A to Polska właśnie – kultura polska pod zaborami
Wprowadzenie
WeselePOETA
Po całym świecie
możesz szukać Polski, panno młoda,
i nigdzie jej nie najdziecie.PANNA MŁODA
To może i szukać szkodaPOETA
A jest jedna mała klatka –
o, niech tak Jagusia przymknie
rękę pod pierś.PANNA MŁODA
To zakładka
gorseta, zeszyta trochę przyciaśnie.POETA
– A tam puka?PANNA MŁODA
I cóz za tako nauka?
Serce – !–?POETA
A to Polska właśnie.Stanisław Wyspiański, Wesele, Wrocław 1981.
Poeta z dramatu Stanisława Wyspiańskiego Wesele wskazuje, że o polskości nie decydują czynniki zewnętrzne – to, czy Polska jest niepodległa, czy też nie, ani to, kto sprawuje w niej rządy. Polskość wynika z przekonania samych Polaków, z tego, co dziś mało poetycko nazwalibyśmy świadomością narodową. W tworzeniu i podtrzymywaniu tej świadomości wielką rolę odegrali w XIX wieku ludzie kultury – pisarze, poeci, malarze, kompozytorzy. Przyjrzyjmy się najwybitniejszym – jak działali i tworzyli, żyjąc pod zaborami.
Zadanie na rozgrzewkę
Przeprowadź sondę w klasie, wśród rodziny albo znajomych na temat wiarygodności różnych stron internetowych. Poproś, aby uszeregowali je od najbardziej do najmniej wiarygodnych. Najbardziej wiarygodnej stronie przydziel 5 punktów, kolejnej – 4 i tak dalej, aż do 1 punktu dla najmniej wiarygodnej. Zbierz opinie od co najmniej 10 osób. Wpisz wyniki do tabeli i zsumuj punkty, które uzyskała każda strona:
Wydanie internetowe Encyklopedii PWN | |
Wikipedia | |
Sciaga.pl | |
Blog internetowy | |
Internetowe wydanie gazety |
Stanisław Moniuszko
Wyobraź sobie, że masz przygotować notatkę na temat: kim był i czym zajmował się Stanisław Moniuszko. W internetowym wydaniu Encyklopedii PWN z 2013 roku, pod hasłem „Moniuszko Stanisław”, pojawiał się następujący tekst:
Moniuszko Stanisławur. 5 V 1819, Ubiel k. Mińska, zm. 4 VI 1872, Warszawa, kompozytor, dyrygent, organista i pedagog muzyczny.
Od 1840 organista, dyrygent teatru i nauczyciel gry fortepianowej w Wilnie; odbywał podróże do Warszawy, Petersburga, Weimaru, Paryża; od 1858 dyrektor opery, 1864–72 wykładał w Instytucie Muzycznym w Warszawie. Moniuszko był najwybitniejszym kompozytorem polskim 2. połowy XIX w. i po F. Chopinie głównym przedstawicielem stylu narodowego w muzyce polskiej; stał się twórcą polskiej opery narodowej i głównym reprezentantem liryki wokalnej; o narodowym charakterze jego dzieł zdecydowały elementy folkloru polskiego (stylizacje polskich tańców ludowych w operach) oraz wątki tematyczne tekstów, do których tworzył muzykę – obrona sprawy chłopskiej w stosunkach społecznych (Halka), utrwalanie tradycji patriotycznych i piękna polskiego obyczaju (Hrabina, Straszny dwór); opery Moniuszki cechuje bogactwo inwencji melodycznej, trafność muzycznej charakterystyki postaci i barwność scen rodzajowych; opery: Halka (libretto W. Wolskiego, wersja 2‑aktowa wystawiona w Wilnie 1848, wersja 4‑aktowa wystawiona w Warszawie 1 I 1858), Flis (1858), Hrabina (1860), Verbum nobile (1861), Straszny dwór (1865), Paria (1869); operetki i wodewile: Nocleg w Apeninach (1839), Karmaniol (1840), Nowy Don Kichot (1841), Loteria (1843), Jawnuta (1852); balety: Monte Christo (1866), Na kwaterunku (1868); Moniuszkę inspirowały utwory polskich poetów, zwłaszcza A. Mickiewicza; skomponował ponad 300 pieśni solowych publikowanych głównie w Śpiewnikach domowych (zeszyty 1–6 1844–59, zeszyty 7–12 wydanie pośmiertne 1876–1910); najpopularniejsze z nich: Dziad i baba, Pieśń wieczorna, Znaszli ten kraj, O matko moja, Stary kapral, Prząśniczka; kantaty: Milda (1848), Nijoła (1852), Widma (1865, wykonywana jako muzyczna ilustracja do II części Dziadów), Sonety krymskie (1868); ballada Pani Twardowska (1869); msze, 4 Litanie Ostrobramskie, Requiem; uwertura fantastyczna Bajka (1848), 2 kwartety smyczkowe, utwory fortepianowe, prace teoretyczne (Pamiętnik do nauki harmonii 1871). Od 1965 ukazują się zamierzone na 34 tomy Dzieła Moniuszki; Listy zebrane (1969); od 1992 w Warszawie odbywa się Międzynarodowy Konkurs dla Młodych Wokalistów jego imienia.
