Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Rozmieszczenie i liczba ludności, stopień urbanizacji, struktura zatrudnienia, stopa bezrobocia, przyrost naturalny czy saldo migracji to cechy wykazujące w Polsce znaczne zróżnicowanie przestrzenne. Wartości tych cech w istotny sposób zmieniały się też w czasie, np. w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat. Mniejsze zróżnicowanie dotyczy stopnia feminizacji i średniej długości życia, choć i w przypadku tych cech dostrzec można różne ciekawe rozbieżności i dysproporcje.

RoPUkWas76tx71
Źródło: Tadeusz Rudzki (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e234

1. Rozmieszczenie ludności w Polsce

W Polsce mieszka około 38 mln osób. Ludność naszego kraju rozmieszczona jest nierównomiernie. Najbardziej gęste zaludnienie występuje w Polsce Centralnej i Południowej, a najmniejsza gęstość występuje w Polsce Północno‑Zachodniej i Północno‑Wschodniej oraz w Bieszczadach. Średnia gęstość zaludnienia dla całego kraju wynosi 123 osoby na 1 kmIndeks górny 2. W najgęściej zaludnionym województwie śląskim jest to aż 371 osób na 1 kmIndeks górny 2.

R1T4R0xsuyBsX1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e270

2. Przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności Polski

W dawnych czasach rozmieszczenie ludności zależało głównie od warunków naturalnych (dostęp do wody, równinny teren, dobre gleby). Później rozwój przemysłu w określonych miejscach przyczynił się do gęstego ich zaludnienia. Wpływ na to miały też zabory – w pruskim gospodarka rozwijała się lepiej niż w rosyjskim czy austriackim. Ludność migrowała na obszary dające szanse lepszego życia, np. do miast.

RFqfn4wFUCz3m1
Gęste zaludnienie Górnego Śląska jest efektem intensywnego rozwoju przemysłu – głównie ciężkiego, związanego z wydobyciem węgla kamiennego
iYmdtr5xY6_d5e307

3. Zmiany liczby ludności Polski

Od dawnych czasów liczba ludności Polski stale wzrastała (pomijając wojny i kataklizmy). W 1990 roku osiągnęła wartość 38 mln i od tego czasu wzrost został zahamowany. Przyczyniły się do tego m.in. niestabilna sytuacja ekonomiczna, która spowodowała zmniejszenie liczby urodzeń i zwiększenie emigracji, zmiana modelu rodziny (coraz mniej rodzin wielodzietnych).

R1HvifvypDdzA1
Od początku lat 90. XX wieku liczba ludności Polski ustabilizowała się i wynosi trochę ponad 38 mln (źródło danych: GUS)
iYmdtr5xY6_d5e343

4. Przyrost naturalny w Polsce

Przyrost naturalny to różnica między liczbą urodzeń a liczbą zgonów. Wraz z saldem migracji decyduje o zmianach liczby ludności. W Polsce po 2000 roku pojawił się ujemny przyrost naturalny. Był to wynik spadającej liczby urodzeń i zwiększonej liczby zgonów, co jest typowe dla starzejącego się społeczeństwa. Znaczenie miała też zmiana stylu życia ludzi młodych – ważniejsza stała się kariera zawodowa niż posiadanie licznej rodziny.

RrsUkWggtuKfj1
Przyrost naturalny w Polsce w latach 1946–2013 (źródło danych: GUS)
iYmdtr5xY6_d5e379

5. Depopulacja i jej skutki

Depopulacja to zmniejszanie się liczby ludności. W Polsce głównym skutkiem depopulacji jest starzenie się społeczeństwa – młodzi ludzie emigrują, rodzi się mało dzieci. Coraz bardziej zagraża nam w przyszłości sytuacja, gdy będzie brakowało rąk do pracy. To obok wydłużającego się przeciętnego trwania życia przyczyniło się do podniesienia tzw. wieku emerytalnego. Spodziewany jest też zwiększony napływ imigrantów, co może skutkować różnorodnymi problemami społecznymi.

R1DuKgmiJiUYu1
Wyludnianie dotyczy głównie emigracji ludzi młodych i dlatego w społeczeństwie depopulacyjnym coraz większy udział mają ludzie starsi
iYmdtr5xY6_d5e416

6. Struktura wieku ludności Polski

Kształt piramidy wieku pokazuje strukturę wieku społeczeństwa. Piramida wąska u podstawy oznacza małą liczebność roczników młodych, czego efektem będzie w przyszłości mała liczba urodzeń. W piramidzie wieku dla Polski wyraźnie zaznaczają się też wklęśnięcia i wybrzuszenia – są to odpowiednio niże i wyże demograficzne powstałe w wyniku II wojny światowej.

