Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1v2ej0wd6Qgx

Nowa estetyka

Fragment arrasu z kolekcji króla Zygmunta Augusta.
Jan de Kempeener, Szczęśliwość rajska, ok. 1550, tkanie: wełna, jedwab, nić srebrna, Zamek Królewski na Wawelu, domena publiczna

Renesans na ziemiach polskich

Jerzy Liban (1464‑1546), urodzony w Legnicy, jak wielu Ślązaków przełomu XV i XVI w., ścieżkę swojego rozwoju realizował w Polsce. Związany był zwłaszcza z Uniwersytetem Jagiellońskim, gdzie wykładał, a nawet był jego rektorem. Był humanistą, propagował antyk, zajmował się też komponowaniem muzyki. Popularny stał się po 1945 r., dzięki chętnie wykorzystywanym propagandowo związkom ziem zachodnich z kulturą polską.

W rzeczywistości Liban nazywał się Georg Weihrauch, co na język polski można przetłumaczyć: „Jerzy Kadzidło”. Jednak zgodnie z renesansową modą na antyk, przetłumaczył swoje nazwisko na greckie „libanos”, stąd Liban.

Praca domowa
Polecenie 1.1

Podobnie jak Liban, swoje nazwiska zmieniło wielu humanistów, np. znany niemiecki reformator religijny Filip Melanchton nazywał się w rzeczywistości Schawrtzerdt, a działający w Polsce Filip Buonaccorsi znany jest pod nazwiskiem Kallimach.

Zastanów się, dlaczego w okresie renesansu tak chętnie „antykizowano”, czyli upodobniano nazwiska i nazwy do antycznego brzmienia.

Polecenie 1.2

Spróbuj na podstawie słownika łacińskiego „antykizować” imię i nazwisko swoje lub znanych ci osób. Dla wyjaśnienia etymologii (czyli pierwotnego znaczenia) swojego nazwiska sięgnij do słowników (np. Kazimierz Rymut, Nazwiska Polaków. Słownik historyczno‑etymologiczny, Kraków 1999) i stron internetowych.

R1FgsueMqEqU411
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Rc60INrfzgHN6
Trzy nurty renesansowego zainteresowania tradycją antyczną
tMP3F07Bbc_0000000Z

Włoskie wzorce nad Wisłą – dwór królewski jako mecenas

RwYnDhUrgmddA1
Nagrobek Tamasa Bakocza w katedrze w Ostrzyhomiu
Andres rus, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Pierwszych włoskich architektów sprowadzono do Polski prawdopodobnie z Węgier, gdzie wpływy płynące bezpośrednio z Półwyspu Apenińskiego były szczególnie silne.

Na dworze Macieja Korwina artyści z Włoch pojawili się za sprawą jego małżeństwa z włoską księżniczką Beatrycze Aragońską. Objęcie tronu węgierskiego przez Władysława Jagiellończyka i jego krótkie małżeństwo z wdową po Korwinie spowodowały, że na dworze budziańskim z nową sztuką zetknął się najmłodszy brat króla, Zygmunt - późniejszy król Polski. Jego zafascynowanie kulturą włoską musiało być duże, skoro wkrótce do Krakowa sprowadził dwóch artystów: najpierw Franciszka Florentczyka, a kilka lat później Bartłomieja Berecciego.

R1WKpJG0PGvgt
Nagrobek Jana Olbrachta w Królewskiej Katedrze na Wawelu. Wspaniałe renesansowe obramienie nagrobka było dziełem Franciszka Florentczyka i powstało w latach 1502-1505. Dzieło uznawane jest ze jedno z pierwszych manifestacji pełnej sztuki renesansowej na terenie polskim. Sama tumba grobowa to dzieło jeszcze gotyckie, wywodzące się z warsztatu Stwosza.
Poznaniak, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5

To z inicjatywy króla Zygmunta Starego zaczęto przebudowywać w nowym, „włoskim stylu” pałac królewski na Wawelu, zniszczony w pożarze w 1499 roku. W latach 1519‑1531 powstało mauzoleum grobowe ostatnich Jagiellonów - „Kaplica Zygmuntowska” - uznawane za jedno z lepszych naśladownictw architektury florenckiej na północ od Alp. Oprócz Bartłomieja Berecciego przy jego tworzeniu działali wybitni rzeźbiarze: Jan Maria Padovano oraz Santi Gucci.

