Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1apPE9oDgWTK11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Wprowadzenie

RtLgqwA79xAeV
Walka o granice II Rzeczypospolitej
Krystian Chariza i zespół,
Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918‑1945)
Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918‑1945)

Jednym z najważniejszych zadań, które stanęły przed powstającym w 1918 roku państwem polskim, było ustalenie jego kształtu terytorialnego. Powszechnie zgadzano się z poglądem, że odrodzona Rzeczpospolita powinna objąć ziemie wszystkich zaborów, ale równie powszechne było przekonanie, że nie może ona zostać odbudowana w granicach przedrozbiorowych. […] Trzeba było zrezygnować z tych zachodnich skrawków Rzeczypospolitej, które uległy całkowitej germanizacji. Z drugiej zaś strony należało upomnieć się o ziemie, które, jak Śląsk, odpadły od państwa polskiego przed wiekami, lub do niego nigdy nie należały, ale gdzie ujawnił się silny żywioł polski, jak to miało miejsce w południowej części Prus Wschodnich. Sytuację komplikował dodatkowo fakt, iż Polacy nie mogli sami realizować swych aspiracji terytorialnych, ale musieli się liczyć ze stanowiskiem i interesami wielkich mocarstw […]

tC3oMOIY0R_00000_BIB_001[w:] C. Brzoza, Polska w czasach niepodległości i II wojny światowej (1918-1945), Kraków 2001, s. 17.
Ćwiczenie 1
R1JVrEHuiTlOC1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tC3oMOIY0R_0000000P

Przed walką…

Sytuacja ziem, które Polacy widzieliby w swoich granicach, a które wchodziły w skład państwa niemieckiego przed 1914 rokiem, była skomplikowana. Już po podpisaniu zawieszenia broni nakazano Niemcom wstrzymanie się od jakichkolwiek działań, ale nie nakazano wycofania się z terenów byłej Rzeczypospolitej i ziem, do których Polacy zgłaszali pretensje (m.in. Pomorza i Wielkopolski).

Posłowie polscy zasiadający w parlamencie niemieckim w październiku 1918 roku wystąpili z żądaniami oderwania tych ziem od Niemiec. 10 listopada w Poznaniu ujawniła się, działająca dotychczas niejawnie, Naczelna Rada Ludowa (NRL), ośrodek władzy chcący organizować polską administrację, składający się z przedstawicieli Narodowej Demokracji i uznający zwierzchność Komitetu Narodowego Polskiego (KNP). Zresztą KNP był uznawany wówczas przez państwa zachodnie za jedynego reprezentanta sprawy polskiej. Dysponował również siłami zbrojnymi, czyli armią Hallera.

Ćwiczenie 2
Rd4Bhlmf5QPC91
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

NRL, a także KNP uważały, że o przynależności do Polski ziem byłego zaboru pruskiego zadecydują państwa ententy i odbędzie się to w wyniku dyplomatycznych ustaleń.

Ćwiczenie 3
RMqq8Z6QEcXCZ1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Za koniecznością wywalczenia militarnego tych terenów i tym samym przypieczętowania ich przynależności do Polski opowiadała się między innymi miejscowa Polska Organizacja Wojskowa. Zanim zapadła decyzja podczas konferencji paryskiej, Polacy byli już zdeterminowani do podjęcia działań zbrojnych na terenie Wielkopolski. Po podpisaniu traktatu wersalskiego okazało się, że nie wszystkie jego postanowienia dotyczące polskiej granicy zachodniej usatysfakcjonują Polaków.

Polecenie 1

Wymień postanowienia w sprawie polskiej podjęte podczas konferencji paryskiej.

tC3oMOIY0R_0000001A

Powstanie wielkopolskie

26 grudnia 1918 roku do Poznania przyjechał Ignacy Paderewski entuzjastycznie powitany przez Polaków. Spowodowało to wrogie reakcje niemieckich mieszkańców Wielkopolski.

Polecenie 2

Zapoznaj się z relacją naocznego świadka zdarzeń – Stanisława Rybki, oficera powstania wielkopolskiego, autora wierszy i pieśni patriotycznych. Wykonaj polecenia pod tekstem.

