Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

W przeszłości wszystkie kontynenty były połączone w jeden duży albo rozpadały się na mniejsze, ale zawsze ich położenie było inne niż obecnie. Ruch kontynentów i oceanów po powierzchni naszej planety ciągle trwa.

Już wiesz
  • jakie wyróżniamy oceany;

  • że warunki życia w poszczególnych strefach oceanów oraz w rzekach i jeziorach znacznie się różnią;

  • że w różnych regionach Polski panuje nieco inny klimat.

Nauczysz się
  • wymieniać kontynenty i porządkować je według wielkości;

  • wyznaczać granicę między Europą i Azją;

  • wymieniać najwyższe szczyty poszczególnych kontynentów;

  • defniować pojęcia „wyspa” i „archipelag”.

i9BlVAkHfh_d5e185

1. Kontynenty

Każdy fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem. Wśród lądów wyróżniamy wielkie obszary o powierzchni wielu milionów kilometrów kwadratowych, nazywając je kontynentami, oraz małe fragmenty lądów nazywane wyspami.

  • Azja to największy kontynent o powierzchni około 44,6 mln kmIndeks górny 2. Leży prawie w całości na półkuli północnej i wschodniej. Wielu badaczy uważa, że wraz z Europą stanowi jeden kontynent nazywany Eurazją (o powierzchni ponad 55 mln kmIndeks górny 2).

  • Afryka jest drugim pod względem powierzchni kontynentem. Jej obszar to ponad 30 mln kmIndeks górny 2. Leży na północ i południe od równika oraz na wschód i zachód od południka 0⁰, czyli na wszystkich półkulach. Afryka ma najwięcej państw ze wszystkich kontynentów.

  • Ameryka Północna ma powierzchnię ponad 24 mln kmIndeks górny 2 i położona jest w całości na półkulach północnej i zachodniej.

  • Ameryka Południowa ma nieco mniej niż 18 mln kmIndeks górny 2, a leży po obu stronach równika, ale tylko na półkuli zachodniej. Niektórzy badacze uważają obie Ameryki za jeden kontynent.

  • Antarktyda ma powierzchnię zaledwie 13 mln kmIndeks górny 2 i leży wokół bieguna południowego. To jedyny duży ląd na świecie, na terenie którego nie ma żadnego państwa i który do żadnego państwa nie należy.

  • Europa ma powierzchnię około 10,5 mln kmIndeks górny 2 i leży wraz Azją na półkuli północnej i wschodniej, ale jej zachodnie krańce sięgają półkuli zachodniej.

  • Australia jest najmniejszym kontynentem o powierzchni zaledwie 7,5 mln kmIndeks górny 2 bez przybrzeżnych wysp (z całą Oceanią – 8,5 mln kmIndeks górny 2). Leży na półkuli południowej i wschodniej. Jest w całości zajęta przez jeden kraj noszący tę samą nazwę.

R1A7pTzRna7dX
Kontynenty
Mapa kontynentów i oceanów kuli ziemskiej
Ciekawostka

Islandia, która leży na środku Oceanu Atlantyckiego, tradycyjnie uznawana jest za część Europy. Między innymi dlatego, że zamieszkują ją potomkowie ludzi, którzy przybyli na tę wyspę z Europy. Biorąc pod uwagę odległości, mogłaby być również uznana za część Ameryki Północnej.

R1Couq8dH0bAd
Islandia
Położenie Islandii na północnym Atlantyku w stosunku do wybrzeży Europy i należącej do Ameryki Grenlandii
Ważne!

Granice między kontynentami wyznaczane przez uczonych spotykają się czasem ze sprzeciwem. Istnieje precyzyjnie wyznaczona granica lądowa między Europą i Azją, jednak jej przebieg jest niekiedy wytyczany inaczej. Na przykład część uczonych uważa, że góry Kaukaz należą do Europy, a nie do Azji. Podobne spory dotyczą granic między obiema Amerykami oraz między Afryką i Azją. Zwykle przyjmuje się, że granicami są brzegi kanału Panamskiego (podział Ameryki) i Sueskiego (Azja/Afryka), ale należy pamiętać, że kanały te wykopane są przez ludzi i nie są to granice naturalne.