Kaplica Zygmuntowska to pierwsze w całości renesansowe dzieło architektoniczne w Polsce i jedno z bardziej udanych transpozycji (przeniesień) włoskich wzorców architektoniczno‑rzeźbiarskich na północ od Alp. Budowla ma plan centralny z kopułą zwieńczoną latarnią. Zastosowano tu bardzo szeroką gamę detali opartych na wzorach antycznych. Kaplica wzniesiona została na zlecenie królewskie w latach 1519‑1531.

Ćwiczenie 1.1
RPSxORQNs0fI11
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.2
R66zfJ0mQzwLV1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R11VMe7JIqn4T1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tMP3F07Bbc_00000021

Polacy nie próżnują i naśladują

Artyści z Włoch znaleźli naśladowców pośród Polaków. Szczególnie popularne było budowanie kaplic grobowych przez najzamożniejsze rody magnackie oraz upamiętnianie zmarłych okazałymi marmurowymi nagrobkami. Na tym polu zasłynął Jan Michałowicz z Urzędowa, który upowszechnił typ przyściennego nagrobka z leżącą w sennej pozie postacią zmarłego.

RoIIdR1yri53s
Nagrobek prymasa Jakuba Uchańskiego w katedrze w Łowiczu. Jan Michałowicz z Urzędowa był twórcą szeregu nagrobków. W latach 1580-1583 w kolegiacie łowickiej wyrzeźbił  nagrobek dla prymasa Jakuba Uchańskiego. Do innych jego znanych dzieł należy nagrobek Urszuli z Maciejowskich Leżeńskiej w farze w Brzezinach, wzniesiony w latach 1563-1568.
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Innym rodzimym twórcą był Benedykt z Sandomierza, który objął kierownictwo przebudowy Wawelu po architektach włoskich. Przypisuje się mu przebudowy tak ważnych historycznych obiektów, jak zamki królewskie w Piotrkowie (później nazwanym Trybunalskim), Sandomierzu czy Niepołomicach.

Polecenie 2

Wymień 2 wybitnych polskich architektów i rzeźbiarzy okresu odrodzenia.

tMP3F07Bbc_0000002V

Śmierć upamiętnia człowieka

Jednym z ważniejszych wątków w kulturze i sztuce średniowiecza była śmierć. Zwłaszcza kryzys społeczny i gospodarczy XIV i XV w. upowszechnił motywy funeralne (związane ze śmiercią), takie jak taniec śmierci, szkielety itd. (por. lekcja 87). Renesans dodał do tego zestawu potrzebę autoprezentacji i podkreślenia swoich zasług tak, aby utrwalić pamięć o sobie. To co wcześniej miało wymiar polityczny i odnosiło się przeważnie do chęci podkreślenia ciągłości władzy (świeckiej: nagrobki, czy fundacje władców, wielkich panów feudalnych, wyższego duchowieństwa), teraz często służyło przekazaniu pamięci o osobach. Zatem obok poprzedniego zestawu pojawiły się nagrobki (ale też utwory literackie) upamiętniające dzieci, kobiety, mieszczan, nieraz całe zbiorowości.

Śmierć stawała się pretekstem do utrwalenia sławy i zasług doczesnych.

ReBTzojeyNPYL
Strona tytułowa drugiego wydania trenów Jana Kochanowskiego – znalazły one uznanie wśród czytelników, o czym świadczy to, że w ciągu zaledwie pięciu lat wznawiano je trzykrotnie (w 1580, 1583, 1585 r.).
domena publiczna
tMP3F07Bbc_00000035

Mieszczańscy naśladowcy

Mieszczaństwo w Rzeczypospolitej było niezwykle zróżnicowanym stanem. Było to szczególnie widoczne w sferze kultury materialnej - w zwyczajnych kamienicach miejskich, jak też budowlach reprezentacyjnych. Na terenach Wielkopolski, Małopolski czy Pomorza dominowała już zabudowa ceglana, podczas gdy na wschodzie nadal królowało budownictwo z drewna.