Relacja świadka wydarzeń
Relacja świadka wydarzeń

Za jakieś trzy kwadranse, o godzinie 4 i pół przebudził mnie głośny śpiew niemiecki z ulicy; co to jest? Oskoczyłem do okna i widzę, jak kilka kompanii niemieckiego wojska dobrze uzbrojonego maszerują przez ulicę i śpiewają Die Wacht am Rhein. Widzę, że wojska skręcają z ulicy Wiktorii na ulicę Berlińską. Niebawem będą przechodziły koło Bazaru. Gdzie Paderewski mieszka. Tam może stać się jakie nieszczęście, bo Niemcy będą chcieli znowu chorągwie ententy zrywać, ten pochód pachnie mi rozlewem krwi. Na powstanie nie jesteśmy jeszcze dostatecznie przygotowani, a w razie gdyby Niemcy nas zaatakowali, trzeba będzie walkę z nimi stoczyć, więc pośpieszę za nimi. Sprawdziłem, czy rewolwer dobrze nabity, drugi włożyłem do kieszeni i w imię Boga wybiegłem na ulicę. Leciałem z bijącym sercem do Bazaru. Przed Bazarem ustawiają się żołnierze, na czapkach widnieje biały orzeł, to nasi. Dzięki Bogu! Wtem padają już strzały w stronę Bazaru. Żołnierze nasi ustawieni w cztery rzędy. Gdy ów nierozsądek spostrzegłem, że każda kula może czterech żołnierzy zabić, wyjąłem rewolwer i wpadłem zrozpaczony w nasze szeregi, aby ich z odstępami bojowo w tyralierkę ustawić, a rezerwę cofnąć w miejsce bezpieczne. Na moje zakomenderowanie żołnierze bojowi zrozumieli mnie natychmiast i ustawili się zaraz, jak im kazałem.

tC3oMOIY0R_00000_BIB_002Relacja świadka wydarzeń, [w:] T. Jędruszczak, Sprawa zachodnich i wschodnich granic Polski 1918-1921, t. 3, Warszawa 1962, s. 57.
Ćwiczenie 4
RHiGYDAxN8W4u1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 3

Jaką rolę współcześnie pełni zaprezentowany na iluistracji budynek poznańskiego Bazaru?

RJ8jvub3koGn61
Źródło: a. nn., licencja: CC BY 3.0.

Wydarzenia, które rozegrały się przy poznańskim Bazarze, zainicjowały walki w stolicy Wielkopolski Poznaniu, a następnie w całym regionie, przekształcając się w powstanie. Do walczących mieszkańców przyłączyli się napływający ochotnicy. Szybko doszło do rozbrojenia garnizonów niemieckich i przejęcia kontroli nad terenem, na którym toczyły się walki. Zdobyto między innymi Chodzież i Inowrocław. Niemcy byli zaskoczeni, nie spodziewali się reakcji militarnej Polaków. Ponadto szybką interwencję uniemożliwiło im wrzenie rewolucyjne na terenie Niemiec.

tC3oMOIY0R_0000001W

Oddziały powstańcze – zawieszenie broni

Dowództwo nad siłami powstańczymi sprawował najpierw major Stanisław TaczaktC3oMOIY0R_000tp001Stanisław Taczak, a później gen. Józef Dowbór‑MuśnickitC3oMOIY0R_000tp002Józef Dowbór‑Muśnicki.

Dla zainteresowanych

R1e3gduc99MQz
Powstańcy wielkopolscy
Powstańcy wielkopolscy, domena publiczna

Przedstawieni na zdjęciu powstańcy ubrani są w mundury polskie. Poszukaj informacji, czy Wielkopolanie tworzyli zręby regularnej armii, czy raczej była to armia ochotnicza.

Kiedy jednak Niemcy stłumili rewolucję i przerzucili część wojsk do Wielkopolski, zaczęli odzyskiwać utracone tereny. Wówczas jednak Francja zagroziła, że dalsze walki będą traktowane jako zerwanie rozejmu z 11 listopada 1918 roku i spowodują wznowienie działań wojennych państw ententy przeciwko Niemcom.

