Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RNH4JqzkrNfjC1
okladka Źródło: Nicolas Raymond, licencja: CC BY 2.0.

Razem bezpieczniej. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego

Nicolas Raymond, licencja: CC BY 2.0

Zapoznaj się z zamieszczonym materiałem źródłowym.

R1Oe8LCyMFtXp11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Zimna wojna to trwający kilkadziesiąt lat konflikt między Związkiem Socjalistycznych Republik Radzieckich (ZSRRth6wTY4mo3_000tp001ZSRR) [komunistycznym państwem powstałym po zakończeniu I wojny światowej na gruzach carskiej Rosji] a demokratycznymi państwami Europy Zachodniej i Ameryki Północnej. Za początek zimnej wojny przyjmuje się przemówienie Winstona Churchilla wygłoszone w Fulton 5 marca 1946 roku.

Przemówienie Winstona Churchilla wygłoszone w Fulton [fragment ]
Przemówienie Winstona Churchilla wygłoszone w Fulton [fragment ]

Od Szczecina nad Bałtykiem do Triestu nad Adriatykiem zapadła żelazna kurtyna, dzieląc nasz Kontynent. Poza tą linią pozostały stolice tego, co dawniej było Europą Środkową i Wschodnią. Warszawa, Berlin, Praga, Wiedeń, Budapeszt, Belgrad, Bukareszt i Sofia, wszystkie te sławne miasta i wszyscy ich mieszkańcy leżą w czymś, co trzeba nazwać strefą sowiecką, są one wszystkie poddane, w takiej czy innej formie, wpływowi sowieckiemu, ale także – w wysokiej i rosnącej mierze – kontroli ze strony Moskwy.

Przemówienie Winstona Churchilla wygłoszone w Fulton [fragment ]

Ćwiczenie 1
RM2eZUldMoFk41
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Berlin, podobnie jak państwo niemieckie, był w okresie zimnej wojny podzielony. Jego wschodnia część była stolicą Niemieckiej Republiki Demokratycznej.

Ćwiczenie 2

Wymień stolice państw, które w okresie zimnej wojny były zależne od ZSRR.

th6wTY4mo3_000tp001
th6wTY4mo3_0000000Y

Razem bezpieczniej. Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego

REJr6C7m9ykyL1
Szczyt NATO w Waszyngtonie
R. D. Ward, 1999, domena publiczna
Co potrafię?
  • wyjaśnić, czym jest organizacja międzynarodowa i jakie pełni funkcje;

  • przedstawić genezę, cele i strukturę Organizacji Narodów Zjednoczonych;

  • określić, na czym polegała transformacja ustrojowa Polski dokonana w latach 1989–1990.

Nauczysz się
  • wyjaśnić genezę, cele i zadania Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO);

  • wymieniać członków NATO;

  • jaką drogę Polska przebyła do NATO i jaką rolę odgrywa w ramach sojuszu.

th6wTY4mo3_0000001O

Geneza NATO

Bezpośrednią przyczyną utworzenia Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization, NATO) było:

  • dążenie ZSRR do narzucenia systemu komunistycznego innym państwom;

  • rywalizacja polityczna i militarna określana mianem zimnej wojny.

W Waszyngtonie 12 państw podpisało traktat waszyngtoński 4 kwietnia 1949 r. Wszedł on w życie 24 sierpnia 1949 r. Pod względem formalnoprawnym jest to umowa międzynarodowa, powołująca do życia organizację międzynarodową o charakterze militarnym – Organizację Paktu Północnoatlantyckiego. Sformułowano w nim cele i zadania sojuszu. Zobowiązano się do współpracy gospodarczej i rozwiązywania sporów pokojowyni metodami oraz nieużywania siły niezgodnie z celami Karty Narodów Zjednoczonych. Najważniejsze zobowiązania państw zawarte zostały w art. 5 traktatu waszyngtońskiego.

Traktat Północnoatlantycki podpisany w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r.
Traktat Północnoatlantycki podpisany w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r.

