Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czasami rodzice, kiedy widzą, że chorujesz, przykładają ci rękę do czoła, by sprawdzić, czy masz gorączkę. Jednak jest to zawodny i niedokładny sposób pomiaru temperatury. Niezbędny okazuje się termometr. Na pewno znasz to urządzenie, ale czy wiesz, w jaki sposób działa?

RLmOEsUxc6b98
Termometr elektroniczny służy do precyzyjnego mierzenia temperatury.
Termometr elektroniczny służy do precyzyjnego mierzenia temperatury
Już wiesz
  • że różne substancje zmieniają objętość pod wpływem temperatury;

  • że substancje występują w trzech stanach skupienia.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, jak działa termometr cieczowy;

  • właściwie odczytywać temperaturę;

  • opisywać skalę Celsjusza.

iGm4gkMde2_d5e166

1. Jak mierzymy temperaturę?

Za „ciepłe” uważamy te obiekty, które są cieplejsze od naszej skóry, a za „zimne” – chłodniejsze od niej. Porównywanie temperatury różnych obiektów do ciepłoty naszego ciała nie jest zbyt dokładne. Dlatego, by precyzyjnie określić temperaturę, posługujemy się specjalnymi przyrządami – termometramitermometrtermometrami.
Termometry powinny być tak skonstruowane, by każdy mierzył temperaturę w takiej samej skali – podobnie jak na przykład masę w różnych krajach mierzymy w kilogramach. Najczęściej używanym sposobem pomiaru temperatury jest określanie jej według skali Celsjuszaskala Celsjuszaskali Celsjusza, nazwanej tak od nazwiska jej twórcy, Andersa CelsjuszaAnders CelsjuszAndersa Celsjusza. Jako zero stopni Celsjusza – co zapisuje się w skrócie 0°C – przyjęto temperaturę zamarzania wody. Temperatura wrzenia wody to sto stopni Celsjusza (100°C). Między tymi punktami na skali, po podzieleniu jej na 100 równych części, wyznacza się wielkość jednego stopnia Celsjusza. Wartości niższe od temperatury zamarzania wody nazywamy ujemnymitemperatura ujemnaujemnymi i zapisujemy z minusem przed liczbą, np. −10°C. Wartości wyższe nazywamy dodatnimitemperatura dodatniadodatnimi, zwykle zapisujemy je bez żadnych znaków, ale można stosować zapis z plusem, np. +30°C.

R1P34sGjymUCH1
Źródło: Krzysztof Jaworski, Fornax (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
R1Pmn61LvkLn71
Rozszerzalność cieplna w termometrach
Pomiar temperatury ciała
Obserwacja 1

Dokonanie pomiaru temperatury swojego ciała.

Co będzie potrzebne
  • termometr lekarski.

Instrukcja
  1. Sprawdź temperaturę swojego ciała. W tym celu potrząśnij termometrem, by poziom płynu w rurce opadł, a następnie umieść go pod pachą i przyciśnij ramieniem, by się nie wysunął.

  2. Po około 10 minutach wyjmij termometr.

  3. Porównaj swoją temperaturę z typowymi wynikami:

  4. Zakres temperaturowy dla człowieka (pomiar dokonany pod pachą):

  • około 36,6°C – temperatura prawidłowa,

  • 37,0–38,0°C – stan podgorączkowy;

  • 38,0–38,5°C – gorączka nieznaczna,

  • 38,5–39,5°C – gorączka umiarkowana,

  • 39,5–41,0°C – gorączka wysoka,

  • powyżej 41,0°C – gorączka nadmierna.

Podsumowanie

Umiejętność pomiaru temperatury pozwala wstępnie ocenić stan zdrowia.

Termometr domowej roboty
Doświadczenie 1

Zrozumienie zasady działania termometru cieczowego.

Co będzie potrzebne
  • mała szklana butelka, np. po soku owocowym,

  • ciemny barwnik spożywczy,

  • plastelina,

  • plastikowa słomka do napojów,

  • 2 miski,

  • zimna i gorąca woda.

Instrukcja
  1. Napełnij butelkę zimną wodą, zabarw ją za pomocą barwnika spożywczego.

  2. Umieść słomkę pionowo w szyjce butelki i przymocuj plasteliną do butelki. Upewnij się, że plastelina szczelnie zamyka otwór butelki.

  3. Napełnij miskę gorącą wodą i wstaw do niej butelkę. Obserwuj ją przez chwilę.

  4. Napełnij drugą miskę zimną wodą i wstaw do niej butelkę. Obserwuj ją ponownie.

Podsumowanie

Po kilku minutach woda w butelce zmienia temperaturę. Zwiększa objętość z powodu rozszerzalności cieplnej. Wskutek tego poziom wody w słomce podnosi się, gdy ciecz się ogrzeje, lub opada, gdy woda się ochłodzi.

Rl7IKl6yLvEuA1
Jak działa termometr cieczowy
Ciekawostka

Jak już wiemy, drobiny poruszają się coraz szybciej wraz ze wzrostem temperatury. A co się stanie, gdy zaczniemy obniżać temperaturę? W końcu drobiny przestaną się poruszać. Następuje to w temperaturze, która ma wartość −273,15°C i nazywana jest zerem bezwględnym. Ponieważ nie może istnieć już wolniejszy ruch, osiągnięcie niższej temperatury nie jest możliwe. Temperatura dodatnia może osiągać wyższe wartości, np. na powierzchni Słońca wynosi ona ponad 5500°C.

