Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1AsNLvi0KIcM

Wielkie odkrycia geograficzne

Stary kompas i mapa
Calsidyrose, Stary kompas i mapa, Flickr, licencja: CC BY 2.0

Dlaczego Europejczycy postanowili wyruszyć na dalekie wyprawy?

Portugalscy i hiszpańscy kupcy pragnęli znaleźć nową drogę do Indii i Krajów Wschodu, aby sprowadzać stamtąd tanio towary poszukiwane w Europie. Szczególnie byli zainteresowani szlakami morskimi, ponieważ lądowe szlaki handlowe stały się drogie i niebezpieczne. Opanowali je Turcy, którzy nakładali wysokie opłaty na przewożone towary.
Dzięki kupcom i podróżnikom wiedza geograficzna Europejczyków stawała się coraz bardziej rozległa. Opowieści o dalekich krajach pobudzały ich wyobraźnię. Wyobrażano sobie, że nieznane lądy pełne są złota i srebra, a każdy, kto do nich dopłynie, zostanie bogaczem. Na początku XV wieku Portugalczycy wyprawiali się do wybrzeży Afryki, z której sprowadzali kość słoniową i złoto. Dalekomorskie wyprawy były więc okazją do zdobycia sławy i majątku.

Polecenie 1

Oto fragment listu napisanego pod koniec XV wieku przez jednego z władców indyjskich do króla portugalskiego. Zapoznaj się z tekstem źródłowym, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do IndiiAlvaro Velho
Alvaro Velho Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii

„Szlachcic z waszego dworu przybył do mojego kraju, czemu jestem rad. W moim kraju jest dużo cynamonu, goździków, imbiru, pieprzu i drogich kamieni. Z twojego kraju chciałbym dostać złoto, srebro, korale i szkarłat [czerwony barwnik]”.

j0000008FHB5v32_00000_BIB_001Alvaro Velho, Relacja z wyprawy Vasco da Gamy do Indii, oprac. Stefan Kieniewicz, Gdańsk 1996, s. 50.
Ćwiczenie 1
R17yVRHqa2EaW1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Rozwój techniki morskiej

Bez nowoczesnych wynalazków dalekie podróże morskie nie byłyby możliwe. W XV wieku w pojawiły się nowe konstrukcje statków – karawelekaraki, coraz dokładniejsze mapy oraz przyrządy nawigacyjne, pozwalające określić położenie na morzu, prędkość i kierunek żeglugi. Dzięki temu żeglarze mogli bezpiecznie oddalać się od brzegu.

Karawela to nowy rodzaj statku skonstruowany w XV wieku. Miał trzy maszty, był napędzany żaglami, a nie za pomocą wioseł, jak używane dotąd statki. Dwa z żagli były prostokątne, a trzeci trójkątny. Statki te były zwrotne, mogły też zabrać dużo towarów. Załoga karaweli liczyła około 30–50 osób. Statek znakomicie nadawał się do dalekich podróży morskich.

RI9XHTUFMoRF51
Replika karaweli „Pinta” Kolumba
Thomas R. Machnitzki , Wikimedia Commons, licencja: CC BY 3.0

Przyrządy nawigacyjne

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
\section3={JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow}

Busola to przyrząd z igłą magnetyczną, która wskazuje północ. Dzięki niej żeglarze wiedzieli, w jakim płyną kierunku.

RonxTgabst5sA
Busola
Nicolas Kaiser, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.0
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
\section3={JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow}

Kwadrant to urządzenie do określania położenia okrętu względem gwiazd i określania szerokości geograficznej.

RiOeRm9wAnzK0
Kwadrant
Erik Zachte, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
\section3={JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow}

Aby ustalić położenie statku na pełnym morzu, trzeba umieć określić jego prędkość. Służył do tego log. Była to trójkątna deska, do każdego jej rogu przymocowano trzy końce rozplecionej liny. Reszta liny, na której w równej odległości zawiązane były węzły, nawinięta była na bęben. Gdy deskę wyrzucano za rufę (tył) statku, opór wody sprawiał, że bęben zaczynał się kręcić i lina się rozwijała. Liczono wówczas, ile liny z węzłami rozwinie się w określonym czasie (czas mierzono za pomocą klepsydry). Prędkość okrętu liczono w węzłach. Tradycja liczenia prędkości poruszania się po morzu w węzłach przetrwała do dzisiaj (1 węzeł morski = 1 mila morska na godzinę; 1 mila morska to 1852 metra).