RMYG0Y18YSlTr1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e452

7. Długość życia

Średnia długość życia w Polsce wynosi 81 lat dla kobiet i niespełna 73 lata dla mężczyzn. Kobiety żyją dłużej, ponieważ prowadzą zdrowszy tryb życia – lepiej się odżywiają, piją mniej alkoholu, rzadziej palą papierosy, bardziej dbają o zdrowie, są mniej narażone na urazy i wypadki. Długość życia zależy też od miejsca zamieszkania. Najkrócej żyje się na obszarach zanieczyszczonych, często biednych, ze słabym dostępem do służby zdrowia i oświaty. Najdłużej natomiast pomimo stosunkowo dużego zanieczyszczenia żyje się w dużych miastach ze względu na dobry dostęp do służby zdrowia i oświaty oraz na mało zanieczyszczonych obszarach wschodniej i południowo‑wschodniej Polski.

R1Ny349RESMAV1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e488

8. Struktura płci – stopień feminizacji

Kobiety statystycznie żyją dłużej i dlatego w rocznikach starszych jest ich znacznie więcej niż mężczyzn. W rocznikach młodszych przeważa płeć męska, ponieważ rodzi się więcej chłopców niż dziewczynek. Średni stopień feminizacji Polski to 107 kobiet na 100 mężczyzn. Kobiety mają wyraźną przewagę w dużych miastach. Skrajnym przypadkiem jest Łódź (120 kobiet na 100 mężczyzn) będąca dawniej wielkim ośrodkiem przemysłu włókienniczego.

RRQKJXw4hom7P1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e525

9. Struktura zatrudnienia ludności Polski

Rolnictwo, przemysł i usługi to 3 główne działy gospodarki. Struktura zatrudnienia zmienia się w Polsce na korzyść usług. To pozytywna tendencja, gdyż duże zatrudnienie w usługach jest typowe dla państw wysokorozwiniętych (często przekracza tam 70%). Wskazany byłby u nas dalszy wzrost udziału usług w strukturze zatrudnienia powyżej 60% i spadek do kilku procent udziału rolnictwa, które powinno być bardziej wysokotowarowe.

RbRzPtMchzZ801
W Polsce stale rośnie zatrudnienie w usługach i spada zatrudnienie w rolnictwie
iYmdtr5xY6_d5e561

10. Problem bezrobocia

Bezrobocie pojawiło się w Polsce po 1989 roku, kiedy przeszliśmy na gospodarkę rynkową i trzeba było zamknąć wiele nierentownych zakładów pracy. Obecnie głównymi przyczynami bezrobocia są wysokie koszty pracy, niedostosowanie wykształcenia do potrzeb gospodarki, zapóźnienie gospodarcze niektórych regionów, słabe działanie instytucji wspierających rynek pracy. Największa stopa bezrobocia występuje w małych miastach i na obszarach wiejskich. Najmniejsze bezrobocie jest w dużych miastach, gdzie rozwijają się różne usługi i w tym dziale najłatwiej znaleźć pracę.

RL8ocDw95mr7l1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e597

11. Migracje wewnętrzne w Polsce

Przez wiele lat po II wojnie światowej w Polsce zdecydowanie przeważał jeden kierunek migracji wewnętrznych – ze wsi do miasta. Później doszły do tego wyjazdy z miast małych do dużych celem kontynuowania nauki lub podjęcia pracy. W ostatnich latach coraz więcej mieszkańców większych miast przenosi się na pobliskie tereny wiejskie, uciekając z zatłoczonych, hałaśliwych i zanieczyszczonych centrów miejskich.

RBYsewXjtmmtQ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e634

12. Emigracja zagraniczna Polaków

Polacy emigrują głównie do krajów Europy Zachodniej, np. do Niemiec czy Wielkiej Brytanii, by podjąć lepszą pracę i podnieść poziom swojego życia. Największe nasilenie wyjazdów miało miejsce po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej i otwarciu dla nas tamtejszych rynków pracy. Obecnie ta fala emigracji zmalała, jednak wciąż nasz kraj corocznie opuszcza wiele tysięcy Polaków, a poza krajem na czasowej emigracji znajduje się sporo ponad 2 mln osób.

RYy4WI8sALaVa1
Emigracja Polaków w III Rzeczpospolitej (źródło danych: GUS)
iYmdtr5xY6_d5e670

13. Imigracja cudzoziemców do Polski

Od przełomowego 1989 roku liczba imigrantów napływających do Polski systematycznie rośnie. Są to głównie dwie grupy imigrantów – wysoko wykwalifikowani specjaliści i kadra zarządzająca renomowanych firm światowych działających w Polsce (z Europy Zachodniej, USA, Japonii, Korei, Chin) oraz niewykwalifikowana tania siła robocza do prostych prac na przykład w rolnictwie, gastronomii czy budownictwie (z Ukrainy, Białorusi, Rosji, Wietnamu).

