Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Czy wiesz, w jaki sposób służby ratownictwa, służby ochrony granicy państwowej, system zarządzania kryzysowego, a nawet prywatne agencje ochrony ochraniają ciebie i twoich najbliższych? Gdy wydarzy się coś niepożądanego czy niebezpiecznego, zazwyczaj dzwonisz do odpowiednich służb i je o tym zawiadamiasz, a one podejmują odpowiednie działania. Czy pracują same, czy ktoś je wspiera, czy może one same kogoś wspierają? Czy ich rola zaczyna się wraz z twoim telefonem, a kończy, gdy kryzys zostanie zażegnany?

Już wiesz
  • że podsystemy ochronne zalicza się do podsystemów operacyjnych systemu bezpieczeństwa narodowego RP.

  • jakie są cele funkcjonowania podsystemów ochronnych.

Nauczysz się
  • wymieniać pozostałe podsystemy ochronne tworzące potencjał ochronny państwa;

  • przedstawiać zadania służb ratownictwa i innych instytucji wchodzących w skład podsystemów ochronnych państwa;

  • charakteryzować i oceniać rolę podsystemów ochronnych oraz instytucji odpowiedzialnych za realizację ich celów.

iia29UjcbG_d5e158

1. Służby ratownictwa i ochrony ludności

Służby ratownictwa i ochrony ludności stanowią kolejny podsystem ochronny polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego. Wyjątkową rolę odgrywa Państwowa Straż PożarnaPaństwowa Straż PożarnaPaństwowa Straż Pożarna (PSP), której zadania przedstawia poniższa grafika interaktywna.

R1dblNJletdaf1
Aplikacja składa się z 7 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Państwowej Straży Pożarnej. Pierwsze koło na 12‑tej: rozpoznawanie zagrożeń pożarowych. Następne piktogramy z godnie z kierunkiem wskazówek zegara. Koło nr 2 to organizowanie i prowadzenie akcji ratowniczych. Koło nr 3 to wykonywanie pomocniczych specjalistycznych... Koło nr 4 to kształcenie kadr na potrzeby Państwowej Straży Pożarnej. Koło nr 5 to nadzór nad przestrzeganiem przepisów. Koło nr 6 to prowadzenie prac naukowo‑badawczych. Koło nr 7 to współdziałanie ze strażami pożarnymi.
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Wyjątkowa rola Państwowej Straży Pożarnej w podsystemie ratownictwa i ochrony ludnościwynika z tego, że zazwyczaj w praktyce to właśnie PSP koordynuje akcją ratunkową na miejscu katastrofy – w tym pracami policjantów oraz pogotowia ratunkowego. Ponadto we wszystkich podejmowanych przez siebie działaniach jest aktywnie wspierana przez wszystkie inne służby, straże i instytucje państwowe oraz przez sieć organizacji pozarządowych.

Podstawowe jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej to:

  • Komenda Główna PSP,

  • komenda wojewódzka,

  • komenda powiatowa (miejska),

  • Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz pozostałe szkoły,

  • instytuty badawcze,

  • Centralne Muzeum Pożarnictwa.

Na czele PSP stoi komendant główny Państwowej Straży Pożarnej, który jest również centralnym organem administracji rządowej w sprawach organizacji krajowego systemu ratowniczo‑gaśniczego oraz ochrony przeciwpożarowej.

R1VNyrOrSmg9O1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

W Państwowej Straży Pożarnej zatrudnionych jest ok. 30 tysięcy funkcjonariuszy, którymi kieruje Komendant Główny PSP podległy ministrowi spraw wewnętrznych. Warto w tym miejscu również zaznaczyć, że Państwowa Straż Pożarna ściśle współpracuje z Ochotniczą Strażą Pożarną (OSP) – umundurowaną, wyposażoną w specjalistyczny sprzęt organizacją społeczną składającą się z grupy przeszkolonych ochotników, przeznaczoną w szczególności do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami.

Innymi istotnymi elementami podsystemu ratownictwa i ochrony ludności są system ochrony ludności oraz system ratownictwa medycznego.

System Państwowego Ratownictwa Medycznego (PRM) powstał, by realizować jedno z podstawowych zadań państwa związane z zapewnieniem pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego.
W ramach systemu PRM działają:

  • organy administracji rządowej właściwe w zakresie wykonywania zadań systemu,

  • jednostki systemu zapewniające utrzymanie gotowości ludzi, zasobów i jednostek organizacyjnych.

Jednostkami systemu Państwowego Ratownictwa Medycznego są:

  • szpitalne oddziały ratunkoweszpitalny oddział ratunkowyszpitalne oddziały ratunkowe (SOR),

  • zespoły ratownictwa medycznego, w tym lotnicze zespoły ratownictwa medycznego.