Najważniejszym elementem publicznego życia mieszczan, podobnie jak we Włoszech (por. lekcja 79), były: kościół parafialny, ratusz, sukiennice, a dopiero w dalszej kolejności domy prywatne. W miastach polskich murowane fary wzniesiono już wcześniej w stylu gotyckim. Podobnie było z ratuszami i innymi obiektami miejskimi. Teraz jednak mieszczanie, widząc dzieła architektoniczne powstające na potrzeby kręgów dworskich, chcieli nadać swoim reprezentacyjnym budowlom nowy wyraz. Racjonalizm kazał im ograniczyć się do pewnych detali podkreślających nową, modną szatę, np. dodania attyki czy zmiany architektonicznego wystroju fasady. Tak przyozdobiono ratusze w Sandomierzu, Tarnowie czy Sukiennice w Krakowie, nie wspominając o licznych kamienicach mieszczańskich.

R1YyJT85FTOwY
Ratusz w Sandomierzu powstał w XIV w. jako budowla gotycka. W XVI w. Jan Maria Padowano zaprojektował rozbudowę, w której do gmachu dodano wspaniałą attykę. Wieża dobudowana została w XVI w.
Jakub Hałun, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RwNO7nvIMM3wz
Sukiennice w Krakowie. Nowe, gotyckie sukiennice wystawił król Kazimierz Wielki przed 1358. Środkowa hala o długości 108 m i szerokości 10 m z dwóch stron miała dostawione dwa rzędy kramów. Budynek spłonął w 1555 r. i wówczas (1556-1559) rozpoczęto odbudowę. Zastosowano szereg elementów renesansowych – attykę, loggie. Przy pracach tych działali włoscy artyści Santi Gucci i Jan Maria Padovano.
Necrothesp, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1X2J1A3Pkfat
Kamienice ormiańskie w Rynku w Zamościu. Kamienica „ormiańska” nr 28 (ciemnożółta) to kamienica Rudomiczowska. Należy ona do Bazylego Rudomicza, prawnika, profesora Akademii Zamojskiej, wybitnego patrycjusza zamojskiego.
MaKa, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
R1ZIYIIvFvHIH
Attyka w kamienicy Mikołaja Przybyły w Kazimierzu Dolnym. W Kazimierzu Dolnym w XVII wieku powstały kamienice należące do braci Mikołaja i Krzysztofa Przybyłów, którzy przyozdobili je wizerunkami swoich świętych patronów (stąd nazwy). Posiadają one analogiczne rozplanowanie: podcienia o trzech arkadach i piętro z trzema oknami. Na płaskorzeźbach w fasadzie widać postacie ludzkie i zwierzęce, a także ornamenty roślinne. Dach schowany został za wysokie attyki.
Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RM0gfFRBSP6MW
Kamienica Chociszewska (nr 6) na Rynku w Lublinie. Stanowiła własność rajcy Adama Doydzwona, a później Barbary Skromowskiej. Dopiero w XVII w. przejęła ją rodzina Chociszewskich i od niej przyjęła się nazwa budynku.
domena publiczna
Ćwiczenie 3
R9twHgOg17GQU1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Jednym z nielicznych przykładów całkiem nowych inwestycji był ratusz w Poznaniu, wzniesiony przez północnowłoskiego architekta Jana Baptystę di Quadro w miejsce spalonego starego ratusza. Natomiast spalony ratusz w Gdańsku przy odbudowie zyskał jedynie renesansowe detale.