RZeAfmNdMXxhG
Log
Rémi Kaup, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FHB5v32_0000001R

W poszukiwaniu morskiej drogi do Indii

W XV wieku żeglarze z Europy wypływali coraz dalej na otwarty ocean. Przodowali w tym Portugalczycy, których do wypraw zachęcał książę Henryk Żeglarz. Celem odkrywców było znalezienie drogi morskiej do Indii. Przez wiele lat portugalskie statki pływały na południe wzdłuż wybrzeży Afryki, odkrywając nowe lądy i szukając drogi do Indii. W 1488 roku żeglarz Bartolomeu Diaz dopłynął do końca kontynentu afrykańskiego i udowodnił, że można dotrzeć drogą morską do Indii.

Krzysztof Kolumb

Morskich sukcesów Portugalczykom pozazdrościli Hiszpanie, którzy też marzyli o dopłynięciu do Indii. Hiszpańska królowa Izabela wraz z mężem Ferdynandem zgodzili się częściowo sfinansować wyprawę włoskiego żeglarza Krzysztofa Kolumba, który obiecał znaleźć inną, krótszą niż portugalska, drogę do Indii. Kolumb był przekonany, że Ziemia jest okrągła. Postanowił więc skierować się na zachód przez Ocean Atlantycki i dotrzeć do Indii od drugiej strony. Zdaniem Kolumba do Indii można było dopłynąć w kilka tygodni, podczas gdy podróż wokół Afryki trwała około roku.

Na obrazie z XIX wieku Krzysztof Kolumb przekonuje królową i króla Hiszpanii, by wydali zgodę na wyprawę i przekazali mu statki z załogą. Królewska para miała jednak wątpliwości, czy poprzeć wyprawę Kolumba.

Polecenie 2
  • Wskaż na obrazie parę królewską.

  • Opisz scenę przedstawioną na obrazie.

RFwVsylsO62CK1
Kolumb przed królową
Emanuel Gottlieb Leutze, Kolumb przed królową, domena publiczna
Ćwiczenie 2.1
RNj7ny8kCEd351
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2.2
RPFz926agDxtf1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Krzysztof Kolumb
RScMPY78WAwT5
Krzysztof Kolumb
Sebastiano del Piombo , Krzysztof Kolumb, domena publiczna

Krzysztof Kolumb

żeglarz pochodzący prawdopodobnie z Genui. Mieszkał w Portugalii, gdzie wpadł na pomysł dotarcia do Indii, płynąc w przeciwnym kierunku – na zachód. Gdy Portugalczycy odmówili finansowania wyprawy, Kolumb przeniósł się do Hiszpanii i tam zyskał poparcie królowej Izabeli. Otrzymał trzy statki: „Santa Maria”, „Nina” i „Pinta”, z którymi w 1492 roku dopłynął do wysp u wybrzeży Ameryki. Podczas kolejnych trzech podróży odkrył wiele wysp, a także wybrzeża Ameryki Południowej i Środkowej.

j0000008FHB5v32_0000002W

Krzysztof Kolumb odkrywa nowy ląd

1492 roku wyprawa Kolumba, złożona z trzech okrętów, wypłynęła z Las Palmas, hiszpańskiego portu położonego na Wyspach Kanaryjskich, i wyruszyła na zachód przez Ocean Atlantycki. Po dwóch miesiącach żeglugi żeglarzom udało się dotrzeć do nieznanego lądu, którą była wyspa Ameryki Środkowej San Salvador (czyli Święty Zbawiciel). Następnie dopłynął do wysp Kuba i Hispaniola (Haiti). Kolumb był przekonany, że dopłynął do Indii, dlatego napotkanych tubylców (mieszkańców tych ziem) nazwał Indianami. Wielki żeglarz zorganizował jeszcze trzy inne wyprawy, podczas których odkrywał nowe zakątki Ameryki. Dopiero po latach okazało się, że Kolumb ze swoimi towarzyszami dopłynął nie do Indii, lecz do nowego, nieznanego w Europie kontynentu, który nazwano Ameryką.

Ciekawostka

Amerykę nazwano Nowym Światem, w odróżnieniu od Starego Świata, czyli Europy, Azji i Afryki.

Polecenie 3

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.

R1d7ro90gTsq511
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 3
RIuASgBpdHaXH1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Nazwa „Ameryka” pochodzi od imienia włoskiego podróżnika Ameriga Vespucciego (czytaj: Wespuczcziego), który podróżował po kontynencie amerykańskim kilka lat po jego odkryciu. Doszedł do wniosku, że kontynent ten to nie Indie, jak sądził Krzysztof Kolumb. Opis nowej ziemi sporządzony przez Ameriga Vespucciego był tak popularny, że nowy ląd został nazwany Ameryką.

