniądze, by pociągi mogły w ogóle jeździć po polskich torach. Stało się jasne, że konieczna była gruntowna restrukturyzacja.

Zmiany na kolei były też wymuszone malejącymi wpływami z działalności podstawowej PKP, tj. z przewozu towarów i osób. W latach 90. minionego wieku drastycznie spadła ilość przewożonych ładunków i pasażerów. Szczególnie głęboka zapaść dotyczyła ruchu osobowego, do czego przyczynił się rozwój motoryzacji i napływ samochodów z Europy Zachodniej (głównie używanych). W przewozach ładunków samochody aż tak bardzo nie wyparły pociągów, bo jednak nie wszystkie towary – zwłaszcza w dużych ilościach – opłaca się przewozić samochodami.

Warto wiedzieć

Główną przewagą transportu kolejowego nad transportem samochodowym jest niższy koszt jednostkowy przewozu, zwłaszcza w przypadku dużych ilości towaru i większych odległości. Transport kolejowy daje możliwość jednorazowego zabierania ładunku o dużej masie i objętości, np. węgla kamiennego, rud żelaza i surowców skalnych, a także zbóż, pasz, drewna i innych towarów masowych, jak również dużych pojedynczych ładunków, np. kontenerów, maszyn, pojazdów, konstrukcji metalowych, rur, kotłów itp.
Do wad transportu kolejowego zaliczyć trzeba długi czas przewozu oraz konieczność przeładowywania towarów, która wynika z ograniczenia ruchu pociągów do szlaków, na których położone są tory kolejowe.

Polecenie 4

Przeanalizuj dane z tabeli 1. i opisz, jak zmieniała się wielkość transportu kolejowego towarów i pasażerów w Polsce po II wojnie światowej. Oblicz ilokrotnie zwiększały bądź zmniejszały się wielkości przewozów w wybranych okresach. Możesz też narysować wykresy liniowe ilustrujące te dane.

Restrukturyzacja PKP była jednym z najtrudniejszych zadań transformacji gospodarczej w Polsce. Właściwa transformacja nie zakończyła się jeszcze, a polskie koleje wciąż borykają się z różnymi trudnościami, wciąż przynoszą straty. Podstawowe zmiany polegały na podzieleniu jednego wielkiego przedsiębiorstwa, jakim było PKP, na mniejsze spółki zajmujące się bardziej wyspecjalizowaną działalnością. Utworzono między innymi:

  • PKP Intercity – szybkie i komfortowe przewozy pasażerskie na dalekich trasach między dużymi miastami;

  • Przewozy Regionalne – lokalna komunikacja pasażerska na krótkich trasach;

  • PKP Cargo – przewozy towarowe;

  • PKP Energetyka – zaopatrzenie kolei w energię elektryczną;

  • PKP Polskie Linie Kolejowe – zarządzanie infrastrukturą kolejową (bez dworców);

  • PKP Oddział Dworce Kolejowe – zarządzanie najważniejszymi dworcami kolejowymi (83).

Zmniejszono też zatrudnienie do około 80 tys. osób łącznie we wszystkich spółkach. W miarę możliwości finansowych stale prowadzone są remonty i modernizacje infrastruktury kolejowej. Zakupiono na przykład szybkie pociągi Pendolino, które od początku 2015 roku kursują po polskich torach.
WW. spółki kolejowe różnie sobie radzą w warunkach gospodarki rynkowej. Niektóre z nich, np. PKP Cargo, osiągają zyski, a inne notują straty, np. PKP Intercity. Jednak straty te nie są już tak olbrzymie, jak w przypadku jednego wielkiego PKP. Państwo dopłaca do przewozów osobowych i jest to rzecz normalna na całym świecie, gdyż wpływy z biletów zwykle są zbyt niskie, by pokryć duże koszty utrzymania ruchu pociągów pasażerskich (podniesienie cen biletów odstraszyło by podróżnych i wpływy byłyby jeszcze mniejsze). Kwestią zasadniczą jest więc wysokość dotacji państwowych, które są dużym obciążeniem dla budżetu.