Podziel informacje zawarte w tym tekście według kategorii. Zaznacz je kolorami.
żółty – niezrozumiałe
zielony – zrozumiałe, ale dla mnie nieciekawe i zbędne
niebieski – ważne
czerwony – może nie bardzo ważne, ale interesujące
Gdzie można szukać wyjaśnienia tych fragmentów, które nie są jasne? Jakich informacji Twoim zdaniem zabrakło w Encyklopedii?
Stanisław Wyspiański
Zapoznaj się z hasłem „Stanisław Wyspiański” z bardzo popularnej encyklopedii – Wikipedii (w wersji polskiej).
Wybierz z niego pięć zdań, które nadają się do zamieszczenia:
na okładce lektury szkolnej Wesele,
na tablicy pamiątkowej przy ul. Krowoderskiej 79 w Krakowie,
we wstępie do albumu malarstwa Stanisława Wyspiańskiego,
w reklamie książki o dzieciństwie i młodości artysty.
Henryk Sienkiewicz
Na pewno wiesz, że Henryk Sienkiewicz był pisarzem. Wyobraź sobie, że masz napisać krótką i ciekawą notatkę na jego temat. Rozważ, z jakich źródeł informacji skorzystasz. Uwzględnij ich mocne i słabe strony.
Wikipedia
Encyklopedia PWN – wydanie książkowe
Sciaga.pl/zadane.pl
Książka: Julian Krzyżanowski, Henryka Sienkiewicza żywot i sprawy, Warszawa 1973
Inna propozycja – jaka?
Uszereguj wymienione źródła informacji.
Od najbardziej do najmniej wiarygodnego. (Gdzie znajdziesz najbardziej sprawdzone informacje?)
Od najłatwiej do najtrudniej dostępnego. (Który materiał wymaga najmniej wysiłku, żeby go zdobyć?)
Od najprostszego do najtrudniejszego języka. (Który materiał jest najłatwiejszy do zrozumienia?)
Od najbardziej do najmniej docenianego przez nauczyciela. (Który materiał najbardziej pochwaliłby Twój nauczyciel?) Dlaczego?
Spośród poniższych pytań wybierz te, które Cię najbardziej interesują (co najmniej pięć), poszukaj odpowiednich informacji i zapisz odpowiedzi.
Kiedy żył Henryk Sienkiewicz?
Co lubił robić w dzieciństwie?
Do jakiej szkoły chodził i jak się uczył?
Kiedy zaczął pisać książki?
O czym pisał?
Czy dobrze na tym zarabiał?
Gdzie mieszkał?
Dokąd podróżował?
Czy miał rodzinę?
Jakie nagrody zdobył za swoją twórczość?
Z jakiego powodu umarł?
Gdzie znajduje się jego grób?
Jan Matejko
Oto fragment tekstu na temat malarza Jana Matejki, zamieszczonego w internetowej Encyklopedii PWN, dostępnej w kwietniu 2014 roku:
Matejko Janur. 24 VI 1838, Kraków, zm. 1 XI 1893, tamże, malarz; jeden z najwybitniejszych przedstawicieli polskiego malarstwa historycznego XIX w. Od połowy lat 50. tworzył głównie obrazy z dziejów ojczystych, poprzedzone wnikliwymi studiami historycznymi i zabytkoznawczymi. Większość z nich to ogromnych rozmiarów kompozycje o wielkiej sile wyrazu, które cechuje połączenie realistycznej obserwacji i dokumentalnej precyzji szczegółów z przejaskrawioną gestykulacją i dynamicznymi układami kompozycyjnymi całości obrazu. Za swoje prace, jak też w uznaniu twórczości, otrzymał wiele nagród i wyróżnień. Dzieła Matejki, stanowiące swoisty wykład historiozoficznyhistoriozoficzny, przesycone głębokim patriotyzmem ukazywały społeczeństwu polskiemu wizję przeszłości i miały duży wpływ na umacnianie świadomości narodowej.