Polecenie 4

Przypomnij, jakie były powody zajęcia takiego stanowiska przez Francję.

Doszło więc do zawieszenia broni. Jednym z ustaleń rozejmu zawartego 16 lutego 1919 roku w Trewirze było zakreślenie linii demarkacyjnejtC3oMOIY0R_000tp003linii demarkacyjnej na terenie Wielkopolski.

Rvm3OpfR4pMYB1
Powstanie wielkopolskie
Krystian Chariza i zespół,
Polecenie 5

Odczytaj z mapy, gdzie znajdowały się największe punkty oporu Niemców i gdzie tym samym doszło do zaciętych walk.

Dla zainteresowanych

R1ZcmoTAB60r0
Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu
Pomnik Powstańców Wielkopolskich w Poznaniu, domena publiczna

Pomniki upamiętniające wydarzenia i postaci historyczne powstają dosyć często w Polsce. Niektóre mają symbolikę jednoznacznie wskazującą, jakiego faktu dotyczą. Przekaz wizualny artysty wymaga od odbiorcy dużego skupienia i zastanowienia. Jakie elementy pomnika (oprócz napisu) wskazują, że poświęcony jest bohaterom walk o Wielkopolskę?

tC3oMOIY0R_000tp001
tC3oMOIY0R_000tp002
tC3oMOIY0R_000tp003
tC3oMOIY0R_0000002Z

Problem Górnego Śląska

Spór o kolejne terytorium, Górny Śląsk, zamierzano rozwiązać, przeprowadzając plebiscyt. Zarówno Polacy, jak i Niemcy podjęli akcję propagandową, która miała pomóc każdej ze stron w osiągnięciu sukcesu.

Ry1sCnOuw8jeW
"Matko, pamiętaj o mnie - głosuj za Polską" Plakat nawołujący do głosowania w plebiscycie za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski
"Matko, pamiętaj o mnie - głosuj za Polską" Plakat nawołujący do głosowania w plebiscycie za przyłączeniem Górnego Śląska do Polski, Narodowe Archiwum Cyfrowe, domena publiczna

Oprócz akcji plakatowo‑ulotkowej Niemcy podjęli również bardziej agresywne działania. Wykorzystując fakt, że w ich rękach znajdowała się lokalna administracja, a także służby porządkowe, prześladowali polskich działaczy politycznych oraz osoby opowiadające się za Polską. Napięcia doprowadziły do wybuchu I powstania śląskiego (w nocy z 16 na 17 sierpnia 1919 roku).

tC3oMOIY0R_0000003C

I i II powstanie śląskie

Oświadczenie rządu polskiego w sprawie powstania śląskiego – 19 sierpnia 1919
Oświadczenie rządu polskiego w sprawie powstania śląskiego --- 19 sierpnia 1919

Pragnąc zasadę tej lojalności zastosować i bezwzględnie dobrą wolą, starał się bezustannie wpływać na ludność polską Górnego Śląska, aby wytrwała w spokoju i nie dawała się wyprowadzić z równowagi. Lud polski pozostał też istotnie wierny tym naczelnym wskazaniom rządu polskiego. Niestety, ta pełna wstrzemięźliwości postawa ludu polskiego nie doczekała się oddźwięku ze strony niemieckiej. Władze Górnego Śląska nie zechciały ze swej strony przestrzegać niezbędnych zasad praworządności.
Przeciwnie, działalność grenzschutzutC3oMOIY0R_000tp004grenzschutzu [czyt. grẹncszucu] wspomaganego przez organy rządowe niemieckie stała się w ostatnim czasie jednym pasmem ciągłych szykan i prowokacji i doprowadziła Polaków do rozpaczy. Prześladowania, aresztowania, rekwizycja, wywoływanie zajść, zmuszające masy polskich górników do bezrobocia, a co za tym idzie, skazywanie tych rzesz na głód, niszczenie kopalni, jak to było np. w Koenigsggrube koło Katowic, przebrało wreszcie miarę cierpliwości ludu uciemiężonego.
Powstał odruch zbiorowy.
Odpowiedzialność spada na Niemcy.