R1FnvyePLtJz3
Renesansowy Ratusz w Poznaniu zaprojektował Jan Baptysta di Quadro z Lugano w północnych Włoszech w 1550 r. Gotycka budowla spłonęła w 1536 r. Realizacja renesansowego projektu trwała do 1560 r. Od frontu budynku umieszczono bogate zdobienia o charakterze antycznym. Widać też nawiązania do dziejów Polski. Szczególną sławą cieszy się zegar.
A. Savin, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R156rQj4kfPGE
Rzeźba Jana Baptysty Quadro (Giovanni Battista di Quadro). Rzeźba powstała w XX w. na kamienicy w Poznaniu, w której mieszkał budowniczy. Quadro pochodził z okolic jeziora Como, na pograniczu włosko-szwajcarskim. Z tych okolic pochodziło wielu budowniczych pracujących w Europie Środkowej – w Niemczech, Czechach, na Śląsku w Polsce. Zwano tych architektów „komaskami” (od nazwy jeziora Como).
domena publiczna

Po pożarze w 1556 r. ratusz w Gdańsku zaczęto odbudowywać w nowym, renesansowym stylu. Prace trwały sześć lat, a ich zwieńczeniem stało się wykonanie w latach 1559‑1560 nowego hełmu wieży.

RhW63ee5FdxyS
Gotycki ratusz w Gdańsku po pożarze został odbudowany z elementami renesansowymi, m.in.: wieżą, wieżyczkami, obramieniami okiennymi, portalem wejściowym, zegarem.
Marcin Białek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RkdvdlTPLP4WZ
Portal wejściowy z detalem renesansowym.
Colin Pelka, domena publiczna
Ćwiczenie 4
R1LeCJfaSEfiQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tMP3F07Bbc_0000004X

Renesans w moim regionie

1
Wskazówka

Nauczyciel wybiera do realizacji materiał dotyczący jednego z regionów; podane materiały dotyczą dużych regionów historycznych Polski. Podrozdział Wschodnie ziemie stanowi materiał dodatkowy na zajęcia koła zainteresowań.

Śląsk – między wzorcami z Włoch a wzorcami niderlandzkimi

Renesansowe wzorce napływały na Śląsk zarówno z ośrodków włoskich, jak i niderlandzkich. W pierwszym przypadku odbywało się to za pośrednictwem kontaktów z dworem władców rezydujących w Pradze i Budzie oraz impulsów napływających z Krakowa, gdzie licznie studiowała śląska młodzież i z którym żywe kontakty gospodarcze utrzymywało mieszczaństwo. Natomiast wzorce niderlandzkie upowszechniły się szczególnie mocno po wystąpieniu Lutra i w miarę rosnącego na Śląsku poparcia dla nowego wyznania. Ich naśladowanie postrzegano niemal jako polityczną deklarację zerwania z Rzymem.

Dzieła renesansowe pojawiły się we Wrocławiu z inspiracji biskupa Jana Thurzo, którego nagrobek w katedrze należał do pierwszych przykładów transpozycji wzorców włoskich. Wprawdzie attykowe zwieńczenie fasad kamienicy mieszczańskiej nie stało się tu tak popularne jak w Polsce, ale zaopatrzona w nie kamienica „Pod Złotą Koroną” we wrocławskim Rynku zdobyła powszechne uznanie. W śląskich domach częściej wykorzystywano renesansowy detal architektoniczny w postaci portali czy obramowań okiennych (Dom Rybischa), a szczególnie chętnie sięgano po dekorację sgraffitową. W drugiej połowie XVI w. coraz popularniejsze stawały się epitafia nagrobne w nowej stylistyce (nagrobek Rybischa).