Art. 5 Strony zgadzają się, że zbrojna napaść na jedną lub więcej z nich w Europie lub Ameryce Północnej będzie uznana za napaść przeciwko nim wszystkim i dlatego zgadzają się, że jeżeli taka zbrojna napaść nastąpi, to każda z nich, w ramach wykonania prawa do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, na mocy artykułu 51 Karty Narodów Zjednoczonych, udzieli pomocy Stronie lub Stronom napadniętym, podejmując niezwłocznie, samodzielnie, jak i w porozumieniu z innymi Stronami działania, jakie uzna za konieczne, łącznie z użyciem siły zbrojnej, w celu przywrócenia i utrzymania bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego.

th6wTY4mo3_00000_BIB_002Traktat Północnoatlantycki podpisany w Waszyngtonie dnia 4 kwietnia 1949 r..

Zgodnie z zacytowanym artykułem każdy atak na terytorium jednego z państw członkowskich będzie potraktowany jako atak przeciwko całemu sojuszowi. Do tej pory tylko raz członkowie paktu uznali, że terytorium jednego z państw członkowskich zostało napadnięte i uruchomili procedury art. 5.
Związane to było z atakiem z 11 września 2001 r. na Stany Zjednoczone. Wtedy państwa członkowskie NATO wspólnie uznały, że był to atak na cały sojusz.
W traktacie waszyngtońskim państwa potwierdzają rolę Rady Bezpieczeństwa ONZ w utrzymaniu pokoju i bezpieczeństwa oraz określają warunki członkostwa w sojuszu. Najważniejszym celem NATO jest zagwarantowanie bezpieczeństwa państwom członkowskim.

RXOdUtC54gR1C1
Atak terrorystyczny na wieże World Trade Center w Nowym Jorku 11 września 2001 r.
Robert from New York, USA, licencja: CC BY-SA 2.0
th6wTY4mo3_0000002A

Członkostwo w NATO

Obecnie NATO ma 30 członków. Do sojuszu może zostać zaproszone państwo, które jest w stanie popierać zasady traktatu i przyczynić się do bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Początkowo w skład sojuszu wchodziło 12 państw. Do końca zimnej wojny przyjęto (oprócz członków pierwotnych – zakładających pakt) tylko
4 państwa. Po 1989 r. pakt północnoatlantycki rozszerzył się o 14 państw. Obecnie znaczna część państw zrzeszonych w NATO jest również członkiem Unii Europejskiej.

Rok przystąpienia

Państwa

1949 (członkowie założyciele)

Belgia, Dania, Francja, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Portugalia, Stany Zjednoczone, Wielka Brytania, Włochy

1952

Grecja, Turcja

1955

Republika Federalna Niemiec

1982

Hiszpania

1999

Czechy, Polska, Węgry

2004

Bułgaria, Estonia, Litwa, Łotwa, Rumunia, Słowacja, Słowenia

2009

Albania, Chorwacja

2017

Czarnogóra

2020

Macedonia Północna

R15clwX8qqKTY
Mapa członków NATO w latach 1949-2021
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Oficjalnymi kandydatami do członkostwa w NATO są obecnie Bośnia i Hercegowina. Wśród kandydatów na nowych członków sojuszu wymienia się ponadto Gruzję, Finlandię, Ukrainę.

R1Qw89RovvPA31
NATO w Europie
Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0
th6wTY4mo3_0000003L

Działania NATO

REOIJCkHQyNG211
Jason Epperson, domena publiczna

Do przełomu lat 80. i 90. XX wieku (czyli do zakończenia zimnej wojny) sojusz był organizacją zapewniającą bezpieczeństwo państwom członkowskim. Utrzymywał też równowagę militarną na kontynencie europejskim. Był przeciwwagą dla Związku Radzieckiego i państw od niego zależnych, do których i Polska się zaliczała.
Rola NATO zmieniła się po rozpadzie ZSRR i upadku komunizmu w Europie.
Możemy wyróżnić trzy zasadnicze płaszczyzny zmian w NATO:
– operacje sojuszu poza tzw. obszarem statutowej odpowiedzialności (czyli poza terytoriami państw członkowskich);
– reforma wewnętrzna (zmiany w strukturze wewnętrznej, nowa doktryna wojskowa);
– rozwój współpracy z państwami nieczłonkowskimi i rozszerzenie paktu.