Polecenie 5

Odszukaj w Internecie dane dotyczące kondycji finansowej polskich spółek kolejowych w ostatnich latach. Dowiedz się, dlaczego jedne z nich osiągają zyski, a inne notują straty. Zastanów się, co można zrobić, by spółki kolejowe przynosiły większe zyski.

Ciekawostka

Do niedawna w niektórych rejonach Polski – np. na Pomorzu, Kujawach czy w Wielkopolsce – regularnie kursowały kolejki wąskotorowe. Miały one węższy rozstaw szyn w torach, a dokładnie był to 1 m lub 0,75 m, przy 1,435 m na kolei normalnotorowej. Parowe i spalinowe wąskotorówki jeździły na krótkich trasach, wożąc głównie pasażerów. Dzisiaj nieregularnie kursują tylko nieliczne z nich, stanowiąc przede wszystkim atrakcję turystyczną.

isXiab0X4N_d5e316

3. Transport drogowy

Samochodowy transport drogowy zaczął się rozwijać na początku XX wieku wraz z upowszechnianiem motoryzacji. Jednak drogi wytyczone zostały wcześniej, bo jeżdżono po nich powozami zaprzężonymi w konie, konno, ale w siodle lub wędrowano pieszo. Drogi łączyły ze sobą jednostki osadnicze – najpierw grody i wsie, a potem także miasta. Dzisiejsze utwardzone drogi samochodowe często powstały w miejscu tych dawnych, gdyż cel i jednych i drugich był taki sam – łączenie miejscowości.
Współczesna gęstość sieci dróg utwardzonych w Polsce związana jest wprost z rozmieszczeniem ludności i gęstością zaludnienia. Zdecydowanie najgęściejsza sieć drogowa występuje na Górnym Śląsku i w Małopolsce. Natomiast najmniej dróg mamy na słabo zaludnionych pojezierzach. Pewne znaczenie ma też ukształtowanie terenu – na równinach łatwiej budować drogi i jest ich tam nieco więcej.

R1H28Vwf0pXKt1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Z mapy powyżej odczytaj, jaka jest gęstość sieci dróg w twoim województwie, i porównaj ją z wartością średnią dla Polski. Wyjaśnij przyczyny rozbieżności między tymi wartościami.

Przez cały XX wiek w Polsce stopniowo przybywało dróg utwardzonych. Tuż po II wojnie światowej miały one łącznie około 100 tys. km długości, a w roku 2000 było ich już prawie 250 tys. km. Problemem jednak okazała się jakość tych dróg. Przez lata komunizmu budowano przeważnie drogi jednojezdniowe, które dosyć szybko ulegały uszkodzeniom, a zbyt rzadko były remontowane. Nie budowano prawie dróg szybkiego ruchu, jak autostradyautostradaautostradydrogi ekspresowedroga ekspresowadrogi ekspresowe. Do lat 90. minionego wieku w Polsce istniały tylko dwa krótkie odcinki autostrad – koło Wrocławia i Szczecina – zbudowane jeszcze przez Niemców. Dopiero pod koniec XX wieku zaczęto oddawać do użytku nowe, krótkie odcinki autostrad (np. A4 między Wrocławiem a Krakowem). Po roku 2000 nastąpiło dosyć znaczące przyspieszenie prac na nowobudowanych drogach szybkiego ruchu. Duże znaczenie miało przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, która wsparła nas finansowo zarówno przy budowie autostrad i dróg ekspresowych, jak i mniejszych dróg lokalnych.

