Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Polska znajduje się w Europie, która jest jednym z kontynentów świata i mieści się na półkuli północnej. Większa część kontynentu europejskiego, w tym cała Polska, leży na półkuli wschodniej. A jakie jest położenie naszego kraju w Europie?

RMJzWx4xHNoGK1
Już wiesz
  • jaka jest lokalizacja Polski na mapie Europy;

  • jak opisać położenie geograficzne Polski;

  • jak odczytać z mapy współrzędne geograficzne, w tym także współrzędne wybranych punktów na granicach Polski;

  • z jakimi krajami sąsiaduje Polska.

Nauczysz się
  • wymieniać konsekwencje położenia Polski w Europie Środkowej;

  • określać położenie geograficzne i polityczne Polski w Europie oraz matematyczne na kuli ziemskiej;

  • obliczać rozciągłość południkową i równoleżnikową Polski.

iCkddUjtx4_d5e169

1. W jaki sposób można określić położenie Polski na mapie?

Położenie wybranego obiektu na mapie można opisać jako:

  1. Położenie geograficzne – określenie miejsca obiektu względem różnych obiektów geograficznych, np. gór, wyżyn, nizin, kotlin, dolin, rzek, jezior, mórz, wysp, półwyspów itp.

  2. Położenie matematyczno‑geograficzne – określenie współrzędnych geograficznych obiektu (długości i szerokości geograficznej).

  3. Położenie geopolityczne – określenie miejsca obiektu względem państw, a także innych obiektów o znaczeniu politycznym, np. morza czy innego szlaku komunikacyjnego.

R1WZH7qkmYQBP1
Polska leży w Europie Środkowej
iCkddUjtx4_d5e218

2. Geograficzne położenie Polski w Europie

Polska położona jest w Europie na Niżu Środkowoeuropejskim między Bałtykiem na północy a łańcuchami Karpat i Sudetów na południu.

ReOgmujkiY03k1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

W Polsce panuje klimat umiarkowany ciepły przejściowy, który jest raczej łagodny – zimy na ogół nie są długie i zbyt mroźne, a lata zazwyczaj nie należą do szczególnie upalnych.

R1Fq3oKgd0StX1
Polska leży w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym

Niemal cały obszar naszego kraju leży w dorzeczu Wisły i Odry, a tylko niewielkie fragmenty w dorzeczach kilku innych rzek. Prawie cała powierzchnia Polski należy do zlewiska Morza Bałtyckiego.

R1DT0F3jGFX6q1
Zlewiska i dorzecza na obszarze Polski

Konsekwencjami takiego położenia Polski są:

  • dobre warunki klimatyczne – strefa klimatów umiarkowanych;

  • łatwość lokalizowania obiektów mieszkalnych i przemysłowych – przewaga nizinnego ukształtowania terenu;

  • dosyć korzystne warunki dla rozwoju rolnictwa – sprzyjające zarówno ukształtowanie powierzchni, jak i klimat;

  • dostępność komunikacyjna – łatwość budowy szlaków komunikacyjnych zarówno w kierunku wschód‑zachód, jak i północ‑południe.

Położenie geograficzne określisz, wykonując poniższe polecenie.

Polecenie 1

Odczytaj z odpowiednich map i zapisz w zeszycie pełnymi zdaniami:

  • nazwę morza, nad którym leży Polska;

  • nazwy form ukształtowania terenu wraz z ich rozmieszczeniem na terenie Polski; użyj nazw kierunków głównych i pośrednich;

  • nazwę klimatu, który panuje w Polsce;

  • nazwy największych dorzeczy na obszarze Polski;

  • nazwy zlewisk, do których należą wody polskich rzek.

Polecenie 2

Już wiesz, że położenie Polski w Europie decyduje o charakterystycznych dla naszego kraju elementach środowiska przyrodniczego. Jak sądzisz, czy ma to wpływ na działalność gospodarczą w kraju? Uzasadnij swoją odpowiedź.

iCkddUjtx4_d5e306

3. Matematyczno‑geograficzne położenie Polski na świecie

Położenie matematyczno‑geograficzne określamy, odczytując długość i szerokość geograficzną danego obiektu. W przypadku obiektów o dużej powierzchni odczytujemy współrzędne geograficzne skrajnych punktów, czyli tych wysuniętych najdalej na północ (N), południe (S), wschód (E) i zachód (W).
Znając współrzędne geograficzne skrajnych punktów danego obszaru, można obliczyć jego rozciągłość południkową i równoleżnikową.

Polecenie 3

Mapa poniżej przedstawia m.in. skrajne punkty obszaru Polski. Obok mapy wypisane są współrzędne geograficzne tych punktów. Umieść te współrzędne w odpowiednich miejscach na mapie.

R1XPeCT09dU4G1
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1

Oblicz w kilometrach rozciągłość południkową Polski.

Ćwiczenie 2

Oblicz w kilometrach rozciągłość równoleżnikową Polski.

Konsekwencją rozciągłości równoleżnikowej jest różnica czasu słonecznego.