tC3oMOIY0R_00000_BIB_003Oświadczenie rządu polskiego w sprawie powstania śląskiego – 19 sierpnia 1919, [w:] K. Juszczyk, T. Maresz, Historia w tekstach źródłowych, Rzeszów 1966, s. 58–59.
Ćwiczenie 5
RAuJkF71GzgpP1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Działania toczyły się przede wszystkim na terenie okręgu przemysłowego oraz na obszarach „niemieckiego” Górnego Śląska. Wobec przewagi sił niemieckich powstanie upadło po niespełna tygodniu i doprowadziło do represji ze strony Niemców, ale spowodowało również wysłanie na teren plebiscytowy wojsk włoskich i francuskich, które miały nadzorować sytuację na spornym obszarze. Natomiast zarząd nad Górnym Śląskiem przejęła Międzysojusznicza Komisja Rządząca i Plebiscytowa z siedzibą w Opolu. Powstały też komisariaty plebiscytowe: polski z Wojciechem KorfantymtC3oMOIY0R_000tp005Wojciechem Korfantym na czele w Bytomiu, natomiast niemiecki, kierowany przez Kurta Urbanka, w Katowicach. Obie placówki podjęły działania, które miały pomóc w przyznaniu spornego terytorium.

Niepowodzenia wojsk polskich w walce z bolszewikami kolejny raz nasiliły agresywne zachowanie Niemców. Terror bojówek niemieckich wobec polskich działaczy i zwolenników przyłączenia Górnego Śląska do Polski spowodował wzrost nastrojów patriotycznych i chęci zbrojnego rozwiązania problemu górnośląskiego. Przełom w wojnie z Armią Czerwoną skłonił do rozpoczęcia w nocy z 19 na 20 sierpnia 1920 roku II powstania śląskiego. Nie przyniosło ono żadnych terytorialnych rozstrzygnięć i skończyło się militarną klęską Polaków, niemniej miało wpływ na decyzję o rozwiązaniu niemieckiej policji. W jej miejsce utworzono mieszaną polsko‑niemiecką policję plebiscytową podlegającą Międzysojuszniczej Komisji Rządzącej.

RXW73VfZSyRcp
Powstańcy śląscy
Powstańcy śląscy, domena publiczna
tC3oMOIY0R_000tp004
tC3oMOIY0R_000tp005
tC3oMOIY0R_00000044

Plebiscyt 20 marca 1921 roku

Plebiscyt, który odbył się 20 marca 1921 roku, miał wyjątkowo wysoką frekwencję – 97,5%. Za pozostaniem Górnego Śląska w państwie niemieckim głosowało ponad 700 tys. osób (czyli około 60%). Niemcy lepiej niż Polacy wykorzystali możliwość, że w plebiscycie mogły brać udział także wszystkie osoby urodzone na Górnym Śląsku, ale tam niemieszkające. Chociaż obie strony organizowały przyjazd emigrantów, Niemcy okazali się skuteczniejsi i przyjechało ich prawie 180 tysięcy, Polaków tylko 10 tysięcy. Co ciekawe, wniosek o dopuszczenie do głosowania emigrantów górnośląskich zgłosił na konferencji paryskiej delegat polski prof. Eugeniusz Romer.

Polacy obawiali się, że wynik plebiscytu może spowodować przyznanie większości Górnego Śląska Niemcom. Obawy były o tyle słuszne, że z sugestią pozostawienia w państwie niemieckim całego okręgu przemysłowego wystąpili Brytyjczycy. Jak twierdzili, ułatwiłoby to Niemcom spłatę reparacji wojennych. Do Polski miały być przyłączone tylko pograniczne gminy o charakterze rolniczym. Nie oddawało to rzeczywistego rozkładu głosów.

Polecenie 6

Przeczytaj fragment odezwy Wojciecha Korfantego, polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym Śląsku, z 22 marca 1921 roku. Dlaczego według przywódcy powstania śląskiego wynik plebiscytu nie był tak korzystny, jak spodziewali się tego Polacy?