Znaczącym impulsem było przyznanie Polsce organizacji piłkarskich mistrzostw Europy w 2012 r. Musieliśmy być gotowi na przyjęcie tysięcy gości zagranicznych, a do tego potrzebne były m.in. dobre drogi łączące nasz kraj z Europą. Jeden z przełomowych momentów nastąpił pod koniec 2009 roku, kiedy to do użytku oddano odcinek autostrady A4 do granicy niemieckiej w Jędrzychowicach k. Zgorzelca, dzięki czemu Polska połączyła się z europejską siecią dróg szybkiego ruchu. Z kolei wiosną 2012 r. otwarto odcinek autostrady A2 wiodący do Warszawy, co oznaczało połączenie autostradowe naszej stolicy z Berlinem i resztą miast Europy Zachodniej.
Obecnie do użytku oddanych jest ponad 3 tys. km autostrad i dróg ekspresowych. Plany zakładają, że docelowo będzie ich w Polsce łącznie około 7,5 tys. km, z czego ponad 2 tys. km mają stanowić autostrady.

RLnFAi7pV7DaP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Autostrady i drogi ekspresowe stale są w Polsce budowane – zobacz bibliography_isXiab0X4N_d629t339 oraz bibliography_isXiab0X4N_d629t357 .

Polecenie 7

Na mapie powyżej wskaż autostradę lub drogę ekspresową przebiegającą najbliżej twojej miejscowości. Czy jest ona już oddana do użytku? Jeśli nie, dowiedz się, kiedy to nastąpi.

Polecenie 8

Wyznacz najlepszą trasę z miejsca swojego zamieszkania do Warszawy po drogach szybkiego ruchu (jeśli mieszkasz w Warszawie, wyznacz trasę do Szczecina).

Wszystkie autostrady i drogi ekspresowe są w Polsce płatne dla samochodów ciężarowych. Kierowcy samochodów osobowych płacą za przejazd niektórymi odcinkami autostrad, choć docelowo ma tak być prawie na całej ich długości. Opłaty dla samochodów osobowych nie będą obowiązywać tylko na nielicznych krótkich odcinkach autostrad, będących obwodnicami miast, np. Wrocławia, Krakowa, Poznania, Warszawy czy aglomeracji górnośląskiej.

Warto wiedzieć

Drogi publiczne w Polsce podzielone zostały na kilka kategorii, z których każda ma określony sposób numeracji i oznakowania. Ich znajomość jest wielce przydatna podczas podróży samochodem, ponieważ numery dróg podawane są na wielu drogowskazach. Mamy więc drogi:

  • europejskie — oznaczone literą E i jedną, dwiema lub trzema cyframi, np. E67, E231 (biały napis na zielonym tle);

  • krajowe — oznaczone liczbami od 1 do 94 (biały napis na czerwonym tle);

  • wojewódzkie — oznaczone liczbami od 100 do 993 (czarny napis na żółtym tle);

  • powiatowe — nieoznaczone w terenie;

  • gminne — nieoznaczone w terenie.

Drogi szybkiego ruchu mają status co najmniej drogi krajowej i oznaczone są literą A dla autostrad (np. A1, A2, A4) lub literą S dla dróg ekspresowych (np. S3, S8, S10).

Transport drogowy w Polsce w XXI wieku

rok

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2006

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

2014

Długość dróg utwardzonych
[km]

249 828

248 303

250 291

248 786

252 273

253 781

255 543

258 910

261 233

268 372

273 760

280 401

281 000

280 719

283 561

w tym: autostrady
[km]

358

337

405

405

552

552

663

663

765

849

857

1 070

1 365

1 482

1 556

drogi ekspresowe
[km]

193

402

226

226

233

258

297

330

452

522

675

738

1 053

1 244

1 447

Samochody ciężarowe
[tys. szt.]

1 879

1 979

2 163

2 313

2 392

2 305

2 393

2 521

2 710

2 797

2 982

3 079

3 178

2 962

3 037

Samochody osobowe
[tys. szt.]

9 991

10 503

11 029

11 244

11 975

12 339

13 384

14 589

16 080

16 495

17 240

17 872

18 744

19 389

20 004

Autobusy
[tys. szt.]