R6Hnwdnue6mv61
Imigracja do Polski w III Rzeczpospolitej (źródło danych: GUS)
iYmdtr5xY6_d5e706

14. Rozmieszczenie miast w Polsce

Największe zagęszczenie miast w Polsce występuje na południu, a ponadto w centrum i na zachodzie. Najmniej miast znajduje się na wschodzie kraju. Są to głównie skutki zaborów – pod pruskim intensywnie rozwijał się przemysł i tym samym miasta; pod rosyjskim i austriackim gospodarka była zaniedbana i opierała się na rolnictwie, dlatego przeważało tam osadnictwo wiejskie.

R1ZJDbV1OTM7d1
Zróżnicowanie urbanizacji na obszarze Polski – wyraźnie widać różnicę pomiędzy częścią zachodnią a wschodnią
iYmdtr5xY6_d5e743

15. Wielkość miast Polski

Największe miasto Polski – Warszawa – to wielofunkcyjna metropolia. Sama stolica liczy 1,7 mln mieszkańców, ale w aglomeracji warszawskiej mieszka 2,2 mln osób. Większą aglomeracją jest konurbacja górnośląska licząca prawie 2,5 mln mieszkańców. Inne duże obszary zurbanizowane w Polsce to aglomeracje Łodzi, Krakowa, Trójmiasta, Wrocławia i Poznania. Miasta te mają silnie rozwinięte funkcje usługowe, np.: administracyjne, komunikacyjne, handlowe, biznesowe, naukowe, kulturalne.

Liczba ludności w największych miastach Polski (2013)

Lp.

Miasto

Liczba mieszkańców

1

Warszawa

1 715 517

2

Kraków

758 463

3

Łódź

718 960

4

Wrocław

631 188

5

Poznań

550 742

6

Gdańsk

460 427

7

Szczecin

408 913

8

Bydgoszcz

361 254

9

Lublin

347 678

10

Katowice

307 233

11

Białystok

294 921

12

Gdynia

248 726

13

Częstochowa

234 472

14

Radom

219 703

15

Sosnowiec

213 513

16

Toruń

204 299

17

Kielce

200 938

18

Gliwice

186 210

19

Rzeszów

182 028

20

Zabrze

179 452

21

Bytom

174 724

22

Olsztyn

174 641

23

Bielsko‑Biała

174 370

24

Ruda Śląska

142 346

25

Rybnik

140 789

Wybrane zespoły miejskie w Polsce

Lp.

Zespoły miejskie

Liczba ludności

1

GOP — Katowice, Sosnowiec, Gliwice, Zabrze, Bytom, Chorzów, Tychy, Jaworzno
i ponad 20 mniejszych miast

2 mln 350 tys.

2

WARSZAWA, Pruszków, Legionowo, Otwock, Piaseczno, Wołomin
i kilkanaście mniejszych miast

2 mln 200 tys.

3

ŁÓDŹ, Pabianice, Zgierz i kilka mniejszych miast

920 tys.

4

KRAKÓW, Wieliczka, Skawina, Niepołomice

815 tys.

5

TRÓJMIASTO – Gdańsk, Gdynia, Sopot

750 tys.

6

POZNAŃ, Swarzędz, Luboń

612 tys.

7

LUBLIN, Świdnik

388 tys.

8

Dzierżoniów, Bielawa, Pieszyce

75 tys.

iYmdtr5xY6_d5e782

16. Ludność mojego regionu

Ludność własnego regionu może różnić się od ogólnego obrazu społeczeństwa całego kraju. Dlatego ważne jest, by znać główne cechy społeczności lokalnej. Można będzie wówczas dostrzec miejscowe problemy ludnościowe – starzenie się społeczeństwa, małą liczbę urodzeń, bezrobocie, migracje, konflikty na tle narodowościowym i inne. Łatwiej też będzie znaleźć rozwiązania dla tych problemów.

Rf5aPvnaF1yvx1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iYmdtr5xY6_d5e818

Zadania

Pamiętam i rozumiem

  1. Wyjaśnij przyczyny nierównomiernego rozmieszczenia ludności Polski.

  2. Czym się różni wyż demograficzny od niżu demograficznego?

  3. Kto i dlaczego przeciętnie żyje dłużej – kobiety czy mężczyźni?

  4. Jaka jest obecnie struktura zatrudnienia w Polsce i jakie są tendencje jej zmian?

  5. Wymień główne kierunki migracji zagranicznych dotyczących Polski i podaj ich przyczyny oraz skutki.

  6. Wymień pięć największych miast Polski. Podaj dwa przykłady konurbacji.

  7. Podaj nazwę swojego dużego regionu – województwa, krainy geograficznej, krainy historycznej – oraz jego stolicę(e). Podaj nazwy i stolice mniejszych jednostek – podregionów, powiatów, gmin. Który z nich to „twój” region?