ReMKSmXVENSh21
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Odnajdź w Internecie lub w innych źródłach informacje na temat Górskiego, Tatrzańskiego i Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Następnie krótko omów ich zadania oraz funkcję, jaką pełnią w systemie bezpieczeństwa narodowego.

iia29UjcbG_d5e333

2. Elementy systemu zarządzania kryzysowego

Istotnym podsystemem ochronnym polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego jest również system zarządzania kryzysowego.

W myśl przepisów Ustawy z 26 kwietnia 2007 r. zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i  infrastruktury krytycznejinfrastruktura krytycznainfrastruktury krytycznej.

Za zarządzanie kryzysowe w Polsce odpowiada wieloszczeblowy system składający się z następujących elementów:

  • organów zarządzania kryzysowego,

  • organów opiniodawczo‑doradczych właściwych w sprawach inicjowania i koordynowania działań podejmowanych w zakresie zarządzania kryzysowego,

  • centrów zarządzania kryzysowego, utrzymujących dwudziestoczterogodzinną gotowość do podjęcia działań.

Strukturę systemu zarządzania kryzysowego w Polsce przedstawiono w tabeli 1.

System zarządzania kryzysowego

Szczebel administracyjny

Organ zarządzania kryzysowego

Organ opiniodawczo‑doradczy

centrum zarządzania kryzysowego

krajowy

Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów

Rządowy Zespół Zarządzania Kryzysowego

Rządowe Centrum Bezpieczeństwa

resortowy (subelement szczebla krajowego)

minister kierujący działem administracji rządowej, kierownik organu centralnego

Zespół Zarządzania Kryzysowego (ministerstwa lub urzędu centralnego)

Centrum Zarządzania Kryzysowego (ministerstwa lub urzędu centralnego)

wojewódzki

wojewoda

Wojewódzki Zespół Zarządzania Kryzysowego

Wojewódzkie Centrum Zarządzania Kryzysowego

powiatowy

starosta powiatu

Powiatowy Zespół Zarządzania Kryzysowego

Powiatowe Centrum Zarządzania Kryzysowego

gminny

wójt, burmistrz, prezydent miasta

Gminny Zespół Zarządzania Kryzysowego

Gminne/miejskie centra zarządzania kryzysowego (nie ma obowiązku ich tworzenia)

Polecenie 2

Na podstawie poniższego filmu wyjaśnij, na czym polega rola centrów zarządzania kryzysowego w zapewnieniu bezpieczeństwa państwa i regionu.

RLpqPpghzfGyu1
Na filmie prezentowana jest praca Centrum Zarządzania Kryzysowego. W pierwszych ujęciach przedstawiony zostaje budynek CZK z zewnątrz, a następnie od wewnątrz, m.in. panoramiczne ujęcie sali dyspozytorów z dziesiątkami rozmieszczonych obok siebie w kolejnych rzędach stanowisk. Frontową część tej sali zajmuje ściana w całości wypełniona obrazami z kamer miejskiego monitoringu. Pokazana zostaje też z bliska praca poszczególnych dyspozytorów. W tle lektor bez przerwy omawia zadania, które spełnia CZK. Autorzy filmu kładą duży nacisk na rolę numeru alarmowego 112 w pracy centrum oraz dokonywanych za jego pomocą zgłoszeń.
iia29UjcbG_d5e401

3. Podsystem ochrony granicy państwowej RP

Obecny model ochrony granicy państwowej jest wynikiem zewnętrznych i wewnętrznych uwarunkowań bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej (wyjaśnionych na jednej z poprzednich lekcji).

Ciekawostka

Po wstąpieniu Polski do UE i wejściu do strefy Schengenukład z Schengenstrefy Schengen podsystem ochrony granicy państwowej RP poddano niezbędnym korektom. Ze względu na otwarcie granicy będącej wewnętrzną granicą Unii Europejskiej oraz strefy Schengen, ograniczono odbywającą się na niej kontrolę. Wzmocniona została natomiast kontrola na granicy zewnętrznej. Ponadto zintensyfikowano działania prowadzone wewnątrz kraju, m.in. poprzez zacieśnienie współpracy, wymianę informacji i współdziałanie służb krajowych i innych państw członkowskich UE.

W podsystemie ochrony granicy państwowej główną rolę odgrywa Straż Granicza podlegająca ministrowi spraw wewnętrznych, którą wspomaga Służba Celna podlegająca ministrowi finansów.

