Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Kiedy wchodzisz do lasu wiosną, widzisz młode pąki liściowe na gałęziach. Latem las tętni życiem. Jesienią nabiera najpiękniejszych barw – nadchodzi słynna „złota jesień”. Zimą las również nie zamiera. Zwierzęta zjadają owoce, które pozostały na drzewach lub szukają w śniegu pożywienia.

Już wiesz
  • że w lesie wyróżniamy piętra, w których panują odmienne warunki;

  • jakie są przyczyny zróżnicowania warunków w piętrach lasu.

Nauczysz się
  • omawiać związek między następowaniem po sobie pór roku a warunkami życia w lesie;

  • wskazywać przystosowania roślin zimozielonych do przetrwania okresu zimowego.

ip8xyvYgDO_d5e203

1. Jak las zmienia się w ciągu roku?

Większość dawnych, naturalnych lasów w Polsce składała się głównie z drzew liściastych zrzucających liście na zimę. Wśród nich rosły także drzewa iglaste. Obecnie, kiedy leśnicy sadzą drzewa, starają się sadzić różne gatunki, by uniknąć stworzenia monokultur.

Wczesną wiosną, gdy drzewa nie mają jeszcze liści i światło słoneczne bez przeszkód dociera do dna lasu, błyskawicznie pojawiają się pierwsze liście i kwiaty roślin runa leśnego. Jest to jedyny okres w roku, kiedy mają nie tylko odpowiednią temperaturę, ale też dostęp do dużej ilości światła. Zakwitają wówczas takie rośliny, jak przebiśniegi, zawilce, przylaszczki i wiele innych. Muszą szybko wydać owoce, zanim po 1–2 miesięcach zostaną zacienione przez liście drzew. Wiosną drzewa, korzystając z substancji zapasowych zgromadzonych w tkankach pnia i korzeni, wypuszczają liście. Wyrastają one z pąków utworzonych jeszcze w poprzednim roku. Z pąków rozwijają się też kwiaty drzew kwitnących wiosną.

R1He1czfm6Ubh1
Wczesną wiosną w lesie liściastym światło słoneczne bez trudu dociera nawet do runa leśnego

Gdy nastaje lato i Słońce jest wysoko na niebie, w niższych piętrach lasu robi się ciemniej i chłodniej niż w koronach drzew. Dojrzewają tam owoce drzew liściastych i szyszki drzew iglastych. Rośliny korzystają z wysokiej temperatury powietrza, opadów deszczu i długiego dnia, aby intensywnie prowadzić fotosyntezę. Pnie drzew i krzewów przyrastają zarówno na grubość, jak i na wysokość.

R17xf6eg1uXoN1
Latem liście drzew zacieniają dno lasu, jak np. w buczynie. W lesie jest ciemniej i chłodniej niż poza nim

Jesienią Słońce jest niżej nad horyzontem, temperatura powietrza spada, a dzień robi się coraz krótszy. Rośliny rozsiewają nasiona, które przetrwają zimę. Drzewa i krzewy liściaste oraz większość roślin zielnych zrzucają liście, by ograniczyć utratę wody zimą. Woda w liściach i gałęziach mogłaby zamarznąć, uszkadzając całą roślinę. Dla organizmów ściółki i runa leśnego to czas zwiększonej aktywności.

R16ctt0D9bEmh1
Jesienią lasy liściaste naszej strefy klimatycznej zmieniają barwy

Zimą ustaje fotosynteza większości roślin. Prowadzą ją w niewielkim zakresie jedynie drzewa iglaste oraz te liściaste, które nie zrzucają liści. Rośliny zielne są skryte pod warstwą śniegu, który izoluje je od zimnego powietrza, dzięki czemu mogą one przetrwać zimę.