82

82

83

83

83

80

84

88

92

95

97

99

100

103

106

Przewóz ładunków
[mln t]

1 006,7

996,5

931,2

912,0

956,9

1 079,8

1 113,9

1 213,2

1 339,5

1 424,9

1 491,3

1 596,2

1 548,1

1 552,5

1 547,9

Przewóz pasażerów\*
[mln]

954,5

898,7

815,0

822,9

807,3

782,0

751,5

718,3

666,2

612,9

569,7

534,9

497,3

460,0

431,5

\*bez komunikacji miejskiej

W transporcie drogowym istotna jest też liczba samochodów, jakie poruszają się po naszych drogach. Dane w tabeli 2. wyraźnie pokazują, że samochodów w Polsce stale przybywa – zarówno ciężarowych, osobowych, jak i autobusów. Jest to efekt rozwijającej się gospodarki, w której konieczne jest przewożenie coraz większej ilości towarów. Rozwój gospodarczy pozwala też na bogacenie się ludności i wzrost liczby prywatnych samochodów. Pomagają w tym banki i inne firmy z sektora uslug finansowych (np. leasingowe) oferujące rozmaite formy kredytowania zakupu. Dla Polaków duże znaczenie miało też otwarcie granic po przystąpieniu do Unii Europejskiej, bo łatwiejsze stało się sprowadzanie do kraju tanich samochodów używanych.

Polecenie 9

Korzystając z danych w tabeli 2., oblicz o ile procent wzrastała każdego roku liczba samochodów osobowych w Polsce (w stosunku do roku poprzedniego). Następnie wyjaśnij różne wartości tego wzrostu, biorąc pod uwagę m.in. przystąpienie do UE w 2004 roku i ogólnoświatowy kryzys z roku 2009. Możesz też narysować wykres liniowy ilustrujący te dane.

Przewozy ładunków transportem drogowym wykazują wyraźną tendencję wzrostową od roku 2004, czyli od otwarcia granic po akcesji Polski do Unii Europejskiej. Wcześniej przewozy te zmniejszały się, gdyż nasza gospodarka wciąż przeżywała trudności wynikające z transformacji ustrojowej. Potem nastąpiło ożywienie gospodarcze i wzrost wymiany handlowej, co skutkowało zwiększonym ruchem towarów (zobacz też dane dotyczące transportu kolejowego w tabeli 1.). Co ciekawe, kryzys z 2009 roku nie spowodował zmniejszenia przewozów towarowych w transporcie drogowym.

Natomiast przewozy pasażerów w komunikacji zbiorowej – autobusami, mikrobusami – systematycznie w Polsce spadają. Jest to spowodowane m.in. rosnącą liczbą prywatnych samochodów osobowych, których kupno stało się możliwe dla większości pracujących Polaków. Posiadanie własnego samochodu czyni znacznie wygodniejszym przemieszczanie się na krótkich trasach pozamiejskich, co niegdyś było głównym zadaniem komunikacji autobusowej.
Obecnie w wielu miejscach Polski funkcjonują liczne firmy prywatne lub samorządowe, świadczące regularne usługi przewozowe dla pasażerów. Przewoźnicy obsługujący dalekie trasy, krajowe lub zagraniczne, potrafią jeszcze utrzymać się na wolnym rynku. Natomiast kursy na krótkich trasach – podmiejskich, gminnych, powiatowych, a nawet wojewódzkich – bardzo często nie są opłacalne i muszą być dotowane przez samorządy lokalne.