R5AWmxrrFohqn
Granica Europy
Przybliżony przebieg granicy między Europą i Azją
i9BlVAkHfh_d5e255

2. Góry, wyspy i archipelagi

Na powierzchni lądów istnieją ukształtowane dawniej lub tworzące się obecnie góry. Najwyższy łańcuch górski świata to Himalaje, a ich najwyższy szczyt – Mount Everest (znany też jako Czomolungma) – to najwyższa góra na świecie. Mierzy 8848 m n.p.m. Najwyższe łańcuchy górskie Europy to Alpy za szczytem Mount Blanc (4807 m n.p.m.), Pireneje i Karpaty. Tuż za granicą z Azją leżą jeszcze góry Kaukaz, czasami zaliczane do Europy, a ich najwyższym szczytem jest Elbrus (5642 m n.p.m.). Po zachodniej stronie obu Ameryk ciągną się Kordyliery w Ameryce Północnej (z najwyższym szczytem McKinley – 6194 m n.p.m.) i Andy w Ameryce Południowej, których najwyższym wzniesieniem jest Aconcagua (6961 m n.p.m.). W Afryce najwyższy jest wulkaniczny szczyt Kilimandżaro (5895 m n.p.m.), na Antarktydzie – Masyw Vinsona (4892 m n.p.m.), a w Australii – Góra Kościuszki (2230 m n.p.m.). Warto zauważyć, że jest ona niższa od najwyższej góry w Polsce – Rysów (2499 m).

RW4GxRyCTgLhw
Zdjęcie satelitarne Azji z widocznym łańcuchem Himalajów.
Źródło: NASA (http://commons.wikimedia.org).

Kontynenty nie są jedynymi lądami. Mniejsze obszary lądów noszą nazwę wysp. Największą wyspą świata jest leżąca na północnym Atlantyku Grenlandia. Wiele wysp zgrupowanych jest w skupiska zwane archipelagami. Liczne archipelagi otaczają Amerykę Północną, Europę i Azję. Stosunkowo mniej wysp znajduje się w pobliżu Ameryki Południowej, Afryki, Australii i Antarktydy.

RXaVYfNt2Qskh
Grenlandia
Grenlandia to największa wyspa na Ziemi. Jej powierzchnia przekracza 2 mln km², ale i tak jest 3,5 razy mniejsza od najmniejszego z kontynentów
Polecenie 1

Wskaż na mapie świata główne łańcuchy górskie i najwyższe szczyty wszystkich kontynentów.

Ciekawostka

Ciągle pojawiają się wątpliwości co do precyzji pomiaru wysokości Mount Everestu. Pomiary satelitarne sugerują, że może mieć wysokość 8850 m n.p.m., ale wyniki uzyskiwane innymi metodami to 8844 oraz 8846 m n.p.m. Należy pamiętać, że góra ta wraz z całymi Himalajami ciągle rośnie w tempie kilku milimetrów rocznie, a jednocześnie ulega niszczeniu przez mróz, wiatr i śnieg.

Uwaga!

W wysokich górach giną niekiedy silni, doświadczeni i dobrze wyposażeni wspinacze. Nawet w znacznie niższych górach (takich jak na przykład w Polsce) co roku zdarzają się wypadki śmiertelne. Należy bezwzględnie zachować ostrożność podczas każdej wędrówki po górach.

i9BlVAkHfh_d5e323

Podsumowanie

  • Fragment kuli ziemskiej, który nie jest zalany wodami mórz i oceanów, nazywamy lądem.

  • Przeważnie wyróżnia się 7 kontynentów. Są to: Afryka, Ameryka Południowa, Ameryka Północna, Antarktyda, Australia, Azja, Europa.

  • Największym kontynentem jest Azja.

  • Najwyższe góry świata to Himalaje.

  • Największą wyspą świata jest Grenlandia.

  • Grupa kilku wysp w niedużej odległości i podobnym środowisku to archipelag.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wskaż na mapie świata wybrane wyspy lub archipelagi w sąsiedztwie kontynentów oraz te położone daleko od kontynentów, na otwartym oceanie:
•Europa: Islandia, Sycylia;
•Azja: Archipelag Malajski, Filipiny;
•Afryka: Madagaskar, Wyspy Kanaryjskie;
•Ameryka Północna: Grenlandia, Wielkie Antyle;
•Ameryka Południowa: Ziemia Ognista, Wyspy Galapagos;
•Australia: Nowa Gwinea, Tasmania;
•Pacyfik: Fidżi, Hawaje;
•Ocean Indyjski: Seszele, Malediwy.

Zobacz także

Błękitna planeta Ziemia
Strefy oświetlenia Ziemi

i9BlVAkHfh_d5e413

Zadania

Ćwiczenie 1
R18CwdFN5yg7a1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R10aqbvNm65VV1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RqZk8rKdvjnHB1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
Ru8i0IuowAdlD
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 5
R18HOreqrEJyc1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RCSvLq2jFV0Ft1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.