Polecenie 4

Oblicz maksymalną różnicę czasu słonecznego między wschodnimi i zachodnimi krańcami Polski.

Wskazówka
  • W czasie 1 minuty Ziemia obraca się o 15' długości geograficznej.

  • W czasie 4 minut Ziemia obraca się o 1° długości geograficznej.

Polecenie 5

Przypomnij sobie z pierwszej klasy wiadomości dotyczące czasu strefowego oraz urzędowego i wyjaśnij, dlaczego w danej chwili na całym obszarze Polski jest jedna i ta sama godzina.

Jedną z konsekwencji rozciągłości południkowej jest różna wysokość górowania Słońca. Na południu Polski Słońce góruje na niebie o ok. 5° wyżej niż na północy kraju.
Inną konsekwencją rozciągłości południkowej są różnice długości dnia i nocy – największe w czasie przesilenia letniego i zimowego. Latem na polskim wybrzeżu dzień jest o ok. 1 godzinę dłuższy niż w górach na południu kraju, a zimą o godzinę krótszy.

Oblicz różnice wysokości górowania Słońca i długości dnia między najdalej wysuniętymi na północ i na południe punktami Polski i uzupełnij tekst znajdujący się pod tabelą.

Konsekwencje rozciągłości południkowej

KONSEKWENCJE ROZCIĄGŁOŚCI POŁUDNIKOWEJ

22 czerwca – najdłuższy dzień

22 grudnia – najkrótszy dzień

WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE

DŁUGOŚĆ DNIA

WYSOKOŚĆ SŁOŃCA W POŁUDNIE

DŁUGOŚĆ DNIA

Jastrzębia Góra (54°50')

58°37'

17 godz. 20 min

11°48'

7 godz. 12 min

Opołonek (49°00')

64°26'

16 godz. 17 min

17°37'

8 godz. 13 min

Ćwiczenie 3.1
Rh54ez4m4Py331
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Miejscowość Piątek niedaleko Łodzi znana jest z tego, że znajduje się tam geometryczny środek obszaru Polskiśrodek geometryczny Polskigeometryczny środek obszaru Polski. Natomiast Suchowola koło Białegostoku to geometryczny środek Europy (wg obliczeń Szymona Antoniego Sobiekrajskiego z 1775 roku). Należy jednak pamiętać, że w zależności od przyjętych założeń zarówno środek Polski, jak i środek Europy można wyznaczyć w wielu innych miejscach.

Rmu4L4tCNxvi91
Geometryczny środek Polski leży w miejscowości Piątek koło Łodzi, a środek Europy w Suchowoli na północ od Białegostoku
iCkddUjtx4_d5e472

4. Geopolityczne położenie Polski w Europie

Liczba państw sąsiadujących z Polską zmieniała się na przestrzeni dziejów. Naszymi sąsiadami były niegdyś takie kraje, jak: Turcja, Rumunia czy Łotwa. Obecnie graniczymy z Rosją (210 km), Litwą (104 km), Białorusią (418 km), Ukrainą (535 km), Słowacją (541 km), Czechami (796 km) i Niemcami (467 km).

R116PvVp8vcJg1
Polska w 1939 roku i obecnie

Polska jest dziś krajem o dużej zwartości terytorialnej, o czym świadczy niski współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic. Wyraża on długość granic danego obszaru w stosunku do jego powierzchni. Obecnie dla Polski współczynnik rozwinięcia granic wynosi 1,77. Przed wojną wartość tego współczynnika była równa 2,95.

Polecenie 6

Dziś na 1000 kmIndeks górny 2powierzchni Polski przypada 11,2 km granicy. Oblicz, ile kilometrów granicy przypadało na 1000 kmIndeks górny 2powierzchni naszego kraju przed II wojną światową.
Wykorzystaj informacje z tabeli zamieszczonej poniżej. Powierzchnia naszego kraju wynosiła wówczas 389 720 kmIndeks górny 2.

Długość granic oraz sąsiedzi Polski przed II wojną światową i obecnie

Granice Polski

Długość granic (w km)

1939 r.

2015 r.

z Niemcami

2 000

467

z ZSRR

1 412

z Czechosłowacją

984
(przed zajęciem części Czechosłowacji przez III Rzeszę w 1938 roku)

z Litwą

507

104

z Łotwą

106

z Rumunią

347

z Węgrami

277

z Wolnym Miastem Gdańsk

121

z Federacją Rosyjską

210

z Ukrainą

535

z Białorusią

418

z Republiką Czeską

796

ze Słowacją

638
(po proklamacji niepodległości w marcu 1939 roku)

541

morska

140

440

Polecenie 7

Dokładna definicja mówi, że współczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granicwspółczynnik rozwinięcia granic to stosunek długości granicy danego obszaru do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej temu obszarowi. Przeprowadź obliczenia wartości tego współczynnika dla obecnego oraz przedwojennego obszaru Polski i sprawdź, czy uzyskane wyniki zgadzają się z danymi zawartymi w tekście i tabeli znajdującej się powyżej.

