Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Ptasi lot jest zadziwiający, piękny, szybki i na długie dystanse. Człowiek zazdrościł ptakom tej umiejętności i od dawna próbował wznieść się w powietrze – z różnym skutkiem (przypomnij sobie Ikara). W końcu odkryto tajemnicę ptasiego lotu…

Już wiesz
  • że woda i powietrze stawiają różny opór ciałom, które się w nich poruszają;

  • jakie są niektóre przystosowania ptaków do lotu.

Nauczysz się
  • wyjaśniać, co to jest siła nośna i jakie ma znaczenie dla ptaków;

  • rozpoznawać rodzaje piór i omawiać ich znaczenie.

iHp4hXASmE_d5e181

1. Opór powietrza i siła nośna

Powietrze stawia opór obiektom poruszającym się względem niego. Opór jest tym silniejszy, im większa jest prędkość poruszającego się obiektu. W celu zmniejszenia oporu powietrza zwykle szybko poruszające się obiekty mają opływowy kształt, z wydłużoną przednią częścią. Takie kształty mają szybkie samochody, samoloty i pociągi dużych prędkości. Opór powietrza bywa też użyteczny. Wykorzystujemy go na przykład przy skokach spadochronowych.

Na ptaka w locie działają dwie siły: przyciąganie ziemskie i siła nośnasiła nośnasiła nośna. O sile nośnej decyduje różnica ciśnień powietrza nad i pod skrzydłem. W czasie lotu ciśnienie pod skrzydłem zwiększa się, a nad skrzydłem maleje. Siła nośna działa od dołu w górę. Siła ta powstaje z powodu różnicy prędkości, z jaką powietrze opływa skrzydło od góry i od dołu. Aby powstała, ptak musi być w ruchu. Dlatego duże ptaki, np. łabędzie, muszą wziąć rozbieg przed startem. Dopiero wówczas na ich skrzydła działa siła nośna.

RdXxTVEiqEwgL
Siła nośna
Powstawanie siły nośnej na skrzydłach ptaka lub samolotu
iHp4hXASmE_d5e229

2. Budowa ptaków i zdolność lotu

Ptaki dostosowały swoją budowę wewnętrzną do potrzeb lotu tak, aby zminimalizować masę ciała. Wiemy już, że służą temu worki powietrzne i brak zębów. Ogromne znaczenie mają także opływowy kształt ciała ptaków oraz pokrywa z piór.

Pióro jest zbudowane z takiej samej substancji jak nasze paznokcie. Jego oś stanowi pusta w środku rurka zwaną stosiną. Na boki wyrastają z niej promienie, a z nich mniejsze odgałęzienia – promyki. Promyki mają malutkie haczyki, dzięki którym łączą się ze sobą, tak samo jak rzepy, tworząc elastyczną płaszczyznę. Możesz to sprawdzić na dowolnym piórze ze skrzydeł lub ptasiego ogona. Można rozerwać płaszczyznę pióra i łatwo na powrót zahaczyć o siebie promyki. Ptaki często to robią, wygładzając dziobem pióra, które uległy potarganiu.

Zwykle najbliżej ciała znajdują się pióra puchowepióra puchowepióra puchowe. Nie mają haczyków, są miękkie i puszyste. Pełnią one funkcję izolacyjną, utrzymując stałą temperaturę ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Ponad nimi znajdują się pióra okrywowepióra okrywowepióra okrywowe, które nadają opływowy kształt i gładkość ciałom ptaków, pozwalając przede wszystkim zmniejszyć opór powietrza. Najdłuższe i najmocniejsze pióra znajdują się w kilku rzędach na skrzydłach. To lotkilotkilotki, które tworzą płaszczyzny umożliwiające lot. Pióra w ogonie zwane sterówkamisterówkisterówkami umożliwiają ptakom zmianę kierunku lotu. U dzięciołów stanowią też dodatkową podpórkę, gdy ptak siedzi pionowo na pniu.
Ptaki poruszają się w powietrzu na dwa sposoby. Pierwszy polega na aktywnym, energicznym ruchu skrzydeł, który pozwala szybko poruszać się do przodu w celu wytworzenia siły nośnej wznoszącej ptaka. Drugi sposób to szybowanie bez poruszania skrzydłami. Większość ptaków stosuje go w trakcie lądowania albo obniżania wysokości lotu. Duże ptaki potrafią szybować przez długi czas, umiejętnie wykorzystując prądy wznoszące ciepłego powietrza i unikając wysiłku związanego z ruchem skrzydeł. W ten sposób latają na przykład bociany, myszołowy lub sępy.

Ciekawostka

U niektórych ptaków pióra ulegają przekształceniom. U papug niektóre z piór puchowych rozkruszają się w puder, którym ptaki te pokrywają inne pióra, by były czyste i suche. Jerzyki posiadają pióra szczeciniaste ulokowane wokół dzioba, które ułatwiają chwytanie owadów. Niezwykle fantazyjne i kolorowe są pióra ozdobne, które mają znaczenie w czasie godów oraz przy rozpoznawaniu płci i wieku ptaków.

Polecenie 1

Wyszukaj informacje, jakie znaczenie – inne niż podane w rozdziale – mogą mieć pióra u ptaków.

iHp4hXASmE_d5e390

Podsumowanie

  • Przystosowania ptaków do lotu obejmują m.in. puste w środku kości, opływowe kształty ciała i worki powietrzne.

  • Pióra mają różną budowę i pełnią odmienne funkcje: puch pozwala utrzymać odpowiednią temperaturę, pióra okrywowe nadają opływowy kształt, a lotki i sterówki zwiększają powierzchnię nośną i pozwalają ustalić kierunek lotu.

Praca domowa
Polecenie 2.1

W dostępnych ci źródłach poszukaj informacji, na jaką wysokość potrafią wznieść się ptaki. Dowiedz się, jak wielkie odległości mogą pokonywać i jak długo mogą pozostawać w powietrzu. Do czego ptakom są potrzebne te umiejętności?

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Czy wszędzie żyje się tak samo?
Różnorodność zwierząt
Procesy życiowe zwierząt
Ptaki

iHp4hXASmE_1448456016811_0

Słowniczek

lotki
lotki

duże i mocne pióra na skrzydłach ptaka służące do zwiększania powierzchni skrzydła, co umożliwia lot

pióra okrywowe
pióra okrywowe

pióra okrywające całe ciało ptaka, chroniące go przed wilgocią oraz nadające mu odpowiedni kształt

pióra puchowe
pióra puchowe

bardzo miękkie pióra przy skórze ptaka dające mu ochronę przed utratą ciepła

siła nośna
siła nośna

siła działająca na obiekt poruszający się w wodzie lub powietrzu, skierowana prostopadle do kierunku poruszania się obiektu

sterówki
sterówki

duże i sztywne pióra w ogonie ptaka umożliwiające zmiany kierunku lotu

iHp4hXASmE_1448456235617_0

Zadania

Ćwiczenie 1
RfuWc4jPT2vXp1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RIOnqgVT4Gh3F1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1LwABd75aSSc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
REtqRNoNFnYXV1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R7oymfYCqkJIR1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
Rq4yZIpfLlGAn1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.