Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Położenie geograficzne danego miejsca na kuli ziemskiej ma wielki wpływ na jego środowisko przyrodnicze. Od szerokości geograficznej zależy ilość docierającego ciepła słonecznego, a co za tym idzie klimat. Z kolei od klimatu zależy roślinność i świat zwierzęcy. Organizmy wraz z wodą i skałami znajdującymi się w podłożu decydują o rodzaju tworzących się gleb, a w miejscach dogodnych dla osadnictwa na środowisko przyrodnicze znacząco wpływa człowiek.

R5akUbqYPrITm1
Źródło: TUBS (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e229

1. Położenie Polski w Europie

Polska leży na półkuli północnej i wschodniej w Europie Środkowej, na Niżu Środkowoeuropejskim, pomiędzy Bałtykiem a Karpatami i Sudetami, w dorzeczu Wisły i Odry. Nasz kraj ma obszar zwarty o kształcie zbliżonym do nieregularnego sześcioboku. Rozciągłość południkowa Polski wynosi 648 km, a równoleżnikowa ok. 690 km. Panuje u nas klimat umiarkowany ciepły przejściowy.

ReOgmujkiY03k1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
R1Fq3oKgd0StX1
Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym
iyxKnzH5Qu_d5e265

2. Sąsiedzi Polski

Polska graniczy z siedmioma państwami: z Niemcami na zachodzie, z Republiką CzeskąSłowacją na południu, z UkrainąBiałorusią na wschodzie, z Litwą na północnym wschodzie oraz z Federacją Rosyjską (obwodem kaliningradzkim) na północy. Najdłuższą granicę mamy z Republiką Czeską (796 km), a najkrótszą z Litwą (104 km). Na północy jest też granica morska o długości 440 km.

RAFbJmj8bJEWo1
Polska graniczy z siedmioma państwami
iyxKnzH5Qu_d5e302

3. Podział administracyjny Polski

Od 1999 roku w Polsce obowiązuje trójstopniowy podział administracyjny. Dzieli on nasz kraj na 16 województw, 380 powiatów (ziemskich i grodzkich) i 2479 gmin (miejskich, wiejskich i miejsko‑wiejskich). Nazwy województw związane są z regionami historycznymi, krainami geograficznymi lub z dużymi miastami.

RBnItW5e6sZsE1
Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Michał Szymczak, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e338

4. Geologiczne dzieje Ziemi

Ziemia liczy ok. 4,5 mld lat. Czas ten podzielono na ery – od najstarszej prekambryjskiej, poprzez paleozoiczną i mezozoiczną, do trwającej obecnie kenozoicznej. Wydarzenia z przeszłości geologicznej odtworzono m.in. dzięki skamieniałościom, czyli szczątkom kopalnych organizmów zachowanych w osadach skorupy ziemskiej.

RncYQ0evLmkzd1
Źródło: Andrzej Boczarowski, edycja: Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e374

5. Budowa geologiczna Polski

Obszar Polski budują skały magmowe, osadowemetamorficzne. Na powierzchni najczęściej występują młode skały osadowe, np. piaski, żwiry, gliny na nizinach i pojezierzach czy wapienie na wyżynach. Skały magmowe (granity, bazalty, porfiry) i metamorficzne (gnejsy, marmury, kwarcyty) są starsze i poza górami zwykle zalegają głęboko pod Ziemią. Wyjątkami występującymi na powierzchni są fragmenty takich skał zawleczone na nizinne tereny Polski ze Skandynawii przez lądolód.

RFV2fR2X2Bkt81
Na ilustracji schemat. W kolorowych prostokątach skały osadowe (organiczne, okruchowe chemiczne), magmowe (głębinowe, wylewne) i metamorficzne. Schemat trójstopniowy - dalej wymienione poszczególne skały. Najechanie kursorem na prostokąt rozwija szczegółowy opis skały.
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e411

6. Tworzenie się węgla

Występujące na Górnym Śląsku bogate pokłady węgla kamiennego powstały w okresie karbonu w erze paleozoicznej. Panował wtedy gorący klimat – rosły m.in. olbrzymie, drzewiaste paprocie, skrzypy i widłaki. Szczątki tych roślin gromadziły się w wilgotnych zagłębieniach terenu, gdzie przysypane osadami przekształcały się najpierw w torf, a potem w węgiel brunatnykamienny.