Zgodnie z treścią Ustawy z 12 października 1990 r. do zadań Straży Granicznej należy m.in.:

  • ochrona lądowej, morskiej i powietrznej granicy państwowej;

  • organizowanie i dokonywanie kontroli ruchu granicznego;

  • zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej migracji;

  • wykrywanie, zapobieganie i przeciwdziałanie handlu ludźmi;

  • wydawanie zezwoleń na przekraczanie granicy państwowej (w tym wiz);

  • rozpoznawanie, zapobieganie i wykrywanie przestępstw oraz wykroczeń, a także ściganie ich sprawców w zakresie właściwości Straży Granicznej;

  • zapewnienie bezpieczeństwa w komunikacji międzynarodowej i porządku publicznego w zasięgu terytorialnym przejścia granicznego, a także w strefie nadgranicznej;

  • przeprowadzanie kontroli bezpieczeństwa:

    • w środkach transportu w komunikacji międzynarodowej,

    • w zasięgu terytorialnym drogowego, kolejowego, morskiego i rzecznego przejścia granicznego,

    • w portach lotniczych, na zasadach określonych w przepisach dotyczących ochrony lotnictwa cywilnego;

  • współdziałanie z innymi organami i służbami w zakresie rozpoznawania zagrożeń terroryzmem i przeciwdziałania tym zagrożeniom.

Zadania Służby Celnej prezentuje aplikacja 2.

RRHRd3xKuXkK41
Aplikacja składa się z 7 niebieskich kół ułożonych w okrąg. W centralnej części okręgu niebieskie koło z informacją: podstawowe zadania Służby Celnej. Pierwsze koło na 12‑tej: wykonywanie czynności związanych... Następne piktogramy z godnie z kierunkiem wskazówek zegara. Koło nr 2 to wymiar i pobór właściwych podatków. Koło nr 3 to wykonywanie zadań wynikających... Koło nr 4 to rozpoznawanie, wykonywanie i zapobieganie... Koło nr 5 to rozpoznawanie, wykonywanie i zapobieganie. Koło nr 6 to wykonywanie kontroli przestrzegania przepisów. Koło nr 7 to współpraca z Krajowym Centrum Informacji Kryminalnej.
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iia29UjcbG_d5e486

4. Inne podsystemy ochronne

W Rzeczypospolitej Polskiej oprócz już opisanych istnieje jeszcze wiele innych instytucji, które w sposób bezpośredni lub pośredni zajmują się ochroną obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego. Instytucje te ze względu na ich podległość, strukturę organizacyjną oraz zakres wykonywanych zadań można podzielić na centralne, samorządoweprywatne.

Wśród instytucji centralnych wymienia się:

  • Inspekcję Transportu Drogowego,

  • Państwową Inspekcję Sanitarno‑Epidemiologiczną,

  • Inspekcję Weterynaryjną,

  • Inspekcję Jakości Handlowej Artykułów Rolno‑Spożywczych,

  • Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów,

  • Państwową Inspekcję Handlową,

  • Głównego Inspektora Nadzoru Budowlanego,

  • służby meteo- i hydrologiczne,

  • Straż Ochrony Kolei.

Polecenie 3

Odnajdź w Internecie lub innych źródłach informacje na temat wybranej (z powyższych) instytucji, oraz w krótki sposób opisz jej rolę w podsystemach ochronnych bezpieczeństwa narodowego.

Instytucjami bezpieczeństwa publicznego podległymi samorządowi terytorialnemu lub nadzorowanymi przez niego są: straże gminne (miejskie)straż gminna (miejska)straże gminne (miejskie)ochotnicze straże pożarne, które tradycyjnie realizują zadania z zakresu zapobiegania pożarom i gaszenia ich.

Straż gminna spełnia służebną rolę wobec społeczności lokalnej, wykonując swe zadania z poszanowaniem godności i praw obywateli. W celu ochrony i przywrócenia porządku publicznego strażnicy mogą nie tylko stosować takie środki jak kajdanki, pałki wielofunkcyjne, miotacze gazu czy paralizatory, ale także nakładać mandaty i zatrzymywać osoby zakłócające porządek, celem przekazania ich policji.

R19E1eLzJMdED1
Źródło: Arek Olek (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.

Kilka słów należy poświęcić również prywatnym instytucjom ochrony, które są komercyjnymi podmiotami realizującymi zadania z zakresu ochrony osób i mienia.

Rozwój prywatnego sektora usług ochrony osób i mienia w Polsce trwa od czasu transformacji systemowej na początku lat 90. XX w. Pierwsze zezwolenia na wykonywanie tego typu działalności zostały wydane na podstawie przepisów ustawy o działalności gospodarczej. W 1998 r. wprowadzono do polskiego porządku prawnego ustawę o ochronie osób i mienia, całościowo regulującą działalność prywatnych instytucji ochrony. Łączną liczbę pracowników ochrony w Polsce szacuje się na 110‑150 tysięcy osób.

