Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R164odVyLOrFd

Polska spichlerzem Europy

Widok Gdańska ok. 1570 roku
domena publiczna

Pomorze Gdańskie znów w Polsce

Jak pamiętacie, Polska przez wiele lat zabiegała o zwrot Pomorza Gdańskiego, które Krzyżacy zagarnęli na początku XIV wieku. Kolejne starania i wojny nie przyniosły rezultatu. Dopiero królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi udało się po długiej wojnie zawrzeć pokój z Krzyżakami. Został on podpisany w 1466 roku w Toruniu. Na jego mocy Polska odzyskała Pomorze Gdańskie, ziemię chełmińską i Warmię. Ziemie te odtąd nazywano Prusami Królewskimi. Reszta terenów, które pozostały w rękach krzyżackich nazwana została Prusami Zakonnymi. Polska miała nad nimi zwierzchnictwo.

Polecenie 1
  • Wskaż na mapie obszar Prus Królewskich i Prus Zakonnych.

  • Odczytaj nazwę morza, nad którym położony jest port w Gdańsku.

  • Powiedz, w jakim państwie leżą dziś ziemie określane jako Prusy Królewskie.

R11D2fwgoHNaW1
Wojna trzynastoletnia
Krystian Chariza i zespół, Wojna trzynastoletnia,
j0000008FPB5v32_0000000W

Rolnictwo podstawą bogactwa Polski

W Europie Zachodniej w XV i XVI wieku szybko rozwijały się duże miasta. Ich mieszkańcy potrzebowali coraz więcej żywności, której ceny w XVI wieku poszły w górę. Korzystali z tego właściciele ziemscy w Polsce. Podstawą polskiej gospodarki było bowiem rolnictwo i produkcja zboża. Poza tym odzyskanie Pomorza Gdańskiego dawało możliwość swobodnego handlu za pośrednictwem portu w Gdańsku.

Folwarki

Szlachta chciała uprawiać jak najwięcej zboża, które z wielkim zyskiem sprzedawała za granicę. W tym celu zakładała folwarki, duże majątki ziemskie.

Polecenie 2

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

R1aIJm9bYzA0z1
Chłopi przy pracy
domena publiczna
Ćwiczenie 1
RkIRJ1f0b8cc61
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FPB5v32_000EX001

Obowiązki chłopów

W średniowiecznej Polsce prawo do posiadania ziemi mieli: król, szlachta i Kościół. Chłopi otrzymywali od właściciela wsi ziemię do uprawy, którą mogli dziedziczyć. Nie była ona jednak ich własnością. W związku z tym na chłopach ciążyły różne obowiązki związane z zapłatą za użytkowanie ziemi. Jednym ze sposobów płacenia za ziemię było odrabianie tak zwanej pańszczyzny, czyli obowiązkowej pracy w folwarku. W XVI wieku obowiązkowa pańszczyzna chłopska w folwarkach wynosiła 2–3 dni w tygodniu. Chłopi w folwarku pod nadzorem szlachcica uprawiali pola, siali i zbierali zboże, które potem młócili, kosili trawę, pracowali w lesie przy wyrębie drzew, wypasali bydło, opiekowali się stawami rybnymi.

RPkpiZPVH9M0N1
Chłopi pracowali w polu pod okiem nadzorcy
domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Dla zainteresowanych

W dawnych wiekach ubiór w dużym stopniu odzwierciedlał zamożność i pozycję społeczną człowieka. Inaczej ubierała się zamożna szlachta, a inaczej ludność uboga. Chłopi nosili skromne ubranie: koszulę, szerokie spodnie, czasem również narzucaną na wierzch sukmanę. Najczęściej było ono samodzielnie wykonane z lnu lub wełny. Kobiety nosiły proste spódnice sięgające za kolana i lniane koszule. Latem w dni powszednie chodzono najczęściej w łapciach, innego rodzaju obuwie było drogie.

Polecenie 3

Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Ryc4bVXPM8sxA1
Ćwiczenie 2
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FPB5v32_000EX002

Szkutą do Gdańska

R2pzI856l34k31
Model szkuty
Maciej Szczepańczyk, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Zboże na sprzedaż za granicę musiało być przewiezione do portu nad Bałtykiem. Transport lądowy zboża (na wozach ciągniętych przez konie) był bardzo drogi i nieopłacalny. Znacznie tańsze było spławianie zboża rzekami. W tym celu budowano specjalne statki z płaskim dnem, które mogły pływać po płytkich rzekach, zwane szkutami. Używano też tratew zbitych z drewnianych bali. Transportem towarów zajmowali się flisacy.

Polecenie 4
  • Odczytaj nazwy rzek, którymi spławiano zboże.

  • Wymień porty morskie, z których wypływały statki ze zbożem.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
RK19kmpXq2Kbm1
Gospodarka Rzeczypospolitej w XVI w.
Krystian Chariza i zespół, Gospodarka Rzeczypospolitej w XVI w.,
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

W miastach, które leżały wzdłuż Wisły, budowano ogromne budynki, służące do przechowywania zboża. Nazywano je spichlerzami.