Tranzytowe położenie Polski między krajami Europy Wschodniej i Zachodniej oraz Północnej i Południowej sprzyja rozwojowi gospodarki, a w szczególności transportu lądowego. Dlatego tak istotne są drogi i magistrale kolejowe o kierunkach północ‑południe oraz wschód‑zachód. Obecnie jednym z priorytetów gospodarczych naszego kraju jest budowa autostrad, które według planów mają przebiegać właśnie wzdłuż kierunków głównych.

R5cphnSA3PneW1
Źródło: Piotr Rynio (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC0.

Ważną rolę w położeniu politycznym państwa odgrywa bezpieczeństwo militarne. Jeszcze nie tak dawno bezpieczeństwo to dawały granice naturalnegranica naturalnagranice naturalne, np.: góry, rzeki, trudno dostępne lasy, jeziora, bagna czy morza. Jednak obecnie, w dobie globalizacji i postępu technologicznego granice naturalne nie mają już takiego znaczenia.

Polecenie 8

Wymień argumenty i podaj przykłady wyjaśniające, dlaczego granice naturalne w XXI wieku nie mają już tak dużego znaczenia, co kiedyś.

RqhuQlwqPlMIB1
Słup graniczny przy naturalnej granicy polsko-niemieckiej na Nysie Łużyckiej
Ciekawostka

Do Polski należą następujące obszary morskie:

  • wody wewnętrzne obejmujące: Zalew Szczeciński, Zalew Kamieński, część Zalewu Wiślanego oraz część Zatoki Gdańskiej;

  • strefa ekonomiczna sięgająca nawet 120 km od wybrzeża;

  • morze terytorialne, czyli pas wody odległy od linii brzegowej o ok. 22 km, a dokładnie 12 mil morskich. (Mila morska to długość jednej minuty kątowej na południku wynosząca 1852 m.)

    RQstJzQTJhSE51
    Morskie wody wewnętrzne, terytorialne i strefa ekonomiczna stanowią morskie obszary Polski

iCkddUjtx4_d5e558

Podsumowanie

  • Polska leży:

    • na półkulach północnej i wschodniej,

    • na średnich szerokościach geograficznych,

    • w Europie Środkowej,

    • między Morzem Bałtyckim a Karpatami i Sudetami,

    • w klimacie umiarkowanym ciepłym przejściowym.

  • Powierzchnia administracyjna Polski wynosi 312,7 tys. kmIndeks górny 2.

  • Obszar Polski jest zwarty.

Praca domowa
Polecenie 9.1

Wyjaśnij, w jaki sposób położenie geograficzne Polski wpływa na życie mieszkańców naszego kraju.

Polecenie 9.2

Poszukaj w dostępnych źródłach informacji o zmianach granic Polski w ujęciu historycznym. Wskaż okres, w którym mieliśmy najwięcej sąsiadów, oraz taki, w którym było ich najmniej. Określ czas, kiedy Polski nie było w ogóle na mapach.

iCkddUjtx4_d5e640

Słowniczek

granica lądowa Polski
granica lądowa Polski

linia oddzielająca terytorium państwa polskiego od państw sąsiednich, przebiegająca na lądzie stałym; jej długość wynosi 3 071 km

granica morska Polski
granica morska Polski

umowna linia biegnąca wzdłuż wybrzeża naszego kraju, oddalona od linii brzegowej o 12 mil morskich oraz dwa odcinki oddzielające obszar morza terytorialnego należący do Niemiec i Rosji; jej długość wynosi 440 km

granica naturalna
granica naturalna

granica wyznaczona wzdłuż naturalnych przeszkód, np. biegnąca grzbietami gór, wzdłuż rzeki, brzegu morza czy jeziora; może także przebiegać przez bagna, niedostępne puszcze lub inne naturalne przeszkody

powierzchnia terytorium Polski
powierzchnia terytorium Polski

wynosi 322 575 kmIndeks górny 2 i obejmuje obszar lądowy (311 888 kmIndeks górny 2), morskie wody wewnętrzne (2 005 kmIndeks górny 2) i morze terytorialne (8 682 kmIndeks górny 2)

środek geometryczny Polski
środek geometryczny Polski

miejsce przecięcia przekątnych czworokąta powstałego z południków i równoleżników przechodzących przez skrajne punkty naszego kraju; owe przekątne to ortodromy, czyli najkrótsze drogi pomiędzy dwoma punktami na powierzchni kuli

Rxmf6B2q8tdpe1
Źródło: Roman Nowacki, licencja: CC BY 3.0.
współczynnik rozwinięcia granic
współczynnik rozwinięcia granic

stosunek długości granicy danego obszaru do obwodu koła o powierzchni odpowiadającej temu obszarowi; pokazuje, jak bardzo urozmaicony przebieg ma dana granica; dla koła wartość współczynnika wynosi 1; im współczynnik większy, tym granice bardziej zawiłe

iCkddUjtx4_d5e761

Zadania

Ćwiczenie 4
Rm362ZXvvHxsN1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R3NhCFWounGC61
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R16vniWO1lFzQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, Blandyna Zajdler, licencja: CC BY 3.0.