R4OhmvXagp63C
Nagrobek biskupa wrocławskiego Jana Turzo (1464-1520). Jan Thurzo był wielkim miłośnikiem sztuki i nauki, mecenasem artystów (kupował obrazy m.in. Dürera i Lucasa Cranacha). Z jego inicjatywy w 1517 r. wzniesiono nowy portal w katedrze, stanowiący pierwsze renesansowe dzieło na Śląsku. Prezentowany pomnik biskupa Jana Thurzo stanowi jedynie fragment dawnego renesansowego nagrobka.
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RwUMlANzF56zO
Nagrobek Rybischa (1485-1544) w kościele św. Elżbiety we Wrocławiu – humanisty, rajcy miejskiego pochowanego w kościele parafialnym pw. św. Elżbiety. Rybisch uczestniczył w 1518 r. w ślubie króla Zygmunta Starego z drugą żoną Boną Sforzą. Gorący zwolennik poglądów Lutra.
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
R1QZgZi7bgH6d
Renesansowy, krużgankowy dziedziniec zamku w Brzegu. Książę Jerzy II z rodu Piastów w poł. XVI w. dokonał przebudowy swojej siedziby w Brzegu w stylu renesansowym. Wzorem była dla niego przebudowa Wawelu przez Jagiellonów. Podobieństwa spowodowały nadanie zamkowi brzeskiemu miana „Śląskiego Wawelu”. Prace kontynuowali kolejni Piastowicze na tronie księstwa: Fryderyk II i Jerzy II. W latach 1554-1560 wzniesiono reprezentacyjną bramę wjazdową ozdobioną posągami fundatora i jego małżonki oraz popiersiami swoich przodków.
Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1aayXuAUGyXD
Brama wjazdowa do Zamku w Brzegu – wspaniała renesansowa dekoracja będąca apoteozą śląskich Piastów.
Barbara Maliszewska, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Najwybitniejszymi dziełami renesansowymi bez wątpienia pozostawały przebudowy siedzib lokalnych władców, a szczególnie prace zrealizowane przez Jacopa Parra i Bernarda Niurona na zamku książęcym w Brzegu (seria zamek w Brzegu, ale też Oleśnica, Legnica, Wojnowice).

RtzjzyhxXGUU3
Dziedziniec zamku w Oleśnicy
Jerzy Strzelecki, Dziedziniec zamku w Oleśnicy, Fotografia, licencja: CC BY-SA 3.0[online], dostępny w internecie: https://pl.wikipedia.org/wiki/Plik:Oleśnica_Castle_04_(js).jpg [dostęp 9.09.2015 r.]
Rx0yipyIUhl98
Pałacyk gotycko-renesansowy w Wojnowicach pod Wrocławiem
Sławomir Milejski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 3

Na podstawie przedstawionych obiektów wymień cechy stylu renesansowego w architekturze.

tMP3F07Bbc_00000069

Wielkopolska – pałace i miasta

Pomimo przesunięcia politycznego centrum decyzyjnego do Małopolski, Wielkopolska pozostała dzielnicą bardzo podatną na kulturalne wpływy płynące ze sfer dworskich. Wynikało to ze znaczenia politycznego tutejszych dostojników pełniących najwyższe urzędy krajowe i kościelne z prymasowskim na czele. Miasta takie jak Poznań, Kalisz, czy Gniezno i Łowicz (siedziba prymasów) oraz liczne siedziby magnackie zachowały wiele przykładów sztuki renesansowej.

Do najważniejszych należą wspomniany ratusz poznański, ale też liczne nagrobki w katedrach poznańskiej i gnieźnieńskiej, w kolegiacie łowickiej, dwory, np.: obronny Leszczyńskich w Gołuchowie, dwór w Poddębicach koło Łęczycy i w Pabianicach.

Rrd6yIWvGZguy
Nagrobek Adama Konarskiego (1526-1574) dłuta Hieronima Canavasiego w katedrze w Poznaniu. Charakterystyczna poza sansowinowska.
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1D3mGYXupTrt
Nagrobek Jakuba Uchańskiego w kolegiacie w Łowiczu.
Jolanta Dyr, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RSqQMqlmFGfGI
Dwór w Gołuchowie
Michał Babilas, domena publiczna
Polecenie 4

Na podstawie przedstawionych obiektów wymień cechy stylu renesansowego w architekturze.

tMP3F07Bbc_0000006Y

Małopolska pełna wspaniałych zamków i okazałych nagrobków

Stołeczność Krakowa i obecność dworu królewskiego sprawiły, że najżywszym centrum sztuki renesansowej była Małopolska. W jego najbliższych okolicach przebudowano według nowej estetyki szereg siedzib królewskich oraz magnackich, m.in.: zamki w Niepołomicach, Pieskowej Skale, Baranowie, Krasiczynie czy dwory w Książu Wielkim i Szymbarku koło Gorlic.

