Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czy wiesz, że w twoim organizmie funkcjonuje układ, który posiada podstawowy zestaw pierwszej pomocy i stanowi linię obrony organizmu przed atakiem czynników chorobotwórczych?

R1clpSpVpcV4s1
Źródło: Marcin Sadomski, Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • krew dostarcza do komórek ciała niezbędne substancje;

  • komórki organizmu potrafią się rozpoznawać i zwalczać obce;

  • organizm narażony jest na codzienne ataki ze strony bakterii i wirusów.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, z czego wynika podobieństwo składu krwi i limfy;

  • wymieniać elementy składające się na układ limfatyczny;

  • opisywać rolę narządów układu limfatycznego;

  • wymieniać komórki i narządy układu odpornościowego.

iLFIfgHApX_d5e199

1. Limfa

Nawet najcieńsze krwionośne naczynia włosowate nie są w stanie dotrzeć do wszystkich komórek ciała. W związku z tym, w wymianie substancji między komórkami a krwią pośredniczy płyn tkankowy – limfalimfalimfa (chłonka). Powstaje ona w wyniku przesączania się składników osocza krwi z naczyń do przestrzeni między komórkami ciała. Limfa składa się z wody, soli mineralnych, białek, tłuszczów oraz białych ciałek krwi. Umożliwia przenoszenie substancji odżywczych do komórek, a także niektórych zbędnych produktów przemiany materii do naczyń krwionośnych. Bierze udział w wymianie gazowej między komórkami i naczyniami krwionośnymi. Większa część limfy powraca do naczyń krwionośnych. Reszta zbierana jest z przestrzeni międzykomórkowych przez naczynia włosowate układu limfatycznego. Limfa wspomaga i uzupełnia transportową funkcję krwi.

RpJB8DNIzBWHo1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Najcieńsze limfatyczne naczynia włosowate docierają do wszystkich komórek ciała z wyjątkiem komórek ośrodkowego układu nerwowego.

Polecenie 1

Wymień składniki krwi, które nie wchodzą w skład limfy. Wyjaśnij, dlaczego do niej nie przenikają.

iLFIfgHApX_d5e244

2. Narządy układu limfatycznego i ich rola

Układ limfatyczny (chłonny) tworzą takie narządy, jak: śledziona, grasica, naczynia limfatyczne, grudki i węzły limfatyczne, oraz powstające w nich komórki odpornościowe i produkowane przez nie substancje.

R1ady566a4Hdz1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Układ limfatyczny towarzyszy układowi krwionośnemu i ściśle z nim współpracuje. W przeciwieństwie do niego jest otwarty. W układzie otwartym płyn znajduje się w naczyniach oraz wypełnia przestrzenie pomiędzy komórkami. Limfatyczne naczynia włosowate zbierające płyn tkankowy z przestrzeni międzykomórkowych są ślepo zakończone. Łączą się w większe naczynia limfatyczne i w końcu odprowadzają limfę do żył. Naczynia limfatyczne, podobnie jak żyły, transportują płyn pod małym ciśnieniem, mają cienkie ściany i są zaopatrzone w zastawki. Ruch limfy wymuszany jest przez komórki mięśniowe ścian naczyń limfatycznych oraz mięśnie narządów położonych w pobliżu tych naczyń. Chłonka, płynąc w naczyniach, przepływa przez węzły chłonnewęzły chłonnewęzły chłonne. Oczyszczają one limfę, wyłapując z niej ciała obce. Gdy w ustroju pojawia się większa ilość drobnoustrojów, węzły chłonne ulegają powiększeniu. Obecne tam komórki odpornościowe pożerają obce ciała.

RA6eJYXC117Q51
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.

Czasem płyn śródtkankowy gromadzi się w skórze i tkance podskórnej, powodując obrzęki. Pomaga wtedy masaż powodujący przesuwanie limfy w naczyniach chłonnych.

RaX3MSgOeOzdR1
Źródło: Nazareth (https://commons.wikimedia.org), public domain.

Największym narządem układu limfatycznego jest śledzionaśledzionaśledziona. Tu namnażają się krwinki białe, a giną zużyte erytrocyty i trombocyty. W klatce piersiowej znajduje się grasicagrasicagrasica, w której dojrzewają białe ciałka krwi, a wśród nich limfocyty T (tu nabywają umiejętność rozpoznawania intruza). Gruczoł ten po 18 roku życia stopniowo zanika, wypełniając się komórkami tłuszczowymi.

RYz44Wgao28KK1
Podczas przepływu przez sieć naczyń limfatycznych chłonka mija grupy węzłów chłonnych, stanowiące dla drobnoustrojów kolejne warstwy filtra
Warto wiedzieć

Śledziona pełni w organizmie funkcję magazynu krwi. W stanach zwiększonego zapotrzebowania, np. przy intensywnym wysiłku, kurczy się i wypycha dodatkową jej porcję do krwiobiegu. Odczuwamy to jako nagłe kłucie z lewej strony pod żebrem i nazywamy kolką.