Odezwa polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym ŚląskuWojciech Korfanty
Wojciech Korfanty Odezwa polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym Śląsku

Nie udało nam się wprawdzie wskutek terroru, fałszerstw i przekupstw niemieckich uzyskać całego terytorium górnośląskiego [...]. Waszą ofiarnością, waszą wytrwałością, waszym poświęceniem mienia, życia i krwi wywalczyliście sobie granicę, która od Bogumina idzie na północ biegiem Odry, aż do Wielkich Zimnic, skręca potem na północny wschód wzdłuż granicy zachodniej powiatu strzeleckiego aż do Kolonowskiej, stamtąd wkracza w drugi powiat – opolski i około Chobia przechodzi do powiatu oleckiego i idzie poprzez miejscowości Knieja, Zembowice, Leśno, Wachowice, Broniec, Nowe Karmunki, Wolencin, Kościelice i tamtędy przechodzi do granicy Rzeczypospolitej Polskiej. Na tym terenie przeszło 80% gmin oświadczyło się za przyłączeniem do Polski, a zwolennicy złączenia Górnego Śląska z Polską na tym terytorium uzyskali absolutną większość, wynoszącą kilkadziesiąt tysięcy. Tej nowej granicy, którą wywalczyłeś sobie dzielny ludu śląski, bronić będziemy do ostatniego tchu życia i do ostatniej kropli krwi [...].

tC3oMOIY0R_00000_BIB_004Wojciech Korfanty, Odezwa polskiego komisarza plebiscytowego na Górnym Śląsku, 1921.
tC3oMOIY0R_0000004G

III powstanie śląskie

Chcąc nie dopuścić do niekorzystnego podziału Górnego Śląska, Górnoślązacy wywołali III powstanie śląskie. Wybuchło w nocy z 2 na 3 maja 1921 roku. Na jego czele stanął, jako dyktator, Wojciech Korfanty, który 3 maja 1921 roku ogłosił manifest powstańczy.

Ćwiczenie 6
R1LKXXxUEGO3y1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Początkowo, dzięki elementowi zaskoczenia, oddziały powstańcze odnosiły sukcesy, zajmując większość spornego terytorium. Niestety, napływ niemieckich ochotników spowodował zmianę na korzyść Niemców. Po trwających dwa miesiące walkach interwencja wojsk francuskich i włoskich doprowadziła 5 lipca do zawarcia rozejmu. Najcięższe walki w III powstaniu toczyły się o Górę Świętej Anny.

tC3oMOIY0R_0000004Q

Decyzja Rady Ambasadorów

RkUAFp0pfhvdn1
Powstania śląskie i podział Górnego Śląska
Krystian Chariza i zespół,
Ćwiczenie 7
RkfpGTVG4TSYm1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Ostateczną decyzję o podziale Górnego Śląska podjęła Rada AmbasadorówtC3oMOIY0R_000tp006Rada Ambasadorów. Decyzja ta była korzystniejsza od wysuwanych propozycji brytyjskich.

Decyzja Rady Ambasadorów w sprawie Górnego Śląska
Decyzja Rady Ambasadorów w sprawie Górnego Śląska

I. Państwo Wielko‑Brytyjskie, Francja, Włochy, Japonia, które wraz z Stanami Zjednoczonymi Ameryki podpisały traktat wersalski jako główne Mocarstwa Sprzymierzone, uważając, że według ostatniego ustępu art. 88 Traktatu Pokojowego przysługuje tym Mocarstwom prawo ustanowienia linii granicznej pomiędzy Polską a Niemcami, w tej części Górnego Śląska, która została poddana plebiscytowi i na podstawie tegoż plebiscytu, uważając, że 20 marca 1921 r. odbyło się głosowanie w warunkach przewidzianych przez aneks wymienionego artykułu [...]
II . Granice między Polską a Niemcami w części Górnego Śląska określonej w art. 88 traktatu Pokojowego Wersalskiego oznacza się w następujący sposób: granica biegnie wzdłuż Odry od punktu, gdzie ta rzeka wpływa na Górny Śląsk, aż do miejscowości Niebotschau. Stąd biegnie ona w kierunku północno‑wschodnim pozostawiając na obszarze polskim gminy: Brzezie, Kobyla, Raszyce, Adamowice, Bogucice, Łyski, Sumina, Zwonowiec, Chwalęcice, Ocojec, Wilcza, Krywald, Knurów, Gieraltowice, Przyszowice, Makoszowy, Kończyce, Pawłów, Ruda, Orzegów, Chropaczów, Łagiewniki [...] w obszarze polskim zaś gminy: Szarlej, Radzionków, Sucha Góra, Repty Nowe, Tarnowice Stare, Rybna, Piaseczna, Boruszowice, Mikoleska, Drutarnia, Brusiek, Pusta Kuźnica, Kokotek, Kośmidry, Paworków, Spiegelhof (obszar dworski), Łagiewniki Wielkie, Glinica, Lisów, Kochcice.