RvxiGGQQlZc6c1
Korona słoneczna jest najgorętszą częścią Słońca i może osiągać temperaturę wielu milionów stopni
Ciekawostka

Pierwszą powszechnie używaną skalę temperatury wprowadził w 1715 roku fizyk Daniel Gabriel FahrenheitDaniel Gabriel FahrenheitDaniel Gabriel Fahrenheiturodzony w Gdańsku. W opracowanej przez niego skali, zwanej skalą Fahrenheitaskala Fahrenheitazwanej skalą Fahrenheita, temperatura zamarzania wody to 32°F, wrzenia wody to 212°F, a temperatura ciała zdrowego człowieka wynosi 96°F. Skala ta została jednak wyparta przez praktyczniejszą skalę Celsjusza.

R1NFs0o6x3r0K1
Źródło: dino_olivieri (http://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
iGm4gkMde2_d5e335

2. Zastosowanie termometrów

Polecenie 1

Przypomnij sobie termometry, które zdarzyło ci się widzieć. Czy wszystkie służyły do tego samego, np. pomiaru temperatury powietrza? Jeśli nie, to ustal, czy istniały między nimi jakieś różnice.

Do mierzenia temperatury różnych substancji używa się odpowiednich termometrów. Temperaturę powietrza mierzy się termometrem zaokiennym. Ważne jest to, aby przymocować go w miejscu zacienionym. Wystawienie termometru na pełne słońce spowoduje, że będzie on nagrzewał się od jego promieni i wskazanie nie będzie dokładne. Termometry stosuje się również w kuchni – można zmierzyć temperaturę przyrządzanej potrawy, np. pieczeni w piekarniku. Temperaturę ludzkiego ciała mierzymy termometrem lekarskim, który pokazuje wąski zakres temperatury. Naukowcy używają też specjalnych termometrów pozwalających mierzyć temperatury bardzo wysokie, np. +1200°C, lub niskie, np. −100°C.

Polecenie 2

Zastanów się i wyjaśnij, dlaczego nie konstruuje się termometrów zaokiennych wypełnianych wodą.

Ciekawostka

Specjalne urządzenia – termowizory – wykrywają ciepło otoczenia, a następnie przypisują wybrany kolor określonej temperaturze. Urządzenia te mają wiele zastosowań – na przykład w budownictwie pozwalają wykryć, czy budynek jest dobrze ocieplony. Technika ta ma również zastosowanie w medycynie i śledztwach policyjnych. Kamerami termowizyjnymi można także podglądać przyrodę nocą.

iGm4gkMde2_d5e390

Podsumowanie

  • Do precyzyjnego mierzenia temperatury służy termometr.

  • Działanie termometrów cieczowych opiera się na rozszerzalności cieplnej ciał.

  • Skala Celsjusza powstała poprzez podzielenie na 100 równych części, zwanych stopniami, odstępu między temperaturą zamarzania i wrzenia wody.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Zastanów się i odpowiedz, dlaczego temperatura powietrza w tej samej chwili w cieniu i na słońcu jest różna.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

iGm4gkMde2_d5e469

Słowniczek

Anders Celsjusz-25Uppsala, Szwecja-27Uppsala, Szwecja

Anders Celsjusz

Szwedzki fizyk i astronom; w 1742 roku opracował skalę pomiaru temperatury, później nazwaną jego imieniem, używaną w wielu krajach.

Daniel Gabriel Fahrenheit-16Haga-25Gdańsk

Daniel Gabriel Fahrenheit

Holenderski inżynier i fizyk, wynalazca termometru rtęciowego; opracował skalę temperatury używaną w niektórych krajach.

skala Celsjusza
skala Celsjusza

skala pomiaru temperatury, w której 0°C odpowiada temperaturze zamarzania wody/topnienia lodu, a 100°C – temperaturze wrzenia wody; odstęp pomiędzy tymi punktami jest podzielony na 100 równych części

skala Fahrenheita
skala Fahrenheita

skala pomiaru temperatury, w której punkt zamarzania wody odpowiada 32°F, a punkt jej wrzenia 212°F, zaś odstęp pomiędzy tymi dwoma punktami podzielony jest na 180 równych części

temperatura dodatnia
temperatura dodatnia

temperatura powyżej punktu zamarzania wody, czyli powyżej 0°C

temperatura ujemna
temperatura ujemna

temperatura poniżej punktu zamarzania wody, czyli poniżej 0°C

termometr
termometr

przyrząd służący do precyzyjnego pomiaru temperatury

iGm4gkMde2_d5e693

Zadania

Ćwiczenie 1
R13t07nYqTwnr1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1BcCPBhZLqMP1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RJR27EeSVHH681
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
Rjgu8WDoDynYq1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1THg0gCFXNGJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Anders Celsjusz-25Uppsala, Szwecja-27Uppsala, Szwecja

Anders Celsjusz

Szwedzki fizyk i astronom; w 1742 roku opracował skalę pomiaru temperatury, później nazwaną jego imieniem, używaną w wielu krajach.

Daniel Gabriel Fahrenheit-16Haga-25Gdańsk

Daniel Gabriel Fahrenheit

Holenderski inżynier i fizyk, wynalazca termometru rtęciowego; opracował skalę temperatury używaną w niektórych krajach.