Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1DkKxzoC5CGq11
Wojciech Weiss, Melancholik Źródło: Wojciech Weiss, 1894, domena publiczna.
Wojciech Weiss, 1894, domena publiczna

Koniec XIX wieku i charakterystyczny dla niego szybki rozwój cywilizacyjny oddziaływały na ludzkie nastroje. Cieszono się, że świat tak dynamicznie się rozwija, a życie staje się dzięki rozmaitym wynalazkom łatwiejsze. Odczuwano też niepokój, lęk przed rozpadem więzi międzyludzkich i zwątpienie w ważne dotąd wartości. „Choroba (końca XIX) wieku” określana jest mianem dekadentyzmu.

Już wiesz

1) Przypomnij sobie pochodzenie i znaczenie terminu nirwana.

2) Wyjaśnij na podstawie celowo zgromadzonego materiału (teksty filozoficzne, historyczne), co było główną przyczyną obaw ludzi przełomu wieków.

3) Wyjaśnij własnymi słowami pojęcia 'kryzys wartości', 'bankructwo ideałów', 'poczucie pustki', 'nihilizm'.

4) Co znaczy dla rozwoju człowieka kryzys ideałów rodzinnych, religijnych i gospodarczych? Przygotuj głos w dyskusji na ten temat.

j0000000EUB2v23_0000000N
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Bilans końca wieku

Ćwiczenie 1
R1JYGz8kUEXmy1
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2

Nadaj tytuł obrazowi Wojciecha Weissa. Zwróć uwagę na wizerunek mężczyzny na nim przedstawionego. Prawdziwy tytuł obrazu poznasz, jeżeli klikniesz przycisk ,,Pokaż rozwiązanie”.

R1DkKxzoC5CGq1
Wojciech Weiss, 1894, domena publiczna
Ćwiczenie 3.1

Obejrzyj ilustrację, która pojawiła się w 1900 roku we francuskim czasopiśmie „Le Pèlerin”. Przedstawia ona w karykaturalny sposób Bilans końca wieku (Bilan fin de siècle). Jej podpis głosi Obiecanki cacanki (Promettre et tenir sont deux), a w bańkach mydlanych ukazane zostały słowa, takie jak bogactwo (richesse), porządek (ordre), praca (travail) czy bezpieczeństwo (securité). Przyjrzyj się rysunkom obrazującym wymienione hasła. Jakie istnieją relacje między nimi?

Ćwiczenie 3.2

Wyjaśnij, jaką funkcję pełni umieszczenie rysunków w bańkach mydlanych.

Ćwiczenie 3.3

Zinterpretuj dżumę wychodzącą spod podłogi (la peste).

Ćwiczenie 3.4

Omów sposób, w jaki karykatura ta nawiązuje do sytuacji społeczno‑ekonomicznej końca XIX wieku w Europie.

Ćwiczenie 3.5

Wyjaśnij, czy sytuacja przedstawiona na ilustracji właściwa jest tylko Francji, czy też ma charakter uniwersalny. Uzasadnij swoją odpowiedź.

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RF5AALGWMAt6H1
zadanie interaktywne
Promettre et tenir sont deux. Ilustracja w czasopiśmie Le Pèlerin, 1900
domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
j0000000EUB2v23_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Koniec wieku XIX Kazimierza Przerwy‑Tetmajera

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Koniec wieku XIX to wiersz pochodzący z II serii Poezji, Uznawany jest za swego rodzaju manifest pokolenia dekadentów.

Koniec wieku XIXKazimierz Przerwa‑Tetmajer
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer Koniec wieku XIX

Przekleństwo?... Tylko dziki, kiedy się skaleczy,
złorzeczy swemu bogu, skrytemu w przestworze.
Ironia?... Lecz największe z szyderstw czyż się może
równać z ironią biegu najzwyklejszych rzeczy?

Wzgarda... Lecz tylko głupiec gardzi tym ciężarem,
którego wziąć na słabe nie zdoła ramiona.
Rozpacz?... Więc za przykładem trzeba iść skorpiona,
co się zabija, kiedy otoczą go żarem?

Walka?... Ale czyż mrówka rzucona na szyny
może walczyć z pociągiem nadchodzącym w pędzie?
Rezygnacja?... Czyż przez to mniej się cierpieć będzie,
gdy się z poddaniem schyli pod nóż gilotyny?