R19QtPL3DcKck1
iyxKnzH5Qu_d5e447

7. Powstawanie gór w Polsce

Karpaty są górami fałdowymi, które powstały na przełomie ery mezozoicznej i kenozoicznej podczas orogenezy alpejskiej. Sudety pierwszy raz wypiętrzyły się w paleozoiku w orogenezie kaledońskiejhercyńskiej; w mezozoiku najpierw zostały zrównane, a potem ruchy alpejskie utworzyły z nich góry zrębowe. Niskie Góry Świętokrzyskie są najstarsze, ich pierwsze wyniesienie miało miejsce w orogenezie kaledońskiej.

iyxKnzH5Qu_d5e483

8. Pasowy układ rzeźby terenu w Polsce

Rzeźba terenu Polski występuje w układzie równoleżnikowych pasów, na przemian niższych i wyższych. Zaczynając od północy, kolejno są to: niskie niziny nadmorskie – pobrzeża, pofałdowane pojezierza, płaskie Niziny Środkowopolskie, podniesione wyżyny, obniżone kotliny, średnie i wysokie góry.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce
iyxKnzH5Qu_d5e520

9. Zlodowacenia a rzeźba terenu Polski

Zlodowacenia plejstoceńskie największy wpływ miały na rzeźbę pojezierzy. Przekształcały tamtejsze tereny, tworząc liczne zagłębienia (m.in. jeziora rynnowe, morenowe czy pradoliny) oraz wzniesienia (np. moreny czołowe, kemy, ozy, drumliny), ale także równiny (pola sandrowe). W górach lodowce wyżłobiły głębokie kotły będące dziś jeziorami (np. Morskie Oko) i szerokie doliny (np. Dolina Chochołowska czy Dolina Kościeliska).

RQ8SZ9BjkwVlQ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e556

10. Bogactwa mineralne Polski

Trzy najważniejsze bogactwa mineralne Polski to węgiel kamienny na Górnym Śląsku i Lubelszczyźnie, węgiel brunatny w okolicach Bełchatowa, Konina i Turoszowa oraz rudy miedzi w okręgu legnicko‑głogowskim. Duże znaczenie mają też rudy cynku i ołowiu, sól kamienna, gaz ziemny oraz rozmaite skalne surowce budowlane. Kiedyś spore znaczenie miały złoża siarki rodzimej, ale obecnie ponad 90% siarki uzyskuje się z odsiarczania spalin i paliw kopalnych.

RpmnfhSRZAD3I1
Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.
Występowanie i wydobycie surowców mineralnych w Polsce
iyxKnzH5Qu_d5e592

11. Klimat Polski – czynniki

Na klimat Polski wpływają takie czynniki, jak położenie w średnich szerokościach geograficznych (strefa umiarkowana) oraz względnie mała odległość zarówno od oceanu, jak i od zwartego lądu Eurazji. Na ogół zaznacza się u nas przewaga wpływów oceanicznych, co skutkuje napływem wilgotnych mas powietrza – ciepłych w zimie, chłodnych latem – w stosunku do zalegających.

iyxKnzH5Qu_d5e629

12. Klimat Polski – cechy

Nasz klimat umiarkowany ciepły przejściowy cechuje się dużą zmiennością pogody. Jest ostrzejszy na wschodzie oraz w górach (niższe temperatury – w górach cały rok, na wschodzie zimą i tam też większe roczne amplitudy temperatury) i łagodniejszy na zachodzie oraz nad morzem (mniejsze roczne amplitudy temperatury). Największe opady występują w górach i nad morzem, najmniejsze na Nizinach Środkowopolskich.

iyxKnzH5Qu_d5e665

13. Wody w Polsce

Niemal cały obszar Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego. Dwie największe rzeki – Wisła i Odra – mają asymetryczne dorzecza (więcej dopływów prawych) ze względu na nachylenie powierzchni kraju ku północnemu zachodowi. Największe jezioro to Śniardwy, najgłębsze – Hańcza. Podziemne wody mineralne wykorzystywane są głównie do celów leczniczych.