Czytam i interpretuję

  1. Na mapie poniżej wskaż województwa zaludnione najgęściej oraz najrzadziej i wyjaśnij przyczyny takiego stanu.

    R1T4R0xsuyBsX1
    Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

  2. Na wykresie poniżej wskaż wyże i niże demograficzne oraz okresy dodatniego i ujemnego przyrostu naturalnego. Wyjaśnij, skąd się one wzięły.

    Rcx8vmufAuLLa1
    Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

  3. Z wykresu poniżej odczytaj, w jakim wieku jest obecnie najwięcej mieszkańców Polski. W którym roku oni się urodzili i dlaczego jest ich najwięcej?

    RMYG0Y18YSlTr1
    Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

  4. Na mapie poniżej wskaż obszary najmniejszego oraz największego bezrobocia i wyjaśnij, dlaczego są to właśnie te obszary.

    RL8ocDw95mr7l1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  5. Na mapie poniżej wskaż obszary o największym napływie ludności oraz o największym odpływie i wyjaśnij, dlaczego są to właśnie te obszary.

    RBYsewXjtmmtQ1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  6. Przyjrzyj się poniższemu diagramowi i odpowiedz na pytania:

    1. W jakiego rodzaju miastach mieszka najwięcej Polaków?

    2. W jakiego rodzaju miastach mieszka najmniej Polaków?

    3. W jakiego rodzaju jednostkach osadniczych mieszka więcej niż połowa Polaków?

      R1TTjqWxmWVfc1
      Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

  7. Korzystając z poniższych map i wykresów tematycznych, scharakteryzuj ludność własnego regionu.

Rozwiązuję problemy

  1. W jaki sposób można przeciwdziałać depopulacji?

  2. W latach 2006 i 2007 w Polsce pomimo dodatniego przyrostu naturalnego zanotowano ujemny przyrost rzeczywisty. Jak to możliwe?

  3. Co można zrobić, aby wydłużyć przeciętny czas życia człowieka?

  4. W jaki sposób przeciwdziałać bezrobociu?

  5. Podaj sposoby zwalczania niekorzystnych skutków nadmiernej emigracji i imigracji.

  6. Dlaczego w małych miastach słabo rozwijają się funkcje naukowe i kulturalne? Czy można temu jakoś zaradzić?

  7. Wymień najważniejsze problemy społeczne własnego regionu i zaproponuj sposoby ich rozwiązania.

iYmdtr5xY6_d5e953

Projekt badawczy

Zmiany w strukturze zatrudnienia

Autor/ Nauczyciel

Tytuł projektu

Zmiany w strukturze zatrudnienia

Temat projektu

Zmiany struktury zatrudnienia w mojej okolicy

Badana hipoteza

Wzrasta zatrudnienie w usługach, maleje zatrudnienie w rolnictwie i przemyśle

Materiały źródłowe (strony internetowe, rozdział w podręczniku)

lekcja w epodręczniku:
2.4 Struktura zatrudnienia i problem bezrobocia w Polsce

GUS / Portal Edukacyjny / Gry edukacyjne: http://stat.gov.pl/portal‑edukacyjny/gry‑edukacyjne/

Uczeń

Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa?

Przeprowadzić ankietę wśród ludności w wieku produkcyjnym – spytać o dział gospodarki (rolnictwo, przemysł, usługi), w którym pracują obecnie i w którym pracowali 5 lat temu. Uwzględnić bezrobotnych

Co trzeba przygotować, by zweryfikować hipotezę?

Policzyć osoby pracujące w poszczególnych działach obecnie i 5 lat temu

Co będę obserwować (mierzyć)?

Liczbę osób pracujących w poszczególnych działach gospodarki. Ankietę przeprowadzić na co najmniej kilkudziesięciu osobach. Wybierać zarówno kobiety, jak i mężczyzn w różnym wieku. Wskazane przebadanie okolicznych obszarów miejskich i wiejskich

Czas trwania (ile czasu potrzeba, by wykonać projekt)

1‑2 tygodnie

Wyniki (tabela, wykres, rysunek, fotografie)

Zbiorcze dane w tabeli oraz dwa diagramy kołowe przedstawiające strukturę zatrudnienia obecną i sprzed 5 lat

Wniosek

Wyniki potwierdzają hipotezę. Jeśli nie, to wyjaśnić dlaczego

Refleksja (Czego projekt mnie nauczył?)

Praktyczne potwierdzenie wiedzy teoretycznej zdobytej na lekcjach?

Systematyczne działania jednostkowe pozwalają uzyskać ogólny wynik końcowy zbieżny z oficjalnymi danymi

iYmdtr5xY6_d5e987

Test sprawdzający do działu: II. Ludność Polski

Test sprawdzający

R1T8KYjdKcf8S1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Klucz testu

RShIHbSR7WqR11
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.