tC3oMOIY0R_00000_BIB_005Decyzja Rady Ambasadorów w sprawie Górnego Śląska, 1921.

Konwencja górnośląska

for‑interested
\section3={for‑interested}

### Dla zainteresowanych

Ze względu na podział terenu, który do tej pory stanowił jednolity organizm pod względem gospodarczym, podpisana została polsko‑niemiecka konwencja (15 maja 1922 – Genewa), która miała obowiązywać przez piętnaście najbliższych lat i ułatwić korzystanie przez obie strony z zasobów podzielonego okręgu przemysłowego. Przede wszystkim wprowadzała ona w okresie przejściowym bezcłową wymianę towarową między podzielonymi terenami. Niemcy zobowiązani byli m.in. do przyjmowania przez trzy lata 6 mln ton węgla z „polskiej” części. Oprócz kwestii gospodarczych konwencja zapewniała Niemcom, którzy znaleźli się na terytorium II RP, i Polakom, którzy po podziale zamieszkiwali teren niemiecki, równouprawnienie, możliwość posługiwania się własnym językiem, także w życiu publicznym, zakładanie szkół, organizacji kulturalnych i politycznych. Podkreślono jednak, że obie społeczności muszą zachować lojalność wobec władz państwa, w którym mieszkają.

Polecenie 7

Porównaj założenia konwencji z postanowieniami tzw. małego traktatu wersalskiego. Który akt uważasz za korzystniejszy dla Polski i dlaczego?

tC3oMOIY0R_000tp006
tC3oMOIY0R_0000005F

Plebiscyt na Warmii, Mazurach i Powiślu

Gdy na Górnym Śląsku odbył się plebiscyt i związane z nim protesty, również na Warmii, Mazurach i Powiślu ludność opowiadała się za przynależnością państwową. Tereny Warmii i Powiśla zamieszkane były głównie przez osoby mówiące po polsku, ale wyznania ewangelickiego. Często to przynależność religijna wpływała na świadomość narodową, zwłaszcza, że narodowy ruch polski był tutaj słabo rozwinięty.

W komisjach sojuszniczych nadzorujących przeprowadzenie plebiscytów na tym terenie główną rolę, oprócz Włochów, odgrywali mało przychylni Polsce Anglicy. Nie bez znaczenia było też to, że plebiscyt na Warmii i Mazurach odbył się 11 lipca 1920 roku – w momencie, kiedy następował odwrót polskiej armii w wojnie z bolszewikami. Propaganda niemiecka, przedstawiająca II RP jako „państwo sezonowe”, okazała się skuteczna. Dla wielu uczestników plebiscytu Niemcy były państwem pewniejszym, stabilniejszym. Plebiscyt zakończył się całkowitą klęską Polaków. Za przyłączeniem do Polski głosowało zaledwie 17 z 2080 gmin. W efekcie do Rzeczypospolitej przyłączono jedynie 8 pogranicznych gmin (5 na Powiślu, 3 na Mazurach).