R1Kzhziky5JCh
Zamek w Piaskowej Skale – widok bramy wjazdowej
Jan Jerszyński, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
Rw9u2QDdzSHAZ
Zamek w Piaskowej Skale – widok od strony doliny
Jan Jerszyński, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
R1FPx5oiIkUAj
Zamek w Baranowie, widok z zewnątrz
Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RYUp1VwAod3mM
Zamek w Baranowie, widok dziedzińca
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 5

Na podstawie powyższych obiektów wymień cechy stylu renesansowego w architekturze.

Ry3GdLjTgTiR5
Pałac Mirów w Książu Wielkim w powiecie miechowskim w Małopolskiem. Wzniesiony przez znanego artystę Santi Gucciego w latach 1585-1595 na zlecenie biskupa krakowskiego Piotra Myszkowskiego. Pałac składał się z trzech budynków: centralnie położonego zamku oraz dwóch pawilonów bocznych. Kontrast między obu częściami wskazywany jest jako element tzw. późnego renesansu, czyli manieryzmu.
Jerzy Strzelecki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RbVjXfnAvjcOs
Dwór w Książu Wielkim – pawilon boczny
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1MxCRuV0gbIQ
Dwór w Szymbarku w powiecie gorlickim w Małopolsce był siedzibą rodu Gładyszów. Powstał między 1540 a 1590 r. Przykład architektury renesansowej z charakterystyczną attyką, dekoracjami sgraffitowymi oraz typowymi basztami alkierzowymi.
Silar, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Jedną z bardziej znanych realizacji koncepcji renesansowych było wybudowanie przez Jana Zamoyskiego miasta w centrum swoich posiadłości ziemskich, nazwanego od jego nazwiska Zamościem. Była to realizacja koncepcji miasta idealnego, z zamkiem, rynkiem, z ratuszem, katolickim kościołem parafialnym, szkołą wyższą (Akademią Zamoyską)i synagogą. Całość otaczały nowoczesne fortyfikacje typu włoskiego, co uczyniło z miasta jeden z ważniejszych punktów obronnych Rzeczpospolitej.

R1RhBjZpHbF7n
Jan Zamoyski – portret namalowany przed 1602 r. przez Jana Szwankowskiego. Obraz obecnie przechowywany jest w Galerii Narodowej we Lwowie.
Jan Szwankowski, olej na płótnie, Narodowa Galeria Sztuki we Lwowie, domena publiczna
R37C7INch783l
Zamość – miasto idealne – plan z drugiej poł. XVII w.
Stanisław Jabłonowski, domena publiczna
R17nXaDY7ktws
Ratusz w Zamościu
Mceurytos, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R5nfgfN4wwoSc
Synagoga w Zamościu
Mceurytos, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1RGy574la2rN
Zamość jako twierdza. Rozmowa posła Szmiarowskiego z hetmanem Chmielnickim w sprawie odstąpienia od oblężenia Zamościa w 1648 r. Grafika - Józef Hilary Głowacki (1789-1858). powstała ok. 1858 r.
Józef Hilary Głowacki, przed 1858, domena publiczna

Niezwykle bujnie rozwijała się rzeźba, głownie nagrobna. Wspaniałe epitafia miały nie tylko bogatą renesansową oprawę architektoniczną, ale też stanowiły piękną ilustrację ówczesnych sylwetek, ubiorów i postaw, a inskrypcje - przykłady poezji łacińskiej. Do najbardziej znanych epitafiów należy tzw. „lament opatowski”, płaskorzeźba umieszczona w kolegiacie w Opatowie na nagrobku Krzysztofa Szydłowieckiego, kanclerza wielkiego koronnego zmarłego w 1532 r. Lament stanowi niezwykle sugestywny obraz rozpaczy prawdopodobnie po śmierci zmarłego.