Polecenie 2

Węzły chłonne znajdują się we wszystkich narządach, a ich skupiska zlokalizowane są m.in. na granicy między głową i szyją. Wyjaśnij, dlaczego te węzły chłonne bywają powiększone, choć nie odczuwamy objawów chorobowych w postaci na przykład kataru czy gorączki.

Wskazówka

Podczas przeziębienia gruczoły limfatyczne szyi są powiększone. Czy jest możliwe, by były powiększone zanim katar się rozwinął?

iLFIfgHApX_d5e321

3. Komórki i cząsteczki układu odpornościowego

Odporność organizmu zawdzięczamy m.in. białym ciałkom krwi. Wyróżniamy kilka rodzajów leukocytów. W szpiku kostnym i układzie limfatycznym powstają krwinki białe, które rozwijają się w makrofagi i limfocyty. Uczestniczą one w reakcjach odpornościowych organizmu, zwalczając czynniki chorobotwórcze dostające się do organizmu. MakrofagimakrofagiMakrofagi to największe krwinki białe. Mają zdolność poruszania się ruchem pełzakowatym do miejsc zainfekowanych. Pochłaniają i niszczą bakterie, wytwarzają substancje hamujące namnażanie się wirusów i rozwój komórek nowotworowych.

Limfocyty powstają w szpiku kostnym. Część z nich tu pozostaje, dojrzewa i nabywa zdolności do walki z czynnikami chorobotwórczymi. Są to limfocyty Blimfocyty Blimfocyty B, które wędrują do krwi i tu wytwarzają przeciwciałaprzeciwciałaprzeciwciała rozpoznające oraz niszczące ciała obce. Reszta limfocytów – limfocyty Tlimfocyty Tlimfocyty T – przechodzi ze szpiku do grasicy. Tam dojrzewa i uzyskuje zdolność rozpoznawania intruza, niszczenia zainfekowanych komórek i komórek nowotworowych. Limfocyty T wytwarzają również substancje pobudzające inne komórki obronne ustroju do działania. Dojrzałe limfocyty B i T krążą w limfie i we krwi obwodowej.

Ciekawostka

Każdego dnia organizm człowieka wytwarza ok. 15 mld limfocytów, czyli ponad 2 razy więcej niż jest ludzi na Ziemi. Dojrzałe limfocyty B mogą w ciągu sekundy wyprodukować do 2000 przeciwciał.

Polecenie 3

Wyjaśnij, jaką rolę w prawidłowym funkcjonowaniu komórek układu odpornościowego odgrywają szpik kostny i grasica.

iLFIfgHApX_d5e367

Podsumowanie

  • Układ limfatyczny składa się z narządów limfatycznych (grasicy, śledziony, gruczołów limfatycznych) i otwartego systemu naczyń limfatycznych.

  • Naczynia limfatyczne mają podobną budowę jak żyły.

  • Limfa jest przesączem krwi.

  • Narządy układu limfatycznego, komórki oraz przeciwciała odpowiadają za reakcje odpornościowe organizmu.

  • W niszczeniu czynników chorobotwórczych specjalizują się makrofagi oraz limfocyty T i B.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Stwórz tabelę, w której porównasz komórki uczestniczące w zwalczaniu czynników chorobotwórczych, biorąc pod uwagę miejsce ich powstawania oraz funkcję.

Polecenie 4.2

Czy zgadzasz się ze stwierdzeniem, że jedynym zadaniem układu limfatycznego jest drenowanie tkanek i zapobieganie zalaniu ich przez osocze krwi? Uzasadnij odpowiedź.

iLFIfgHApX_d5e429

Słowniczek

grasica
grasica

narząd układu limfatycznego i dokrewnego, w którym dojrzewają limfocyty T

limfa
limfa

przesącz osocza krwi, który z przestrzeni międzykomórkowych dostał się do naczyń limfatycznych

limfocyty B
limfocyty B

komórki układu odpornościowego; dojrzewają w szpiku kostnym, wytwarzają przeciwciała

limfocyty T
limfocyty T

komórki układu odpornościowego; dojrzewają w grasicy; są zdolne do rozpoznawania ciał obcych i niszczenia zainfekowanych komórek

makrofagi
makrofagi

największe komórki krwi; są zdolne do pełzakowatego ruchu i pochłaniania drobnoustrojów chorobotwórczych

przeciwciała
przeciwciała

białka produkowane przez limfocyty B, mające zdolność łączenia się z ciałem obcym (antygenem) i niszczenia go

śledziona
śledziona

największy narząd układu limfatycznego, w którym powstają limfocyty, giną erytrocyty i trombocyty

węzły chłonne
węzły chłonne

narządy limfatyczne, w których są wychwytywane i niszczone czynniki chorobotwórcze znajdujące się w limfie

iLFIfgHApX_d5e579

Zadania

Ćwiczenie 1
RTdoWXTPVijz71
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1JmmcriasiwJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RMYYw7TJW9sU21
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RUwD2kzdIk2SS1
zadanie interaktywne
Źródło: Monika Zaleska-Szczygieł, licencja: CC BY 3.0.