Monitor Polski
Monitor Polski

Plebiscyt przeprowadzono w warunkach wykluczających swobodę głosowania, gdyż cały teren jest w rękach władz niemieckich, które popierały wszelkimi siłami agitację niemiecką, uniemożliwiając rozwijanie się propagandy polskiej. Napływ ogromny osób, nasłanych z Niemiec, jako uprawnionych do głosowania z tego jedynie tytułu, że urodzili się na tym terytorium, oraz terror, stosowany przez Niemców w sposób najbezwzględniejszy, musiały doprowadzić do abstynencji Polaków do głosowania. Nadto stwierdzono cały szereg faktów fałszowania wyników głosowania, co było Niemcom ułatwione wskutek nieobecności polskich członków komisji gminnych, których do lokalów wyborczych nie dopuszczono. Rząd Polski jeszcze przed terminem plebiscytowym oświadczył uroczyście wobec alianckich komisji plebiscytowych i rady ambasadorów, że głosowanie odbyte w tych warunkach nie może być uważane za zgodne z istotną wolą ludności, a tym samym nie odpowiada intencjom traktatu wersalskiego.

tC3oMOIY0R_00000_BIB_006
Ćwiczenie 8
R1DP0a44h1xj61
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R2qj2RAPGLVia1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
R1KkYo9bQuAXU1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

W przypadku Pomorza Gdańskiego decyzję o przynależności podjął kongres paryski, w tym wypadku nie było konieczne ani rozwiązanie plebiscytowe, ani militarne.

Polecenie 8

Przypomnij, jakie propozycje w sprawie Pomorza i Gdańska zawierał traktat wersalski. Czy uważasz, że było one satysfakcjonujące dla Polski? Uzasadnij odpowiedź.

tC3oMOIY0R_00000068

Granica z Czechosłowacją – kwestia Śląska Cieszyńskiego

Sprawą problemową okazała się również próba wytyczenia granicy pomiędzy II RP a Czechosłowacją na obszarze Śląska Cieszyńskiego – terenie ważnym pod względem gospodarczym oraz komunikacyjnym. Znajdowało się tutaj zagłębie węglowe w Karwinie oraz węzeł komunikacyjny w Boguminie.

5 listopada 1918 roku czeski i polski ośrodek władzy na terenie Śląska Cieszyńskiego (Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego oraz Zemský národní výbor pro Slezsko) zawarły porozumienie o tymczasowym podziale spornego obszaru według zasady etnograficznej.

Układ zawarty między przedstawicielami polskiej Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego i czeskiego Zemsky`ego Narodniego Vyboru pro Slezsko w sprawie wielkiego Księstwa Cieszyńskiego
Układ zawarty między przedstawicielami polskiej Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego i czeskiego Zemsky`ego Narodniego Vyboru pro Slezsko w sprawie wielkiego Księstwa Cieszyńskiego

[...] Ugoda niniejsza ma charakter przejściowy i w niczym nie przesądza ostatecznego rozgraniczenia terytorialnego. [...] Jedynie celem utrzymania ładu i porządku w czasie przejściowym i by nie rozpraszać sił na wzajemne spory w sprawach drobiazgowych natury czysto lokalnej, określa się sferę wpływów [...] w sposób następujący: 2.1. Polityczny powiat frydecki podlegać będzie Narodniemu Vyboru pro Slezsko, politycznie zaś powiaty bielski i cieszyński Radzie Narodowej Ks. Cieszyńskiego [...]. 3.Na całym Śląsku Cieszyńskim poręczają sobie wzajemnie oba przedstawicielstwa narodowe zupełną ochronę mniejszości narodowych, zwłaszcza zaś w sprawach kulturalnych, szkolnych i narodowo‑politycznych.

tC3oMOIY0R_00000_BIB_007Układ zawarty między przedstawicielami polskiej Rady Narodowej Śląska Cieszyńskiego i czeskiego Zemsky`ego Narodniego Vyboru pro Slezsko w sprawie wielkiego Księstwa Cieszyńskiego, 1918.
Ćwiczenie 11
R9EnMAil9nX8z1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Rząd w Pradze nie uznał tego kompromisu i próbował tworzyć politykę faktów dokonanych, czyli militarnie podporządkować sobie sporny teren.