Zaznacz słowa i wyrażenia zawierające ocenę.
- najwybitniejszych
- polskiego malarstwa
- wnikliwymi
- całości obrazu
- za swoje prace
- w uznaniu twórczości
- przesycone głębokim patriotyzmem
Porównaj hasło z internetowej Encyklopedii PWN z fragmentem pochodzącym z Wikipedii.
Wikipedia:
Matejko często umieszczał na swoich płótnach osoby, których w danym miejscu nie było (np. Kołłątaj i gen. Wodzicki na obrazie Bitwa pod Racławicami). Mimo krytyki historyków, wiele wydarzeń historycznych w publicznej świadomości funkcjonuje tak, jak przedstawił je na swych dziełach malarz.
Który fragment hasła z Encyklopedii PWN nie zgadza się z treścią z Wikipedii?
- poprzedzone wnikliwymi studiami historycznymi
- ogromnych rozmiarów kompozycje
- otrzymał wiele nagród i wyróżnień
O odbiorze twórczości Matejki pisał na łamach tygodnika „Polityka” publicysta Piotr Sarzyński.
Jan Matejko --- kochany i odrzucanyWprawdzie paryscy akademicyakademicy nagradzali go medalami, ale tamtejsi krytycy nie mieli już takiego szacunku dla historycznych scen. Kolejnym wielkim pracom, które prezentowano nad Sekwaną, zarzucali ciągle to samo: nadmierny patospatos, pretensjonalnośćpretensjonalność i melodramatyzmmelodramatyzm, przedkładanie szczegółów ponad całościowy efekt, ale też błędy w rozkładzie światła i układzie kolorów. Francuzi się nie patyczkowali, pisząc: „to nie obraz, lecz muzeum” (Bitwa pod Grunwaldem), „oglądającym grozi chorobą oczu” i „stara makata objedzona przez mole” (Hołd pruski) czy „japońska sałata” (Dziewica orleańska).
Zaznacz fragment hasła z Encyklopedii PWN kwestionowany w artykule Piotra Sarzyńskiego.
- przesycone głębokim patriotyzmem
- ogromnych rozmiarów kompozycje
- o wielkiej sile wyrazu
O twórczości Jana Matejki można też przeczytać na jednym z blogów.
Jan Matejko - Rejtan - Upadek PolskiObrazom Matejki zarzuca się kiczowatość, nieharmonijność i niezgodność z faktami historycznymi, myślę jednak, że są one ciekawe ze względu na olbrzymi ładunek emocjonalny w nich zawarty (zarówno w treści jak i w formie). Ta twórczość obrazuje nastroje panujące wśród ówczesnych Polaków, uwidacznia nietuzinkową wyobraźnię artysty. Okazuje się, że epizody z historii Polski na obrazach Matejki oddziałują na Polaka (także dziś) silniej niż dokumenty, a kiedyś przyczyniły się do podtrzymania poczucia solidarności i świadomości narodowej.
Który z przekazów najbardziej wyczerpująco pisze o różnych ocenach malarstwa Jana Matejki? A który najmniej wyczerpująco? Czy potwierdza to opinie zebrane w zadaniu na rozgrzewkę o jakości materiałów z internetu?
Wskaż dziedziny twórczości poszczególnych artystów. Niektóre z postaci były aktywne w więcej niż jednej dziedzinie.
| Imię i nazwisko twórcy | Teatr | Malarstwo | Literatura | Muzyka |
| Stanisław Moniuszko | □ | □ | □ | □ |
| Stanisław Wyspiański | □ | □ | □ | □ |
| Henryk Sienkiewicz | □ | □ | □ | □ |
| Jan Matejko | □ | □ | □ | □ |
Podsumowanie
Wśród najwybitniejszych polskich twórców z okresu rozbiorów wymienić można muzyka Stanisława Moniuszkę, pisarza Henryka Sienkiewicza i malarza Jana Matejkę. Stanisław Wyspiański był malarzem, pisarzem oraz poetą. Matejko i Wyspiański związani byli z Krakowem, a Moniuszko i Sienkiewicz – z Warszawą. Mimo trudności i ograniczeń wynikających z życia w zaborach, ci wielcy twórcy na różne sposoby przyczynili się do podtrzymania ducha narodowego wśród Polaków.
Krytycznie korzystać z materiałów pochodzących z Internetu
Wybierać najistotniejsze informacje w zależności od tego, do czego są potrzebne.
Po czym można poznać, czy dany przekaz jest wiarygodny? Na co należy zwracać uwagę?