Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Co myślisz o letnich wakacjach nad Bałtykiem? Przygotuj się na to, że plaża będzie piaszczysta, brzeg czasami płaski, a czasami urozmaicony stromymi klifami, woda nie za ciepła, ale i nie za zimna – w upalne dni będzie w sam raz. Lekki wiatr w ciągu dnia będzie wiał od morza, co umili ci pobyt. Naprawdę warto tam pojechać!

Już wiesz
  • w jaki sposób człowiek wpływa na krajobraz;

  • jak ukształtowany jest teren Polski.

Nauczysz się
  • wskazywać położenie pobrzeży na mapie;

  • opisywać klimat pobrzeży;

  • wyjaśniać proces powstawania wiatru zwanego bryzą;

  • rozpoznawać i opisywać klif, plażę, mierzeję oraz wydmę.

ipttsypcCF_d5e177

1. Klimat pobrzeży

PobrzeżepobrzeżePobrzeże to nizinny obszar lądu sąsiadujący z morzem. Sąsiedztwo to wywiera silny wpływ na klimat pobrzeża oraz ukształtowanie jego powierzchni. Latem na pobrzeżach w ciągu dnia jest chłodniej niż w głębi lądu (z wyjątkiem pojezierzy), za to noce są ciepłe. Zimą natomiast morze stopniowo oddaje nagromadzone latem ciepło i ogrzewa sąsiadujące wybrzeże, łagodząc zimowe mrozy. Na polskim pobrzeżu śnieg pada najrzadziej i leży najkrócej w porównaniu z resztą kraju.

R1brkG1yPW0Jd1
Aktywna mapa Polski z zaznaczonymi pasami poszczególnych krajobrazów Polski. Od północy są to kolejno pas: pobrzeży, pojezierzy, nizin środkowopolskich, wyżyn, kotlin podgórskich, gór.
Pasowy układ regionów geograficznych w Polsce

Charakterystycznym zjawiskiem pobrzeży jest występowanie bryzybryzabryzy. W ciągu słonecznego dnia ląd nagrzewa się szybciej niż woda. Od niego nagrzewa się powietrze, które się unosi. To powoduje powstanie strefy obniżonego ciśnienia atmosferycznego. Nad wodą z kolei powietrze pozostaje chłodne, jest więc cięższe i tworzy strefę podwyższonego ciśnienia. Ruch powietrza z wyżu do niżu oznacza chłodny wiatr znad morza w kierunku lądu. Ten wiatr nazywany jest bryzą dzienną lub morską.
W czasie pogodnej, bezchmurnej nocy zachodzi zjawisko odwrotne. Ląd szybciej stygnie i oddaje ciepło, przez co powietrze nad nim również szybciej się oziębia. Woda jest cieplejsza, więc powietrze nad nią się unosi. W tym przypadku wiatr wieje od lądu w kierunku morza. Nazywamy go bryzą nocną lub lądową.

RCIkC0tytJloe1
Bryza dzienna (morska) wieje od morza, a bryza nocna (lądowa) od lądu
Ważne!

Zjawisko bryzy dziennej i nocnej nie musi występować codziennie. Jeżeli nad obszar pobrzeży nadciągną silne wiatry, to mogą zakłócić lub nawet odwrócić spodziewany kierunek wiatru.

ipttsypcCF_d5e229

2. Rzeźba terenu pobrzeży

Morze ma duży wpływ na ukształtowanie wybrzeża. Tam, gdzie brzegi są wysokie, fale morskie mogą je niszczyć, tworząc strome klifyklifklify. Spotykane są one na przykład na wyspie Wolin i w Gdyni. Charakterystyczne są też długie, piaszczyste pasy lądu, zwane mierzejamimierzejamierzejami, położone głównie we wschodniej części pobrzeży. Powstają one, gdy przybrzeżne prądy morskie przenoszą piasek i usypują go wzdłuż linii brzegowej.
Wzdłuż wybrzeży morskich często rozciągają się plażeplażaplaże. Polskie plaże są przeważnie szerokie (mają nawet ponad 100 m) i pokryte drobnym piaskiem. Mogą być też błotniste lub kamieniste. W czasie jesiennych sztormów plaże bywają całkowicie zalewane przez fale.

Gdy piasek wyschnie, wiatr może go przesypywać. Kiedy napotka przeszkodę, np. roślinność, powstaje piaskowe wzniesienie – wydmawydmawydma. Wiatr może przesypywać piasek, skutkiem czego wydma stopniowo się przesuwa – mamy wówczas do czynienia z wydmą ruchomą.

RmcGzpYiGDe3P1
Pod wpływem niszczącej siły fal morskich nie tylko powstają strome klify, ale jednocześnie dochodzi do cofania się brzegu
Ważne!