R1WVrGzKgfpNu
Nagrobek kanclerza Krzysztofa Szydłowieckiego
Lament Opatowski , Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
tMP3F07Bbc_0000009C

Pomorze i Gdańsk – mieszczańska wspaniałość

Znacząco inny charakter miała transpozycja nowych wzorców w nadbałtyckich prowincjach Rzeczypospolitej. Tutaj silne były wpływy z regionów północnoniemieckich i niderlandzkich. Ponieważ napływ nowych impulsów estetycznych zbiegł się, podobnie jak w przypadku pozostającego poza granicami Polski Śląska, z napływem idei luterańskich, przybrał on specyficzną formę, wtapiając się w sztukę „mieszczańską”. Ponownie zatem najciekawsze dzieła rzeźbiarskie to epitafia w gdańskich kościołach oraz budynki publiczne. W Gdańsku szczególne wrażenie robiły wspaniałe bramy miejskie: Złota, Zielona i Wyżynna; wspomniany ratusz, Dwór Artusa (miejsce spotkań mieszczan), Wielka Zbrojownia oraz liczne kamienice mieszczańskie.

R9Cw1Cmc8Y4rr
Gdańsk – Brama Złota
Gdańsk – Brama Złota, 1687, domena publiczna
RsNKNcvSNMAfN
Gdańsk - Brama Zielona
Marcin Białek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0
RoaLG6IeiHqFv
Gdańsk - Brama Wyżynna
Artur Andrzej, Wikimedia Commons, licencja: CC 0 1.0
R1VgERTd7pcpI
Gdańsk - Dwór Artusa
Diego Delso, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RzUb7TrnrTaNJ
Gdańsk – Dwór Artusa - wnętrze
PawełS, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0
R1bH3fXE0xqnu
Gdańsk – Wielka Zbrojownia
DerHexer, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1Go9c7VmtRQ2
Gdańsk – kamienica Złota
Gdaniec, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0
R5JCsSkL4qbPs
Gdańsk – kamienica Faberów
Pumeks, domena publiczna
R13WJbrsVnGoi
Gdańsk – kamienica Lwi Zamek
Rafał Peplinski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0
RZcxotqcO7NEm
Gdańsk – kamienica van der Lindów
Wolskaola, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 6

Na podstawie przedstawionych obiektów wymień cechy stylu renesansowego (w jego odmianie niderlandzkiej) w architekturze.

tMP3F07Bbc_000000B6

Mazowsze – przywiązanie do tradycji i ciekawość nowości

Mazowsze należało do uboższych dzielnic i powstało tu stosunkowo mało dzieł renesansowych. Wynikało to z pewnością z braku wielkich rodzin magnackich oraz stosunkowo słabego przez znaczną część XVI w. mecenatu dworskiego. Głównym inwestorem pozostawał Kościół. Do najbardziej znaczących realizacji należy zaliczyć przebudowę katedry płockiej, zbudowanej w stylu romańskim i zniszczonej przez pożar. Biskup Andrzej Krzycki sprowadził w latach 1531‑1534 specjalistów zaangażowanych wcześniej przy pracach na Wawelu: Bernardino Zanobiego Giannottiego oraz Giovanniego Cini. Obaj współpracowali przy wzniesieniu nagrobka Szydłowieckiego w Opatowie, a pierwszy z nich był też autorem renesansowego nagrobka ostatnich książąt mazowieckich, Janusza i Stanisława.

R1CDE9kexnryp
Katedra w Płocku
Chrisiek, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 2.5
RCx1e2gbw1efI
Bernardino Zanobi Giannotti – nagrobek książąt mazowieckich (1528-1530)
Wistula, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0

Wzniesiono również kilka kościołów renesansowych, co zdarzało się stosunkowo rzadko, gdyż epoka ta, z powodu kryzysu Kościoła katolickiego, nie sprzyjała takim inwestycjom. Obiekty takie powstały w Broku, Brochowie, Pułtusku i Łomży.

