Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Praca przyrodnika jest niezwykle ciekawa i pozwala zaobserwować wiele fascynujących zjawisk. Jednak czasem bywa też niebezpieczna. Z tego powodu przyrodnik musi wiedzieć, jak unikać wypadków, które mogą przytrafić się zarówno w czasie przeprowadzania badań w pracowni przyrodniczej, jak i podczas obserwacji w terenie. W tym rozdziale dowiesz się, jak bezpiecznie poznawać przyrodę.

R1bnFbkFsaMhA1
Lupa doskonale nadaje się do obserwacji mniejszych obiektów
Już wiesz
  • jak bezpiecznie obchodzić się ze sprzętem gospodarstwa domowego;

  • jak odczytać symbole ostrzegające o niebezpiecznych substancjach;

  • że po ulicy i w terenie należy poruszać się ostrożnie.

Nauczysz się
  • wskazywać i nazywać narządy zmysłów;

  • bezpiecznie przeprowadzać doświadczenia w pracowni przyrodniczej;

  • prawidłowo stosować odzież ochronną;

  • bezpiecznie obserwować przyrodę i zjawiska przyrodnicze.

ihc4LT16iB_d5e153

1. Jak badamy przyrodę?

Polecenie 1

Odpowiedz na pytanie: Czy można badać przyrodę, nie używając do tego przyrządów? Uzasadnij swoje stanowisko.

Człowiek poznaje otoczenie za pomocą zmysłówzmysłyzmysłów. Podstawowych zmysłów jest pięć: wzrok, słuch, węch, smak i dotyk.

R7glwwa3zs9kj1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Narządem wzroku są oczy. Dzięki nim wiemy, czy jest jasno, czy ciemno, wykrywamy ruch, rozpoznajemy kształty i kolory. Te ostatnie możemy jednak rozróżniać jedynie przy dobrym oświetleniu. Uszy to narząd zmysłu słuchu i równowagi. Dzięki nim słyszymy, ponadto w uszach znajduje się również narząd, dzięki któremu zachowujemy równowagę. Narządem węchu (wrażliwym na zapachy) jest nos. Pozwala on wyczuć obecność unoszących się w powietrzu drobin różnych substancji. Narządem smaku u człowieka jest język, który również wyczuwa drobiny substancji, ale w pokarmie. Wrażenia dotykowe odbieramy dzięki komórkom rozmieszczonym na skórze. Dzięki nim czujemy ciepło, zimno, nacisk oraz ból.

Warto wiedzieć, że zmysły smaku i węchu są ze sobą powiązane. To dlatego, kiedy jesteśmy przeziębieni i mamy zatkany nos, potrawy inaczej smakują.

Ciekawostka

U węży narządem węchu nie jest nos, lecz język – szybko wysuwając go i wsuwając, węże zbierają unoszące się w powietrzu cząstki różnych substancji.

R173wM7BVL46Q1
U węży język jest najważniejszym narządem zmysłu węchu

Kiedy obserwujemy jakiś obiekt lub przeprowadzamy doświadczenie, możemy posłużyć się każdym ze zmysłów. Na przykład prowadząc obserwację przemian zachodzących podczas robienia ciasta, używamy wzroku, by ocenić ilość dodawanych składników, dotyku, by stwierdzić, czy ciasto jest dobrze wyrobione, i smaku, by sprawdzić, czy dodaliśmy wystarczającą ilość cukru. Później, pilnując, by ciasto się dobrze upiekło, oceniamy za pomocą wzroku, węchu i smaku, czy nie jest przypalone.

Zastanów się

Jakich zmysłów używasz, gdy:

  • sprawdzasz temperaturę wody w wannie,

  • czytasz książkę,

  • słuchasz radia,

  • oglądasz program telewizyjny,

  • oceniasz smak napoju.

ihc4LT16iB_d5e285

2. Bezpiecznie w pracowni i w terenie

Wiemy już, jakich zmysłów używamy w odkrywaniu przyrody. Warto teraz nauczyć się, jak je chronić, aby nie stało nam się nic złego.

Do niektórych doświadczeń, które wykonujesz w pracowni przyrodniczej, mogą być potrzebne ostre narzędzia, odczynniki chemiczneodczynniki chemiczneodczynniki chemiczne czy palnik gazowy. Pamiętaj, aby zawsze wykonywać niebezpieczne doświadczenia w obecności osoby dorosłej oraz używać odzieży ochronnej, jak np. fartuch laboratoryjny (kitel), okulary ochronne oraz rękawiczki lateksowe.

Ważne!

Zasady bezpieczeństwa w pracowni przyrodniczej:

  • używaj odzieży ochronnej (np. fartucha);

  • jeśli masz długie włosy, zwiąż je, aby nie przeszkadzały ci w pracy;

  • nigdy nie dotykaj gołą dłonią ani nie próbuj nieznanych substancji; staraj się też ich nie wąchać;

  • utrzymuj porządek - w bałaganie łatwo o wypadek;

  • doświadczenia z użyciem ognia i ostrych narzędzi wykonuj pod opieką osoby dorosłej.

Kiedy planujesz przeprowadzenie obserwacji w terenie, pamiętaj, aby przed wyjściem z domu dokładnie się przygotować. Spakuj starannie plecak: weź ze sobą lornetkę, notatnik i ołówek lub długopis, aparat fotograficzny. Nie zapomnij o czymś do jedzenia i butelce wody. Koniecznie ubierz się w odpowiedni do pogody strój i zabierz podręczną apteczkę.

Kiedy już przebywasz w terenie, nigdy nie zbliżaj się do dzikich zwierząt – nawet tych, które wydają ci się małe i niegroźne. Mogą one być bardziej niebezpieczne niż to się wydaje. Niektóre z nich mogą też przenosić niebezpieczne choroby, np. wściekliznę.

Nie tylko zwierzęta potrafią być niebezpieczne. Również wiele roślin może stanowić zagrożenie dla naszego zdrowia, a nawet życia. Nigdy nie próbuj jeść roślin, których nie znasz.

W przyrodzie występuje wiele fascynujących miejsc i zjawisk, których oglądanie bywa niezwykłym przeżyciem. Niektóre jednak są dla nas groźne. Pamiętaj, aby obserwować je z bezpiecznej odległości!

RuxO6bdvEEKkd1
Burze są pięknym, ale też groźnym zjawiskiem – pamiętaj, aby podczas nich nigdy nie chronić się przed deszczem pod drzewami ani innymi wysokimi przedmiotami, jak słupy czy latarnie
ihc4LT16iB_d5e367

Podsumowanie

  • Człowiek posiada pięć zmysłów (wzrok, słuch, węch, smak oraz dotyk), dzięki którym może poznawać przyrodę.

  • Podczas dokonywania badań przyrodniczych należy stosować odpowiednie środki ostrożności.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wymień kilka czynności, podczas wykonywania których jesteśmy szczególnie narażeni na uszkodzenia narządów zmysłów. Jak chronić zmysły podczas wykonywania tych czynności?

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

ihc4LT16iB_d5e472

Słowniczek

odczynniki chemiczne
odczynniki chemiczne

substancje służące do przeprowadzania doświadczeń w pracowni chemicznej

zmysły
zmysły

zdolność do odbierania bodźców i informacji z otoczenia

ihc4LT16iB_d5e622

Zadania

Ćwiczenie 1
R8j3xokCFpeDq1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
Rar8P7eFl8mMm1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
REQTVmNmBq2mu1
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R2lSqgntWUgB01
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R10JS2WYRwtU11
zadanie interaktywne
Źródło: Barbara Szydzik, licencja: CC BY 3.0.