Polecenie 4

Przeczytaj fragment listu Krzysztofa Kolumba z pierwszej podróży w 1492 roku, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Listy o odkryciu Ameryki
Listy o odkryciu Ameryki

W przeciągu 33 dni dopłynąłem z Wysp Kanaryjskich do Indii, z flotą, jaką powierzyli mi najmiłościwiej panujący Król i Królowa [Ferdynand i Izabela]. Znalazłem wielką obfitość wysp zamieszkanych przez niezliczone rzesze ludzi. Wszystkie je zająłem w imieniu Ich Wysokości. Obwieściłem to przy rozwiniętym sztandarze, a nikt się nie sprzeciwił.

j0000008FHB5v32_00000_BIB_002Listy o odkryciu Ameryki, wybór Jan Kieniewicz, Gdańśk 1995.
Ćwiczenie 4
RG60SljoXelvh1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FHB5v32_0000003R

Odkrycie drogi morskiej do Indii

Pod koniec XV wieku portugalski żeglarz Vasco da Gama (czytaj: Wasko da Gama), płynąc wzdłuż wybrzeży Afryki, dotarł do Kalikatu w Indiach.

Polecenie 5

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.

RPWmc6AUnJL5b11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 5.1
RZen49OYSV2vG1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.2
R1GJzuUXOQFvG1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FHB5v32_00000049

Ziemia jest rzeczywiście kulą!

W 1519 roku Hiszpania zorganizowała wielką wyprawę, której dowódcą został doświadczony żeglarz Ferdynand Magellan. Na czele pięciu okrętów wyruszył z Hiszpanii w kierunku Ameryki, okrążył ją i wpłynął na Ocean Spokojny. Po wielomiesięcznej podróży przez Pacyfik dotarł do Azji. Tam zginął podczas bitwy z mieszkańcami Filipin. Reszta żeglarzy popłynęła dalej i przez Ocean Indyjski dotarła do Afryki, a po jej okrążeniu w 1522 roku, po trzech latach żeglugi, wróciła do Hiszpanii. Europejczycy przekonali się ostatecznie, że Ziemia nie jest płaska, lecz ma kształt kuli i można ją okrążyć.

Polecenie 6

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenia.

R1B9oTVv1Al6811
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 6
Razvpj2G4jtDi
Ułóż we właściwej kolejności etapy podróży Magellana. Elementy do uszeregowania: 1. Hiszpania – wypłynięcie, 2. Indonezja, 3. Przylądek Dobrej Nadziei, 4. Ocean Indyjski, 5. Filipiny, 6. Ameryka Południowa i Cieśnina Magellana, 7. Hiszpania – powrót
Ciekawostka

Pacyfik (hiszpańskie słowo „pacifico” znaczy właśnie „spokojny”) nazwany został Oceanem Spokojnym przez Ferdynanda Magellana. Podczas wielu miesięcy rejsu wody oceanu pozostawały wyjątkowo spokojne. Chociaż często na tym największym z oceanów wieją bardzo silne wiatry, a podwodne trzęsienia ziemi wywołują ogromne fale, dochodzące nawet do 30 metrów.

RFFxTngXCWHhj1
Replika karaki „Victoria” Magellana
Gnsin, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FHB5v32_0000004V

Podział świata przez Hiszpanów i Portugalczyków

Według prawa obowiązującego w Europie w XV wieku, nowo odkryte ziemie, jeśli nie były zamieszkane przez chrześcijan, stawały się własnością tego, kto je odkrył. Dlatego Kolumb, dopływając do Nowego Świata, ogłosił, że bierze te ziemie we władanie króla i królowej Hiszpanii. W ten sam sposób postępowali Portugalczycy. Dlatego wkrótce po pierwszej podróży Kolumba między Hiszpanią i Portugalią zaczęło dochodzić do kłótni o nowo odkryte lądy. Ostatecznie pod koniec XV wieku ustalono granicę, która miała dzielić ich posiadłości na świecie.

Polecenie 7
  • Wskaż linię, która rozgraniczała hiszpańskie i portugalskie strefy wpływów.

  • Wymień kontynenty, na których znajdowały się zamorskie posiadłości Hiszpanii i Portugalii.

R1ZGef7L8ewes1
Wielkie odkrycia geograficzne
Krystian Chariza i zespół, Wielkie odkrycia geograficzne,
j0000008FHB5v32_0000005C

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 7
RfG4J9xHHpTb31
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Wymień przyczyny odkryć geograficznych.

  2. Opowiedz o pierwszej wyprawie Krzysztofa Kolumba. Podaj jej datę i trasę.

  3. Powiedz, dlaczego odkrycia przełomu XV i XVI wieku nazwano „wielkimi odkryciami geograficznymi”.