R6GaF7BMlxBPT1
Spichrze w Grudziądzu
Włodzimierz Wysocki, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FPB5v32_000EX003

W Gdańsku

Zboże mniejszymi rzekami spławiano w kierunku Wisły, a następnie Wisłą do Gdańska, gdzie sprzedawano je miejscowym kupcom. Do Gdańska przypływały holenderskie statki, które przewoziły polskie zboże do Holandii, Francji, Anglii. Handel zbożem przynosił wielkie zyski zarówno szlachcie, jak i gdańskim kupcom. Dzięki handlowi Gdańsk stał się największym i najzamożniejszym miastem całej Rzeczypospolitej.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Port w Gdańsku był jednym z największych na Bałtyku. Sprawne działanie zapewniały mu urządzenia służące do załadunku i rozładunku statków. Jednym z nich był specjalny dźwig, tak zwany żuraw gdański. Do dziś jest on jednym z najbardziej charakterystycznych zabytków Gdańska.

R1V6S6oVqG5BR1
Żuraw gdański
Rafal Konkolewski, Żuraw gdański, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5

Handel wiślany w pierwszej połowie XVII wieku

Polecenie 5

Przeanalizuj tabelę przedstawiającą liczbę statków wysyłanych do Gdańska przez najbogatsze rodziny szlacheckie, a następnie wykonaj ćwciczenia.

Rodzina szlachecka

Liczba statków ze zbożem wysłanych do Gdańska

Zamoyscy

271

Ossolińscy

167

Firlejowie

153

Tęczyńscy

150

Ćwiczenie 3.1
RHrtgShm3z5Da1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.2
R7HCrVjCucE0k1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.3
R59kfROhwdEmy1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.4
Ry7DpX9OoAqVn1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 6

Przyjrzyj się ilustracji przedstawiającej port w Gdańsku, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RK1eFlLiN8ddq1
Port w Gdańsku
Wojciech Gerson, Gdańsk w XVII wieku, 1865, domena publiczna
RqBF17fxzuoKa1
Ćwiczenie 4
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FPB5v32_000EX006

Polska spichlerzem Europy

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Polecenie 7

Przeczytaj uważnie tekst, a następnie wykonaj ćwiczenia.

Opis Polski w roku 1565Felwiusz Ruggieri
Felwiusz Ruggieri Opis Polski w roku 1565

Szlachta sprzedaje wyłącznie własne zboże, które jest największym bogactwem tego kraju. Spławione do Wisły rzekami do niej wpadającymi, idzie Wisłą do Gdańska, gdzie jest składowane w umyślnie na ten cel zbudowanych spichlerzach w osobnej części miasta, dokąd straż nikomu w nocy wejść nie pozwala. Zboże polskie karmi całe prawie Niderlandy, ale nawet okręty portugalskie i innych krajów przybywają po zboże polskie do Gdańska, gdzie ich czasem 400 i 500 nie bez zadziwienia zobaczysz. Litewskie zboże idzie rzeką Niemen do Morza Bałtyckiego. Prócz zboża Polska dostarcza innym krajom lnu, konopi, skór, miodu, wosku, smoły,[…], bursztynu, drzewa do budowy okrętów, wełny, bydła, koni, owiec i piwa. Z innych krajów sprowadza […] sukna, płótno, kobierce. Ze Wschodu przywozi się tu drogie kamienie i klejnoty, z Moskwy futra, których nie ma w Polsce lub jest ich za mało, a mieszkańcy potrzebują ich do ochrony przed zimnem lub dla przepychu. Stamtąd pochodzą również ryby solone i suszone, srebro, złoto i mosiądz. Woły sprowadzane są z Mołdawii, wino z Węgier, Moraw, Austrii, trochę też z Włoch i Grecji. Wina francuskie i hiszpańskie przywożone są do Gdańska, gdzie kupuje je szlachta. W Gdańsku handluje się również korzeniami i przyprawami, których szlachta używa w kuchni wielkie ilości. Na wszystko to wydaje bardzo dużo pieniędzy, które ma ze sprzedaży zboża.

j0000008FPB5v32_00000_BIB_001Felwiusz Ruggieri, Opis Polski w roku 1565, [w:] Jan Gintel, Cudzoziemcy o Polsce, t. 1, Kraków 1971.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Ćwiczenie 5.1
R1OVvqcBWDtVh1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.2
R1KgUHnitQ60M1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FPB5v32_0000005J

Podsumowanie

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
1
Ćwiczenie 6
RWbXPEmJ1fX4j1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Polecenia

  1. Przypomnij, kto pracował w folwarku i jakie prace wykonywał.

  2. Wyjaśnij, w jaki sposób szlachta dostarczała zboże do Gdańska.

  3. Powiedz, dlaczego Rzeczpospolitą nazywano spichlerzem Europy?