Od początku lat 90. XX wieku trwa w NATO dyskusja, czy organizacja powinna angażować się w konflikty toczące się poza terytoriami państw członkowskich, czyli poza tzw. obszarem statutowej odpowiedzialności. Niejednokrotnie państwa członkowskie decydowały się na zaangażowanie sił NATO w konfliktach poza obszarem statutowej odpowiedzialności na podstawie wyraźnego upoważnienia Rady Bezpieczeństwa.
W latach 90. NATO realizowało operacje wojskowe na terenie byłej Jugosławii. Ochraniało konwoje z pomocą humanitarną i udzielało wsparcia dla sił pokojowych Organizacji Narodów Zjednoczonych.

Ćwiczenie 3

Poszukaj informacji na temat wybranej operacji, realizowanej przez siły NATO, na terenie państw powstałych w efekcie rozpadu Jugosławii (Bośni i Hercegowiny, Macedonii, Kosowa).

  • Określ czas, w którym żołnierze NATO realizowali powierzone im zadania;

  • wyjaśnij, co było celem przeprowadzonej operacji;

  • sprawdź, czy w operacji uczestniczyli żołnierze polscy.

W kolejnych latach NATO zaangażowało się w rozwiązywanie konfliktów zbrojnych także poza kontynentem europejskim.
Jednym z najważniejszych i najtrudniejszych zadań były działania przeprowadzane na terenie Afganistanu. W sierpniu 2003 r. sojusz przejął dowództwo nad Międzynarodowymi Siłami Wspierającymi Bezpieczeństwo (ang. International Security Assistance Force, ISAF). W jej ramach wspiera odbudowę Afganistanu, dba o umacnianie bezpieczeństwa i stabilizację, tak aby nie dopuścić do aktywności grup terrorystycznych.

Rrujwk4VZnJvj1
Mapa przedstawiająca operacje Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego.
Źródło: Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0.
th6wTY4mo3_0000004E

Polska w NATO

R1VeORXF7NshR1
Joanna Jakubowicz, licencja: CC BY 3.0

Polska była w grupie trzech państw, które weszły do Organizacji Paktu Północnoatlantyckiego w pierwszym rozszerzeniu po zakończeniu zimnej wojny. Droga Polski do NATO przedstawiała się następująco:

1993
Prezydent Lech Wałęsa w liście wystosowanym do sekretarza generalnego NATO uznał członkostwo Polski w tej organizacji za jeden z priorytetów polskiej polityki zagranicznej.

1994
Państwom Europy Środkowej i Wschodniej przedstawiona została propozycja współpracy z NATO w ramach programu Partnerstwo dla Pokoju. Program umożliwiał żołnierzom polskim udział w operacjach pokojowych i humanitarnych prowadzonych przez sojusz.

12 III 1999
Polska stała się formalnie członkiem NATO.

Od 1999 r. Polska aktywnie uczestniczyła w pracach sojuszu. Brała udział w realizowanych operacjach (misjach) pokojowych.

th6wTY4mo3_0000004U

Podsumowanie

Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego ma charakter militarny. W ostatnich dwóch dekadach z organizacji nastawionej na zapewnienie bezpieczeństwa tylko i wyłącznie własnym członkom przeobraziła się w organizację stojącą na straży bezpieczeństwa i pokoju we wszystkich regionach świata. Zmieniły się nie tylko czekające ją wyzwania, ale jej struktura i zakres członkostwa. Oznacza to, że NATO jest organizacją zdolną do przystosowywania się do nowych warunków politycznych i militarnych.

Przydatne linki

Polska w NATO – materiał wideo
www.nato.int
www.brukselanato.msz.gov.pl

1
Ćwiczenie 4
Ri5v7oBhT5rQR1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RbiXlsNiIf31T1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.