RprNyA2hwy4b21
Zimą większość roślin i część zwierząt w naszych lasach ogranicza swoją aktywność życiową
Ciekawostka

Jesienna zmiana barwy liści wynika stąd, że rośliny przestają produkować zielony barwnik potrzebny do fotosyntezy. Zanim liść opadnie, stają się widoczne inne barwniki: żółte, pomarańczowe, czerwone. To one nadają liściom kolory.

ip8xyvYgDO_d5e272

2. Rośliny zimozielone

Niektóre rośliny liściaste nie zrzucają liści na zimę. Nazywamy je roślinami zimozielonymirośliny zimozieloneroślinami zimozielonymi. W Polsce do takich roślin należą prawie wszystkie drzewa i krzewy iglaste. Igły mają one małą powierzchnię, co pozwala ograniczyć straty wody przez parowanie. Warstwa wosku tworzy ochronę przed parowaniem i mrozem. Żywica wewnątrz zamarza dopiero w bardzo niskiej temperaturze, jaka w naszym klimacie nie występuje. Tak zbudowane liście są odporne na zmiany warunków atmosferycznych i mogą być zrzucane co kilka lat. Do tego kora drzew iglastych jest gruba i skutecznie chroni żywe komórki przed mrozem. Dzięki swoim przystosowaniom mimo niskiej temperatury powietrza, niewielkiego nasłonecznienia i ograniczonego dostępu do wody drzewa iglaste zimą nie przechodzą w stan spoczynku i mogą zachować liście cały rok.

R1XLEz6Dm4a3S1
Gałęzie drzew iglastych mogą pokryć się śniegiem, a nawet lodem, ale igły nadal pozostają zielone

W lasach występuje także kilka gatunków roślin liściastych, które są zimozielone. Ich liście są niewielkie, twarde, skórzaste i pokryte ochronną warstwą wosku. W ten sposób ograniczają utratę wody przez parowanie z liści. Dzięki temu liście mogą pozostać na roślinie przez cały rok, a ona sama może wiosną szybciej się rozwinąć. Do liściastych roślin zimozielonych należą borówka brusznica, pnący się po drzewach bluszcz oraz rosnąca wśród konarów drzew jemioła.

R1LcdNXOW2aG31
Borówka brusznica nie zrzuca liści na zimę
R1IASvgdAibPz1
Młode liście bluszczu są pod spodem okryte włoskami. Starsze mają warstwę wosku na górnej części blaszki. Dzięki temu mogą przetrwać zimę
Polecenie 1

Wyjaśnij, dlaczego rośliny doniczkowe nie zrzucają liści na zimę.

Ważne!

Liście roślin zimozielonych nie są wieczne i czasem również są zrzucane. Na przykład igła sosny w zależności od warunkówł sosny żyje od 3 do 7 lat. Wymiana igieł odbywa się stopniowo. Dzięki czemu rośliny zimozielone są stale w pełni ulistnione i nie odczuwają utraty pojedynczych liści.

Ciekawostka

Modrzew jest drzewem iglastym, którego liście są cienkie i miękkie, dlatego zrzuca je na zimę. Jesienią igły modrzewia przebarwiają się na żółto, tak jak liście innych roślin.

R15ME160ebKbS1
Źródło: claude05alleva (https://pixabay.com), licencja: CC0.
Ciekawostka

Liściaste rośliny zimozielone są zwykle niewielkie. Jest to również przystosowanie do zimy – kiedy spadnie śnieg, całkowicie przykrywa roślinę. Śnieg jest co prawda zimny, ale pod nim jest i tak znacznie cieplej niż w kontakcie z powietrzem. Roślina jest więc chroniona przed mrozami.

ip8xyvYgDO_d5e344

Podsumowanie

  • Wiosną w lasach liściastych rośliny runa mają najlepsze warunki życia.

  • Jesienią drzewa i krzewy liściaste tracą liście.

  • Rodzime drzewa i krzewy iglaste pozostają zielone przez cały rok; jedynym wyjątkiem jest modrzew.

  • W warunkach naszego klimatu jest kilka gatunków zimozielonych roślin liściastych.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Bez względu na porę roku idź na wycieczkę do lasu. Opisz i narysuj zaobserwowane gatunki drzew, krzewów i roślin runa leśnego.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa
Obieg materii i przepływ energii w przyrodzie
W lesie

ip8xyvYgDO_d5e418

Słowniczek

rośliny zimozielone
rośliny zimozielone

rośliny, które nie zrzucają liści na zimę

ip8xyvYgDO_d5e463

Zadania

Ćwiczenie 1
R1TwP0dyJWcyv1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RtZBAQvQn9G851
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1EAW5teWjjZ21
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R18W0IqR8O09k1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1UguhTzVV9Om1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.