Wzdłuż piaszczystych wybrzeży często sadzone są gęste zarośla. Wbrew pozorom nie są to rośliny ozdobne. Ich głównym zadaniem jest umacnianie brzegów. Korzenie tych roślin przerastają podłoże i sprawiają, że wiatr nie rozwiewa piasku. Pamiętaj, będąc nad morzem, nie wyrywaj tych roślin i nie niszcz ich!

R1aF9ZyznM9kb1
Źródło: Jdavid (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
Ciekawostka

Jezioro Łebsko, trzecie pod względem powierzchni jezioro w Polsce, przed setkami lat było zatoką morską, którą z czasem mierzeja odcięła od otwartego morza.

Uwaga!

Klif jest niestabilny i dosłownie w każdej chwili jego fragmenty mogą się obsunąć na plażę. Dlatego nie należy spacerować u samej podstawy klifu, jak też zbyt blisko jego krawędzi.

ipttsypcCF_d5e290

3. Pobrzeża polskie

Pobrzeża polskie dzielimy na 3 duże regiony.
Pobrzeże Szczecińskie obejmujące tereny w pobliżu ujścia Odry wokół Zalewu Szczecińskiego. Występują tu zarówno równinne krajobrazy ujścia Odry, jak i tereny pagórkowate. Do tego pobrzeża należą fragmenty wyspy Uznam i cała wyspa Wolin, dwa wielkie jeziora (Dąbie i Miedwie) oraz wiele mniejszych.
Pobrzeże Koszalińskie to środkowa część pasa. Charakterystyczne dla tej krainy są piaszczyste plaże, przybrzeżne jeziora odcięte od morza mierzejami i wysokie ruchome wydmy. Brzegi są tu zarówno wysokie z klifami, jak i niskie z szerokimi plażami. Największe wydmy ruchome spotykane są w Słowińskim Parku Narodowym.
Pobrzeże Gdańskie jest najbardziej na wschód wysuniętą częścią pobrzeży leżącą półkoliście wokół Zatoki Gdańskiej. Rozciąga się od przylądka Rozewie aż po granicę z Rosją. Charakterystyczne są tu wysokie na kilkadziesiąt metrów wzniesienia rozdzielone dolinami, długie mierzeje i obszar dookoła ujścia Wisły miejscami leżący w depresji.

Uwaga!

Kąpiel w morzu jest przyjemna, ale wiąże się też z nią spore ryzyko. Dla własnego bezpieczeństwa pływaj lub kąp się tylko w miejscach do tego przeznaczonych, w obecności ratownika i w czasie, gdy pogoda i warunki są sprzyjające (co jest sygnalizowane wywieszeniem białej flagi). Jeśli wywieszona zostaje czerwona flaga, nie wolno wchodzić do wody.

ipttsypcCF_d5e342

Podsumowanie

  • Pobrzeża to strefa lądu sąsiadująca z morzem, które wywiera duży wpływ na klimat i rzeźbę terenu tego fragmentu lądu.

  • Charakterystyczny dla pobrzeży jest wiatr nazywany bryzą.

  • W Polsce wyróżnia się pobrzeża: Pobrzeże Szczecińskie, Pobrzeże Koszalińskie i Pobrzeże Gdańskie.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Wybierz dowolną nadmorską miejscowość w Polsce i opisz, jaki wpływ na klimat, charakter wybrzeża i działalność człowieka ma morze w tej miejscowości.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Rzeźbiarze krajobrazuiDjrB2gqYXRzeźbiarze krajobrazu
Jaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?iedYcA4WgmJaki kształt może mieć powierzchnia Ziemi?

ipttsypcCF_d5e412

Słowniczek

bryza
bryza

wiatr wiejący w pasie pobrzeży znad morza w kierunku lądu lub znad lądu w kierunku morza, powstający na skutek różnicy tempa nagrzewania się tych obszarów

klif
klif

stromy brzeg morza powstający w wyniku podmywania podstawy tego brzegu przez fale

mierzeja
mierzeja

wąski pas lądu zamykający przybrzeżne akweny; mierzeja odcina zatokę od pełnego morza; zbudowana jest z piasku zabieranego w innym miejscu

plaża
plaża

płaski nadbrzeżny pas lądu pokryty piaskiem lub żwirem

pobrzeże
pobrzeże

pas lądu rozciągający się wzdłuż brzegów morza, tworzący krainę geograficzną o cechach powiązanych z działalnością morza

wydma
wydma

wzgórze zbudowane z piasku przemieszczanego przez wiatr

ipttsypcCF_d5e535

Zadania

Ćwiczenie 1
R1IoqaNDijAxv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R14HWWi3xGc6Z1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R120lojYwr6am1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RlPWsYi5q8wbt1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RN279pXstUj2V1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1S3jC3Ky4xaO1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.