RLPykxdR4OKPC
Kościół parafialny w Broku – widok z zewnątrz
Katarinka1711, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RxGKhxpLjmLMg
Kościół parafialny w Broku – wnętrze
Katarinka1711, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RsVzb0EoiP8NC
Kościół kolegiacki w Pułtusku - sklepienie
Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0
Polecenie 7

Wymień cechy stylu renesansowego widoczne w architekturze przedstawionych obiektów.

tMP3F07Bbc_000000C7

Wschodnie ziemie Rzeczypospolitej

Wiele znaczących obiektów renesansowych powstało na terenach ówczesnego województwa ruskiego. Założona przez hetmana Stanisława Żółkiewskiego w 1597 r. Żółkiew, podobnie jak oddalona od niej zaledwie o 100 km Zamość, była zbudowana w oparciu o plany tzw. „miasta idealnego”. Również w tym miasteczku niemal wszystkie obiekty zbudowano w stylistyce renesansu i manieryzmu. Do bardziej znanych z pewnością należy zaliczyć wspaniałą synagogę. Renesansowe (zwłaszcza z późnego manirystecznego okresu) obiekty sakralne powstawały na wschodnich rubieżach stosunkowo często. Najwięcej przykładów można znaleźć we Lwowie, największym tamtejszym mieście, w którym obok wspaniałych kaplic Kampianów i Boimów przy Katedrze Łacińskiej, wymienić należy kościół Bernardynów czy cerkiew Wołoską. Wspomnieć też warto o architekturze świeckiej, przede wszystkim zamkach, np. w Brzeżanach, Żółkwi, Ostrogu, ale też niezwykle pięknych kamienicach, m.in.: Królewskiej czy Czarnej na lwowskim Rynku albo podcieniowych kamienicach w Żółkwi.

RenNgdOOY03tS
Żółkiew – widok z Rynku na kościół katolicki
Jan Mehlich, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Ry65b2Yn05EXt
Synagoga w Żółkwi
Tomasz Leśniowski, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RBoVTnum6MbfE
Lwów - kaplica Kampianów przy katedrze łacińskiej
Aeou, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RCmnlUdc6bULo1
Źródło: Robin & Bazylek, licencja: CC BY 2.0.
R1U0pGeSB4IG2
Lwów - kaplica Boimów, widok wnętrza kopuły
Jan Mehlich, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RjHmfdah5GsGj
Lwów - kościół bernardynów, widok z zewnątrz
Janmad, Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0
R1T1vG95vSZ1m
Lwów - kościół bernardynów, wnętrze.
Janmad, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
R9OCTTapcUZd4
Lwów - cerkiew wołoska. W głębi kościół z kopułą - świątynia dominikanów.
Jan Mehlich, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1RQmWligfoD8
Zamek w Brzeżanach
Elya at German Wikipedia, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1ADf9T1XuXJT
Zamek w Ostrogu
Zygmunt Vogel, Zamek w Ostrogu , 1796, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
RLM9gYETwuUfS
Lwów - Kamienica Królewska – widok od strony Rynku
Gryffindor, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R132p5KGTpxhz
Lwów - Kamienica Królewska, dziedziniec
Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Rz3IBYYpOUgva
Lwów - Kamienica Czarna
Jan Mehlich, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Wilno, pełniące obok Krakowa funkcje stołeczne, nie doczekało się wprawdzie tak licznych inwestycji, jednak dokonano tu znaczącej przebudowy Dolnego Zamku, a w katedrze pojawiły się nagrobki w nowym stylu.

RgvcjJs8Dcy6C
Wilno Dolny Zamek – makieta rekonstrukcji
Algirdas, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
R1Mit6xLakXRL
Wilno, Dolny Zamek
Poznaniak, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
Polecenie 8

Na podstawie przedstawionych obiektów wymień cechy stylu renesansowego w architekturze.