Byt przyszły?... Gwiazd tajniki któż z ludzi ogląda,
kto zliczy zgasłe słońca i kres światu zgadnie?
Użycie?... Ależ w duszy jest zawsze coś na dnie,
co wśród użycia pragnie, wśród rozkoszy żąda.

Cóż więc jest? Co zostało nam, co wszystko wiemy,
dla których żadna z dawnych wiar już nie wystarcza?
Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.

j0000000EUB2v23_00000_BIB_001Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Koniec wieku XIX, [w:] , Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 137–138.
Ćwiczenie 4.1

Określ, kim jest postać mówiąca w wierszu Koniec wieku XIX.

Ćwiczenie 4.2

Wskaż, do kogo się ona zwraca.

Ćwiczenie 4.3

Nazwij typ liryki reprezentowany przez wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

Ćwiczenie 4.4

Określ nastrój dominujący w utworze. Jakimi środkami artystycznego wyrazu został zbudowany?

Ćwiczenie 4.5

Wymień wszystkie zanegowane wartości przez osobę mówiącą w wierszu

Ćwiczenie 4.6

Na czym polega totalna negacja wartości w tekście?

Ćwiczenie 4.7

Ćwiczenie 4.8
R4TCdpiS6SLrs1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Ćwiczenie 4.9

W niektórych wydaniach Koniec wieku XIX zawierał jeszcze jedną strofę:

Idee?… Ależ lat już minęły tysiące,
A idee są zawsze tylko ideami.
Modlitwa?… Lecz niewielu tylko jeszcze mami
Oko w trójkąt wprawione i na świat patrzące.

Podejmij próbę interpretacji przywołanej strofy.

Ćwiczenie 4.10

Zinterpretuj puentę wiersza. Co oznacza milczenie człowieka końca wieku?

Jakaż jest przeciw włóczni złego twoja tarcza,
człowiecze z końca wieku?... Głowę zwiesił niemy.

j0000000EUB2v23_0000003P
JPOL_E3_E4_Konteksty

Nie wierzę w nic

Nie wierzę w nicKazimierz Przerwa‑Tetmajer
Kazimierz Przerwa‑Tetmajer Nie wierzę w nic

Nie wierzę w nic, nie pragnę niczego na świecie,
wstręt mam do wszystkich czynów, drwię z wszelkich zapałów:
posągi moich marzeń strącam z piedestałów
i zdruzgotane rzucam w niepamięci śmiecie...

A wprzód je depcę z żalu tak dzikim szaleństwem,
jak rzeźbiarz, co chciał zakląć w marmur Afrodytę,
widząc trud swój daremnym, marmury rozbite
depce, plącząc krzyk bólu z śmiechem i przekleństwem.

I jedna mi już tylko wiara pozostała:
że konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym –
i jedno mi już tylko zostało pragnienie

Nirwany, w której istność pogrąża się cała
w bezwładności, w omdleniu sennym, tajemniczym,
i nie czując przechodzi z wolna w nieistnienie.

j0000000EUB2v23_00000_BIB_002Kazimierz Przerwa-Tetmajer, Nie wierzę w nic, [w:] , Antologia liryki Młodej Polski, oprac. Ireneusz Sikora, Wrocław 1990, s. 136–137.
Ćwiczenie 5.1

Opisz emocje towarzyszące postaci mówiącej wiersza Kazimierza Przerwy‑Tetmajera.

Ćwiczenie 5.2

Co w tekście stanowi przyczynę rozczarowania światem?

Ćwiczenie 5.3

Wyjaśnij na podstawie wiersza, czy posiadanie marzeń, ideałów może ukoić cierpienia.

Ćwiczenie 5.4

Zinterpretuj słowa postaci mówiącej: „konieczność jest wszystkim, wola ludzka niczym”.

Ćwiczenie 5.5

Napisz rozprawkę na temat: „Wiara i niewiara jako dwa wyznaczniki postawy człowieka”. Rozważ problem i uzasadnij swoje zdanie, odwołując się do wybranych tekstów kultury.

j0000000EUB2v23_0000004E
JPOL_E3_E4_Preteksty

Preteksty

Koniec XIX wieku, pełen pesymistycznych nastrojów, dekadenckiego obrazowania i ogólnego zmęczenia życiem miał też swoje mniej posępne oblicze. Przeciwwagę dla zwątpienia w lepszą przyszłość stanowiły wyobrażenia pełne optymizmu. Ludzie żyjący w 1900 roku zastanawiali się, jak będzie wyglądał świat za sto lat – na początku kolejnego tysiąclecia. Ich wizje nie są - jak można by się spodziewać - katastroficzne. Obfitują w fantastyczne i nierzeczywiste pomysły, które teraz można zweryfikować i porównać z dokonaniami współczesnej techniki.