R1QDj4dREU3Tb1
Dorzecza na terenie Polski
iyxKnzH5Qu_d5e701

14. Morze Bałtyckie

Bałtyk jest małym, płytkim i chłodnym morzem śródlądowym wewnątrzkontynentalnym o dobrze rozwiniętej linii brzegowej i słabym zasoleniu. Temperatura wody i zasolenie obniżają się im dalej od Cieśnin Duńskich. Na południu i wschodzie do Bałtyku uchodzi wiele rzek niosących zanieczyszczenia miejskie, przemysłowe i rolnicze (pestycydy, nawozy sztuczne). Transport morski też zatruwa wody morza.

RYiQR0iVxUwwr1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e738

15. Gleby Polski

W Polsce dominują słabe gleby bielicowe i płowe oraz nieco lepsze brunatne. Zajmują one duże obszary Nizin Środkowopolskich i pojezierzy. Najlepsze czarnoziemy występują na małych obszarach Wyżyny Lubelskiej i Wyżyny Małopolskiej oraz na Płaskowyżu Głubczyckim. Bardzo dobre mady pokrywają deltę Wisły na Żuławach. Równie dobre czarne ziemie są na Kujawach oraz koło Wrocławia i Szczecina.

RWmGFQyG3TYRP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e774

16. Lasy w Polsce

Lasy zajmują ok. 30% powierzchni Polski. Najwięcej ich jest na pojezierzach i w górach. Najsłabiej zalesione są Niziny Środkowopolskie. Z lasu pozyskujemy przede wszystkim drewno, a ponadto runo leśne (grzyby, borówki, jagody, zioła). W polskich lasach żyją dzikie zwierzęta, m.in. sarny, jelenie, łosie, daniele, żubry, niedźwiedzie, dziki, wilki, lisy, rysie, bobry, zające.

RXQCXE8YTLEJb1
Jedna z metod obrazująca cechy jakościowe – metoda powierzchniowa
iyxKnzH5Qu_d5e810

Zadania

Pamiętam i rozumiem

  1. Wymień z pamięci nazwy państw sąsiadujących z Polską.

  2. Jakie jednostki podziału administracyjnego ustanowiono w Polsce? Określ, które jednostki należą do I stopnia, które do II, a które do III stopnia podziału.

  3. Wymień 3 główne rodzaje skał i podaj odpowiednie przykłady.

  4. Podaj różnice w genezie Karpat i Sudetów.

  5. Wymień z pamięci pasy rzeźby terenu Polski w kolejności z południa ku północy.

  6. Podaj przykłady kilku polodowcowych form terenu – nizinnych oraz górskich – i opisz, w jaki sposób one powstały.

  7. Wymień najważniejsze bogactwa mineralne Polski i wskaż na mapie miejsca ich wydobycia.

  8. Wymień główne czynniki kształtujące klimat w Polsce i wyjaśnij „sposób ich działania”.

  9. Dlaczego bryza dzienna wieje od morza, a bryza nocna od lądu?

  10. Wymień rodzaje wód podziemnych według głębokości ich występowania.

  11. Wskaż na mapie państwa bałtyckie.

  12. Podaj przykłady gleb dobrych i słabych. Wyjaśnij, od czego zależy jakość gleby.

  13. Opisz położenie geograficzne swojego regionu i swojej miejscowości. Wymień jednostki podziału administracyjnego, w których mieszkasz.

Czytam i interpretuję

  1. Korzystając z przeglądowej mapy EuropyiyxKnzH5Qu_d917e509przeglądowej mapy Europy, opisz położenie geograficzne Polski.

  2. Z poniższej mapy wybierz swoje województwo i odczytaj nazwy powiatów grodzkich. Wskaż obszary powiatów ziemskich mające swe siedziby w miastach na prawach powiatu.

    RBnItW5e6sZsE1
    Mapa administracyjna Polski. Kolorami zaznaczony podział kraju na województwa. Kropkami oznaczono stolice województw i opisano je. Kliknięcie na wybrane województwo sprawia, że otwiera się mapa danego województwa. Na mapie każdego województwa zaznaczono granice powiatów, kropkami zaznaczono miasta będące stolicami powiatów. Innym kolorem wyróżniono powiaty grodzkie z miastami na prawach powiatu. Większymi kropkami oznaczono stolice województw i opisano je większą czcionką niż pozostałe miasta. Powtórne kliknięcie na mapę województwa kieruje nas na mapę administacyjną Polski.
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, Michał Szymczak, licencja: CC BY 3.0.