Polecenie 10

Czy ze swojej miejscowości możesz dojechać autobusem do innych miejscowości? Jeśli tak, to dowiedz się, jakie to są miejscowości, jak często są kursy, ile kosztują bilety, jaka firma (firmy) obsługuje tą komunikację i czy dostaje dotacje od samorządów lokalnych; zaobserwuj też, czy autobusy jeżdżą przepełnione czy raczej puste. Jeśli twoja miejscowość nie ma połączenia autobusowego, to dowiedz się gdzie znajduje się najbliższy przystanek i dokąd można z niego dojechać; zastanów się też nad potrzebą uruchomienia takiego połączenia.

isXiab0X4N_d5e437

4. Transport specjalny (przesyłowy)

Transport specjalny – np. rurociągi, taśmociągi, trakcje elektryczne – ma charakter branżowy i odnosi się do stosukowo wąskiej grupy „towarów”, które przysyłane są w specyficzny sposób. Na przykład rurociągami na duże odległości transportuje się m.in. ropę naftową i gaz ziemny, a na mniejsze odległości – wodę (wodociągi miejskie, centralne ogrzewanie). Taśmociągi wykorzystywane są głównie w kopalniach do krótkodystansowego transportu urobku. Natomiast napowietrzne linie energetyczne przesyłają prąd elektryczny na odległości do kilkuset kilometrów.
Transport specjalny dosyć często można zaliczyć do lądowego, choć oczywiście zdarza się, że linie transportowe przebiegają nie po lądzie, a na przykład po dnie morza, jak gazociąg Nordstream na dnie Bałtyku.
Obszar Polski pokryty jest gęstą siecią rurociągów oraz napowietrznych linii energetycznych. Nasz kraj pełni ważną rolę tranzytową w transporcie rosyjskiej ropy (m.in. przez Rurociąg „Przyjaźń”) i gazu (Gazociąg Jamalski) do Europy Zachodniej.

Polecenie 11

Na mapie poniżej wskaż dokładny przebieg dwóch dużych rurociągów tranzytowych przechodzących przez obszar Polski.

Polecenie 12

Na podstawie układu linii energetycznych ustal, z której elektrowni najprawdopodobniej dostarczany jest prąd elektryczny do twojej miejscowości.

RHABBtwQuVKyy1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Dla codziennego życia zwykłych ludzi, z transportu specjalnego najbardziej istotne są lokalne linie przesyłowe – energetyczne o niskim napięciu oraz rurociągi dostarczające wodę, ciepło i gaz, a także odprowadzające ścieki (kanalizacja). O ile energia elektryczna dociera prawie do wszystkich stale zamieszkanych gospodarstw domowych, o tyle inne sieci nie są jeszcze wszędzie doprowadzone, zwłaszcza na terenach wiejskich. Na przykład wodociągi docierają do 97% mieszkań w miastach i do 75% mieszkań na wsi, a gaz sieciowy trafia do 75% mieszkań miejskich i tylko do około 20% wiejskich. Stale jednak trwa rozbudowa poszczególnych sieci i przyłączeń, by jak najwięcej Polaków miało wygodny dostęp do bieżącej wody i podstawowych nośników energii. Wspiera nas w tym Unia Europejska, której fundusze w znacznym stopniu pokrywają koszty nowych inwestycji, zwłaszcza tych przyjaznych środowisku naturalnemu.

Polecenie 13

Na podstawie danych w tabeli 3. oblicz, ilokrotnie wzrosła w Polsce długość sieci wodociągowej, kanalizacyjnej i gazowej od roku 1990. W przypadku której sieci wzrost był największy? Jak można to wyjaśnić?

Rozwój lokalnego transportu rurociągowego na rzecz ludności w Polsce

Rok

1970

1980

1990

2000

2005

2007

2008

2009

2010

2011

2012

2013

Długość sieci
[tys. km]

wodociągowej

26

53

93

212

246

257

263

267

273

278

283

288

kanalizacyjnej

14

20

26

51

80

89

95

100

108

118

126

133

gazowej

12

22

46

96

122

128

130

132

133

135

137

140

Warto wiedzieć

W ostatnich latach pojawiła się tendencja do odchodzenia od wykorzystania gazu w gospodarstwach domowych, np. kuchenki gazowe wypierane są przez elektryczne czy mikrofalowe. Wiele nowych budynków mieszkalnych, zwłaszcza w miastach, nie posiada żadnej instalacji gazowej. Podyktowane to zostało względami bezpieczeństwa, ponieważ sporadycznie zdarzają się wybuchy lub przypadki zatrucia gazem. Jednak gaz jest dużo tańszym nośnikiem energii od elektryczności, więc tam gdzie nie dociera gaz sieciowy, np. na wsi, ludność mimo wszystko często korzysta z butli gazowych.