RPxaQEokwRAbN
1. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – W pogoni za przemytnikiem, kartonowa kartka, 1899; 2. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – Wiejski listonosz, kartonowa kartka, 1899; 3. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – Zapracowany rolnik, pocztówka, 1899; 4. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – Wzorowa kuchnia, kartonowa kartka, 1899; 5. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – Dom toczący się przez wieś, kartonowa kartka, 1899; 6. Jean-Marc Côté, W roku 2000 – Elektryczne szorowanie, kartonowa kartka, 1899.
Jean-Marc Côté, domena publiczna

Ilustracje przedstawiające wyobrażenia dotyczące 2000 roku powstawały na przełomie XIX i XX wieku bardzo licznie. Szybki rozwój cywilizacyjny i postęp technologiczny z jednej strony napawał niepokojem, z drugiej natomiast uruchamiał wyobraźnię: wywoływał marzenia o cudownych wynalazkach. Wiele z nich dotyczyło odwiecznego marzenia człowieka o wzbiciu się w powietrze i wszystkiego, co mogłoby jeździć – domów, butów, chodników... Często tego typu ilustracje rozpowszechniane były w formie pocztówek i kolekcjonerskich kartonowych kartek, które można było znaleźć w pudełkach z papierosami lub cygarami. Najsłynniejszym twórcą rysunków był Jean‑Marc Côté.

Ćwiczenie 6.1

Porównaj wyobrażenia przyszłości ukazane na rysunkach Jeana Marca Côté z realiami współczesności.Zapisz wnioski wynikające z porównania.

Ćwiczenie 6.2

Wyjaśnij, w jaki sposób wynalazki te miałyby usprawnić ludzkie życie. Do każdego rysunku dołącz fotografie lub rysunki odpowiadających im przedmiotów i sprzętów.

RdZuKEjDst3lx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o..
Ćwiczenie 6.3

Napisz spot reklamowy nakłaniający do nieobawiania się rozwoju cywilizacji, w tym do wynajdowania sprzętów usprawniających życie człowieka.

Ćwiczenie 6.4

Zastanówcie się wspólnie, dlaczego koniec wieku wyzwala w ludziach strach.

Ćwiczenie 6.5

Czy – patrząc z perspektywy początku XXI wieku – obawy dekadentów były uzasadnione? Uzasadnij swoją opinię.

j0000000EUB2v23_00000059
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 7

Zinterpretuj wiersz Kazimierza Przerwy‑Tetmajera Hymn do Nirwany. Postaw tezę interpretacyjną i ją uzasadnij. Twoja praca powinna liczyć co najmniej 250 słów.

Z otchłani klęsk i cierpień podnoszę głos do ciebie,
Nirwano!
Przyjdź twe królestwo jako na ziemi, tak i w niebie,
Nirwano!
Złemu mnie z szponów wyrwij, bom jest utrapion srodze,
Nirwano!
I niech już więcej w jarzmie krwawiącym kark nie chodzę,
Nirwano!
Oto mi ludzka podłość kałem w źrenice bryzga,
Nirwano!
Oto się w złości ludzkiej błocie ma stopa ślizga,
Nirwano!
Oto mię wstręt przepełnił, ohyda mię zadusza,
Nirwano!
I w bólach konwulsyjnych tarza się moja dusza,
Nirwano!
O przyjdź i dłonie twoje połóż na me źrenice,
Nirwano!
Twym unicestwiającym oddechem pierś niech sycę,
Nirwano!
Żem żył, niech nie pamiętam, ani wiem, że żyć muszę,
Nirwano!
Od myśli i pamięci oderwij moją duszę,
Nirwano!
Od oczu mych odegnaj złe i nikczemne twarze,
Nirwano!
Człowiecze zburz przede mną bożyszcza i ołtarze,
Nirwano!
Niech żywot mię silniejszych, słabszych śmierć nie uciska,
Nirwano!
Niech błędny wzrok rozpaczy przed oczy mi nie błyska,
Nirwano!
Niech otchłań klęsk i cierpień w łonie się twym pogrzebie,
Nirwano!
I przyjdź królestwo twoje na ziemi, jak i w niebie,
Nirwano!

R1G9KpJ7qeb5s1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.