Prywatny sektor ochrony świadczy w naszym kraju bogatą ofertę usług, do których zalicza się m.in.:

  • fizyczną ochronę obiektów i terenów,

  • konwojowanie pieniędzy i kosztowności,

  • osobistą fizyczną ochronę osób,

  • ochronę imprez sportowych i artystycznych.

R1R0raUcK91AO1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iia29UjcbG_d5e758

Podsumowanie

  • Służby ratownictwa i ochrony ludności stanowią istotny podsystem ochronny polskiego systemu bezpieczeństwa narodowego.

  • Wyjątkową rolę wśród służb ratownictwa i ochrony ludności odgrywa Państwowa Straż Pożarna (PSP).

  • W podsystemie ochrony granicy państwowej główną rolę odgrywa Straż Graniczna (podlegająca ministrowi spraw wewnętrznych), którą wspomaga Służba Celna (podlegającą ministrowi finansów).

  • Na terenie Rzeczypospolitej Polskiej działa wiele innych instytucji, które w sposób bezpośredni lub pośredni zajmują się ochroną obywateli oraz bezpieczeństwa publicznego. Instytucje te ze względu na ich podległość, strukturę organizacyjną oraz zakres wykonywanych zadań można podzielić na centralne, samorządowe i prywatne.

Praca domowa
Polecenie 4.1

Napisz rozprawkę nt.: Państwowa Straż Pożarna jako główny element podsystemu ratownictwa i ochrony ludności. W swojej wypowiedzi opisz miejsce PSP w systemie bezpieczeństwa narodowego oraz zadania realizowane przez tę formację. Przytaczane przez siebie argumenty poprzyj prawdziwymi przykładami zaczerpniętymi z własnych doświadczeń oraz informacji znalezionych w Internecie lub w innych źródłach.

iia29UjcbG_d5e816

Słowniczek

infrastruktura krytyczna
Definicja: infrastruktura krytyczna

systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców

Państwowa Straż Pożarna
Definicja: Państwowa Straż Pożarna

zawodowa, umundurowana i wyposażona w specjalistyczny sprzęt formacja, przeznaczona do walki z pożarami, klęskami żywiołowymi i innymi miejscowymi zagrożeniami

Służba Celna
Definicja: Służba Celna

jednolita, umundurowana formacja, utworzona w celu zapewnienia ochrony i bezpieczeństwa obszaru celnego Wspólnoty Europejskiej, w tym zgodności z prawem przywozu towarów na ten obszar oraz wywozu towarów z tego obszaru

RTSJ8H9jVEp4k1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
straż gminna (miejska)
Definicja: straż gminna (miejska)

umundurowana i wyposażona w środki przymusu bezpośredniego formacja tworzona na terenie gminy w celu ochrony porządku publicznego

Straż Graniczna
Definicja: Straż Graniczna

jednolita, umundurowana i uzbrojona formacja przeznaczona do ochrony granicy państwowej, kontroli ruchu granicznego oraz zapobiegania i przeciwdziałania nielegalnej migracji

R2Z7SlZQdgOvP1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., Zeesenboot (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM)
Definicja: Państwowe Ratownictwo Medyczne (PRM)

system, którego celem jest realizacja zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego

szpitalny oddział ratunkowy
Definicja: szpitalny oddział ratunkowy

komórka organizacyjna szpitala, która niezwłocznie udziela świadczeń opieki zdrowotnej, polegających na wstępnej diagnostyce oraz podjęciu leczenia niezbędnego dla stabilizacji funkcji życiowych osób znajdujących się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego

R8ZstSBsLwtik1
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY 3.0.
układ z Schengen
Definicja: układ z Schengen

porozumienie zawarte w miejscowości Schengen (Luksemburg) 14 czerwca 1985 r., które znosi kontrolę osób przekraczających granice między państwami członkowskimi układu, a w zamian za to wzmacnia współpracę w zakresie bezpieczeństwa i polityki azylowej (dotyczy również współpracy przygranicznej)

zarządzanie kryzysowe
Definicja: zarządzanie kryzysowe

działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, która polega na zapobieganiu sytuacjom kryzysowym, przygotowaniu do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych, usuwaniu ich skutków oraz odtwarzaniu zasobów i infrastruktury krytycznej

iia29UjcbG_d5e990

Zadania

Ćwiczenie 1
RZ0mqmHpt9UmC1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1cCjcVMyRkry1
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R16F2dK3sC2a41
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R6u89ulM07kJ41
zadanie interaktywne
Źródło: Michał Banaś, licencja: CC BY 3.0.