isXiab0X4N_d5e506

5. Wpływ transportu lądowego na inne dziedziny życia

Transport lądowy – drogowy, kolejowy, specjalny – to zdecydowanie najbardziej upowszechnione sposoby przesyłania towarów. Jest on silnie powiązany zarówno z gospodarką, jak i z życiem codziennym zwykłych ludzi. Rozwój przewozów przyczynia się też do rozwoju przemysłu produkującego środki transportu i innych branż z nim powiązanych (hutnictwo, elektronika, tworzywa sztuczne). Powstają coraz to nowocześniejsze i bardziej zaawansowane technologicznie samochody czy pociągi, co jest wynikiem rozwoju myśli naukowo‑technicznej. Budowa i remonty dróg oraz linii kolejowych, energetycznych i rurociągowych to praca dla branży budowlanej. Obsługa ruchu podróżnych daje zatrudnienie w gastronomii, hotelarstwie, turystyce, handlu, usługach porządkowych i in.

RSKOf1xginE4P1
Górny Śląsk – węzeł Sośnica na autostradzie A4, która jest głównymi szlakiem komunikacyjnym służącym do obsługi ludności i gospodarki w Polsce Południowej

Rozwój transportu lądowego wpływa też na środowisko naturalne, np.:

  • Autostrady i inne drogi oraz linie kolejowe i przesyłowe zmieniają krajobraz, a pod ich budowę często wycinane są lasy. Niszczy się w ten sposób środowisko życia wielu zwierząt i roślin.

  • Ruch pociągów i samochodów wywołuje hałas, który może być uciążliwy dla ludzi i zwierząt. Próbuje się temu zapobiegać, montując ekrany dźwiękoszczelne, najczęściej wzdłuż dróg szybkiego ruchu.

  • Spaliny samochodowe wciąż zanieczyszczają powietrze, mimo iż obecnie powszechnie stosowane są katalizatory spalin. Dąży się też do większego wykorzystania pojazdów napędzanych elektrycznie.

Współczesny człowiek nie mógłby żyć bez transportu lądowego, a zwłaszcza samochodowego i przesyłowego. Dlatego rozwój transportu jest konieczny, przy czym równocześnie rozwijać się też powinny technologie zmniejszające jego szkodliwy wpływ na środowisko naturalne.

Polecenie 14

Podaj przykłady negatywnego i pozytywnego wpływu rozwoju transportu lądowego na ludzi, gospodarkę i środowisko naturalne w twoich okolicach.

isXiab0X4N_d5e563

Podsumowanie

  • Transport drogowy i kolejowy to dwa główne rodzaje transportu lądowego, do którego często zalicza się też transport specjalny (przesyłowy), np. rurociągowy.

  • Sieć kolejowa na ziemiach polskich najlepiej rozwinęła się pod zaborem pruskim, a zwłaszcza na uprzemysłowionym Górnym Śląsku, i na tych terenach jest najgęściejsza.

  • Główne szlaki kolejowe w Polsce wiodą z Górnego Śląska na północ – do dużych miast i portów morskich.

  • Transportem kolejowym zajmują się u nas głównie wyspecjalizowane spółki Skarbu Państwa – np. PKP Intercity, Przewozy Regionalne, PKP Cargo i inne – powstałe z podzielenia wielkiego przedsiębiorstwa, jakim były Polskie Koleje Państwowe (PKP).

  • Układ sieci drogowej związany jest z rozmieszczeniem jednostek osadniczych – drogi mają za zadanie łączyć miejscowości.