  3. Z poniższej tabeli odczytaj nazwy epok w kolejności od najstarszej do najmłodszej.

    Ery, okresy, epoki

    ERA

    Okresy

    Epoki

    KENOZOIK

    Czwartorzęd

    holocen

    plejstocen

    Neogen

    pliocen

    miocen

    Paleogen

    oligocen

    eocen

    paleocen

  4. Na mapie PolskiiyxKnzH5Qu_d917e515mapie Polski wskaż góry młode, stare oraz najstarsze i wykaż zależność ich wysokości bezwzględnych od wieku.

  5. Na rysunku poniżej przedstawiono krzywe hipsograficzne dla Antarktydy, Azji i Polski. Na ich podstawie przedstaw główne różnice w ukształtowaniu pionowym tych obszarów.

    R1QAbr0r6GqON1
    Źródło: Roman Nowacki, licencja: CC BY 3.0.

  6. Opisz krótko zasięgi kolejnych zlodowaceń na obszarze Polski i wymień ich główne skutki.

    RQ8SZ9BjkwVlQ1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  7. Odczytaj z mapy nazwy surowców mineralnych, które występują w Polsce, ale nie są pozyskiwane na skalę przemysłową.

    RHgHjqIcrfgud1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  8. Odczytaj z poniższej mapy pogody, jakie masy powietrza będą napływać do Polski. Pamiętaj o kierunkach ruchu powietrza wokół wyżu i niżu na półkuli północnej.

    RLgzkkSyvQWxd1
    Źródło: http://pogodynka.pl, licencja: CC BY 3.0.

  9. Wskaż różnice w wykresach klimatycznych dla Wrocławia oraz Zakopanego i je wyjaśnij.

    R1Mu72ZtuOlcs1
    Źródło: Roman Nowacki, licencja: CC BY 3.0.

  10. Policz, ile dopływów lewych i ile prawych Wisły pokazano na poniższej mapie. Na tej podstawie sformułuj odpowiedni wniosek i go wyjaśnij.

    RocM6DFFZhhm01
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  11. Na mapie poniżej wskaż ważniejsze elementy linii brzegowej Morza Bałtyckiego (archipelagi, wyspy, półwyspy, zatoki, cieśniny).

    RYiQR0iVxUwwr1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  12. Jakie rodzaje roślinności widoczne są na poniższym zdjęciu?

    R1C2Ow3T0N8Gr1
    Źródło: SQ9NIT (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.

  13. Korzystając z poniższych map tematycznych, scharakteryzuj środowisko przyrodnicze własnego regionu.

R17zmH2x0TXIg1
Mapy hipsometryczne województw
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
RpmnfhSRZAD3I1
Ilustracja przedstawia mapę Polski. Oznaczono i opisano główne miasta. Na mapie kolorami przedstawiono złoża surowców energetycznych, rud metali, surowców chemicznych i surowców skalnych, a za pomocą sygnatur przedstawiono miejsca wydobycia poszczególnych surowców. Każdy rodzaj surowców przedstawiony jest na innej warstwie, które można dowolnie wyłączać. Opisano nazwy okręgów przemysłowych: Górnośląski Okręg Przemysłowy, Legnicko‑Głogowski Okręg Miedziowy, Zagłębie Bełchatowskie, Zagłębie Konińskie, Zagłębie Turoszowskie, Lubelskie Zagłębie Węglowe. Na poszczególnych warstwach informacyjnych przedstawiono: warstwa pierwsza – surowce energetyczne: węgiel kamienny, węgiel brunatny, gaz ziemny i ropa naftowa; warstwa druga – rudy metali: rudy żelaza, rudy miedzi, rudy cynku i ołowiu; warstwa trzecia – surowce chemiczne: siarka, sól kamienna, sole potasowe, fosforyty, baryt. warstwa czwarta – surowce skalne: granity, bazalty, piaskowce, piaski, gliny, iły, wapienie marmury, dolomity, kreda, gips. Występowanie i wydobycie większości surowców skupione jest w południowej oraz zachodniej części Polski. W środkowej części Polski przeważają złoża surowców skalnych, głównie piasku. Po lewej stronie mapy w legendzie opisano znaki użyte na mapie.
Występowanie i wydobycie surowców mineralnych w Polsce
iyxKnzH5Qu_d917e509
iyxKnzH5Qu_d917e515