Ćwiczenie 12
RVuHlvdJiUtU81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wojska czeskie wkroczyły na Śląsk Cieszyński w styczniu 1919 roku. Był to moment o tyle trudny dla państwa polskiego, że na wschodzie toczyły się walki z Ukraińcami, a w Wielkopolsce trwało jeszcze powstanie. Pod naciskiem wielkich mocarstw wstrzymano walki (krwawe boje toczyły się m.in. pod Skoczowem) i 3 lutego 1919 roku zawarto rozejm. Dokonano nowego podziału spornego terytorium wzdłuż rzeki Olzy.

Na konferencji wersalskiej uznano, że w sprawie przynależności Śląska Cieszyńskiego do Polski lub Czechosłowacji opowie się w plebiscycie miejscowa ludność. Do plebiscytu jednak nie doszło. Podczas wizyty premiera Władysława Grabskiego w Spa (w czasie wojny z bolszewikami Grabski próbował uzyskać wsparcie ze strony mocarstw), pod naciskiem konferencji państw zachodnich, przyjęto arbitrażtC3oMOIY0R_000tp007arbitraż międzynarodowy i zaakceptowano podział Śląska Cieszyńskiego. 28 lipca 1920 roku Konferencja Ambasadorów Głównych Mocarstw Sprzymierzonych i Stowarzyszonych przyznała Czechosłowacji większą część Śląska Cieszyńskiego, ze wszystkimi kopalniami węgla oraz większością Spiszu i Orawy. Polska otrzymała 44% spornego terytorium zamieszkanego przez 34% ogółu tamtejszej ludności. Po stronie czeskiej pozostało około 150 tys. ludności rdzennie polskiej.

Wincenty Witos na forum sejmowym tak podsumował ten akt.

R1HH7Xz2mD0n81
Wypowiedź Wincentego Witosa w sejmie

Spotkał naród polski cios, który silnie zaważyć musiał na kształtowaniu się naszego stosunku do republiki czechosłowackiej. Wyrokiem Rady Ambasadorów przyznany został Czechom szmat rdzennie polskiej ziemi, mającej znaczną większość polską. […] Wyrok ten wykopał przepaść między obydwoma narodami.

Polecenie 9

Czy stwierdzenie Wincentego Witosa było słuszne? Uzasadnij swoje stanowisko, podając odpowiednie argumenty.

Kapsuła czasu

Zaolzie powróciło do Polski w 1938 roku po skierowaniu przez Polskę żądania do rządu w Pradze. Moment nie był najszczęśliwszy, odbyło się bowiem to wkrótce po ultimatum Hitlera, który domagał się przyłączenia do Niemiec Sudetów czeskich.

tC3oMOIY0R_000tp007
tC3oMOIY0R_00000078

Zamiast podsumowania

Polecenie 10

Napisz krótki tekst, który mógłby zostać zamieszczony w gazecie, wyrażający Twoją opinię na temat kształtowania się granicy z Niemcami i Czechosłowacją. Odpowiedz w nim na pytanie, czy wysiłek militarny w zmaganiach o granice był potrzebny i miał wpływ na korzystniejsze rozwiązania.

Pamiętaj, że tekst informacyjny powinien być tak skonstruowany, by najważniejsze informacje znalazły się na początku. Przeczytanie kilku pierwszych linijek powinno umożliwić czytelnikowi znalezienie odpowiedzi na pytania: co się stało? kto brał w tym udział? kiedy to się stało? gdzie to się stało? co z tego wynika?

RCv0oS7nbIFxu
Pomnik Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich.
Pomnik Wojciecha Korfantego w Siemianowicach Śląskich., domena publiczna
Polecenie 11

Tablice pamiątkowe i pomniki ku czci Wojciecha Korfantego można odnaleźć w wielu miastach górnośląskich. Poszukaj innych form upamiętnienia tego polityka (a także innych postaci z okresu walki o granice II RP).
Poszukaj informacji, dlaczego w Pradze znajduje się tablica poświęcona Korfantemu.

Ćwiczenie 13
R13pxCiAzZreV1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14
Rh2hLsnOtuows1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
R1IRrzmOOwd0H1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Co potrafię?

Potrafię pracować z mapą.

Co wiem?

Wiem, kiedy odbyły się powstania śląskie.

Co rozumiem?

Rozumiem, dlaczego czasami należy podjąć działania militarne.