  • Od lat 90. XX wieku w Polsce trwa intensywna budowa autostrad i dróg ekspresowych, bo wcześniej było ich bardzo mało. Docelowo mamy mieć około 7,5 tys. km dróg szybkiego ruchu, w tym 2 tys. km autostrad.

  • W Polsce stale przybywa samochodów, co wymusza konieczność rozbudowy dróg i skutkuje zmniejszeniem przewozów osobowych pociągami i autobusami.

  • Transport specjalny (przesyłowy) to rurociągi, taśmociągi i energetyczne linie przesyłowe.

  • Przez Polskę przechodzą dwa duże rurociągi przesyłające ropę naftową (Rurociąg „Przyjaźń”) i gaz ziemny (Gazociąg Jamalski) z Rosji do Europy Zachodniej.

  • Transport specjalny ma duże znaczenie dla życia codziennego, ponieważ lokalne sieci przesyłowe dostarczają prąd elektryczny, wodę, ciepło i gaz.

  • Rozwój transportu lądowego zmienia krajobraz i niszczy środowisko naturalne – wyrąb lasu pod budowę autostrady, zanieczyszczenie powietrza spalinami, hałas.

  • Rozwój transportu wywołuje też rozwój innych gałęzi gospodarki, np. przemysłu samochodowego i innych środków transportu, budownictwa, gastronomii, hotelarstwa, nauki.

Praca domowa
Polecenie 15.1

Korzystając z bibliography_isXiab0X4N_d629t357 oraz z innych źródeł, narysuj na mapie swojego województwa główne linie transportu lądowego.
Najpierw w legendzie odpowiednio dobranymi kolorami oznacz wymienione rodzaje dróg i linii kolejowych. Na mapie zacznij od rysownia najgrubszych linii, a następnie dodawaj coraz cieńsze. Kiedy obraz sieci transportowej zrobi się wystarczająco zagęszczony, zakończ rysowanie. Patrząc na uzyskaną mapę, dokonaj oceny stanu sieci transportowej w regionie.

isXiab0X4N_d5e716

Słowniczek

autostrada
autostrada

droga dwujezdniowa o co najmniej czterech pasach szybkiego ruchu (po dwa w obu kierunkach) i dwóch bocznych pasach awaryjnych; oba kierunki ruchu oddzielone są od siebie pasem zieleni i barierką; autostrady nie posiadają skrzyżowań na jednym poziomie z innymi liniami komunikacyjnymi (drogami, kolejami), lecz wielopoziomowe wiadukty; przy trasie musi znajdować się odpowiednia infrastruktura do obsługi podróżnych (parkingi, stacje benzynowe, toalety, zajazdy, motele itp.); autostrady powinny omijać tereny zabudowane, a jeśli jest to niemożliwe, to muszą być od nich oddzielone ekranami dźwiękoszczelnymi

droga ekspresowa
droga ekspresowa

droga szybkiego ruchu o nieco niższym standardzie niż autostrada, np. może mieć tylko jedną jezdnię z dwoma pasami ruchu w obu kierunkach, pasy ruchu i awaryjne mogą być węższe niż na autostradzie, może być więcej węzłów, dopuszczalna prędkość maksymalna jest niższa (120 km/h, przy 140 km/h na autostradzie)

transport
transport

przewóz osób i towarów; dzieli się na transport lądowy (kolejowy, samochodowy, zaprzęgowy, juczny), wodny (morski, śródlądowy), powietrzny (lotniczy – samolotowy, śmigłowcowy, balonowy), specjalny (rurociągowy, taśmociągowy, trakcyjny)

isXiab0X4N_d5e792

Zadania

Ćwiczenie 1
Rc34FheAZy7lj1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R29z9wOpbelrv1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RTHscmWzqtgW21
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R1ZfCJAAJ1HRI1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1IiVCnwQnVVA1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1sIMc55mfjPX1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R12VDpoC5zpt61
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RlrYHIPyMAOQB1
Zadania interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.