Rozwiązuję problemy

  1. Wyjaśnij, dlaczego latem w Polsce nad morzem dni są dłuższe niż w górach.

  2. Wyobraź sobie, że mieszkasz w powiecie oleśnickim w gminie wiejskiej, której siedziba znajduje się w mieście. Jak nazywa się ta gmina? Twoi dziadkowie mieszkają w dwóch innych gminach wiejskich tego samego powiatu. Które to gminy?

    RS5DHcXeW3kJ11
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  3. Spacerując po polskiej wyżynie, znajdujesz duży biały kamień z odciśniętą skorupą głowonoga morskiego, podobną do spiralnie zwiniętej muszli wielkiego ślimaka. Jak to wytłumaczysz?

  4. Wyjaśnij, dlaczego węgiel kamienny zaliczany jest do skał osadowych pochodzenia organicznego.

  5. Jak wyglądałaby powierzchnia Ziemi, gdyby działały tylko geologiczne procesy wewnętrzne, a nie byłoby procesów zewnętrznych? Podaj przykłady odpowiednich procesów.

  6. Wyjaśnij różnice między młodoglacjalną a staroglacjalną rzeźbą terenu.

  7. Wskaż alternatywne źródła energii – zamiast szkodliwego dla środowiska spalania węgli i ropy.

  8. W grudniu nad Skandynawią rozbudował się potężny wyż. Jakiej pogody możemy spodziewać się w Polsce?

  9. Latem przez dłuższy czas wieją w Polsce wiatry zachodnie – jaką mamy pogodę?

  10. W jaki sposób – będąc w terenie – rozróżnisz jezioro naturalne od sztucznego?

  11. Podaj propozycje działań mogących przyczynić się do poprawy czystości wód Morza Bałtyckiego.

  12. W jaki sposób można zapobiegać zmniejszaniu się powierzchni lasów wskutek pozyskiwania drewna?

  13. Wskaż główne zagrożenia dla środowiska przyrodniczego własnego regionu i zaproponuj sposoby przeciwdziałania im.

iyxKnzH5Qu_d5e1046

Projekt badawczy

Co jest pod ziemią?

Autor/Nauczyciel

Tytuł projektu

Co jest pod ziemią?

Temat projektu

Co jest pod ziemią?

Badana hipoteza

W różnych miejscach występują różne gleby i skały

Materiały źródłowe (strony internetowe, rozdział w podręczniku)

Lekcje 1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.7, 1.10, 1.12

Uczeń

Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa?

Wykopać dwa dołki w ziemi o głębokości do 1 m. Jeden dołek w miejscu suchym, np. na podwórku, w ogródku, na polu uprawnym itp.

Drugi dołek w wilgotnym obniżeniu terenu, np. nad rzeką, jeziorem, stawem itp.

Można też wykorzystać istniejące zagłębienia terenu odsłaniające warstwy glebowe i skalne, np. wykopy budowlane lub kopalniane

UWAGA: Przy głębokich wykopach należy zachować szczególną ostrożność

Co trzeba przygotować, by zweryfikować hipotezę?

Rozpoznać glebę i jej warstwy oraz rodzaje skał

Co będę obserwować (mierzyć)?

Głębokości zalegania i grubości poszczególnych warstw glebowych i skalnych. Także poziom wód podziemnych, jeśli się pojawią

Czas trwania (Ile czasu potrzeba, by wykonać projekt?)

2–3 dni

Wyniki i wnioski z problemu badawczego

R1Z1MzjplMC241
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
iyxKnzH5Qu_d5e1087

Test sprawdzający do działu: I. Położenie i środowisko przyrodnicze obszaru Polski

Test sprawdzający

R1NMawj5BKBuR1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Klucz testu

RLU7tmDbG5Red1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.