Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1diaBCQ6Skk9

Państwo i rynek

Oszczędności
401(K) 2012, Oszczędności, licencja: CC BY-SA 3.0

Infrastruktura to ogół obiektów i instalacji użyteczności publicznej, które są niezbędne do prawidłowego funkcjonowania wszystkich struktur społecznych i gospodarczych w państwie. Rozwój (funkcjonowanie) infrastruktury jest możliwy dzięki wykorzystaniu funduszy publicznych, czyli środków z budżetów państwa lub jednostek samorządu terytorialnego, np. gminy.

REfj5ez0UBNwn1
Budowa A2 nad Zimną Wodą na granicy Brwinowa i Biskupic
Krzysztof Dudzik, Budowa A2 nad Zimną Wodą na granicy Brwinowa i Biskupic, licencja: CC BY-SA 3.0
Ćwiczenie 1

Wykonajcie zadanie, pracując w kilkuosobowych grupach.

Wypiszcie elementy infrastruktury, które w waszej gminie umożliwiają świadczenie usług w zakresie:

  • komunikacji i transportu;

  • łączności;

  • usuwania nieczystości i odpadów;

  • oświaty;

  • służby zdrowia;

  • kultury;

  • inne.

tFbIpKHty8_00000011

Państwo i rynek

Co potrafię?
  • wyjaśnić, czym jest ekonomia;

  • przedstawić podstawowe kategorie i procesy ekonomiczne;

  • wymienić cechy gospodarki wolnorynkowej.

Nauczysz się
  • na czym polega udział państwa w gospodarce;

  • czym różni się wzrost od rozwoju gospodarczego;

  • jak funkcjonuje budżet państwa.

tFbIpKHty8_0000001L

Gospodarka a system ekonomiczny

Ćwiczenie 2

Przypomnij podstawowe cechy gospodarki wolnorynkowej.

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r.

Art. 20.
Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 21.

  1. Rzeczpospolita Polska chroni własność i prawo dziedziczenia.
    (...)

Art. 22.
Ograniczenie wolności działalności gospodarczej jest dopuszczalne tylko w drodze ustawy i tylko ze względu na ważny interes publiczny.

tFbIpKHty8_00000_BIB_001Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwietnia 1997 r..
Społeczna gospodarka rynkowa
Definicja: Społeczna gospodarka rynkowa

Nowoczesna gospodarka rynkowa elastycznie reaguje na zmieniające się preferencje konsumentów. Ten model gospodarczy powinien wykazywać dużą dbałość o efektywność gospodarowania przy jednoczesnym założeniu wypełniania przez państwo funkcji socjalnych. Niezbędnym czynnikiem społecznej gospodarki rynkowej jest solidarność społeczna.

Ćwiczenie 3

Przypomnij, jakie działania podejmuje państwo, realizując funkcję socjalną.

tFbIpKHty8_00000024

Państwo jako podmiot ekonomiczny

Nie ma zgody wśród naukowców czy polityków co do dopuszczalnego zakresu ingerencji (interwencjonizmu) państwa w życie społeczno‑ekonomiczne. Trzeba zaznaczyć, że zarówno wszechwładza państwa, jak i nadmierne ograniczenie jego roli mogą przynieść negatywne skutki. Aktywność państwa w gospodarce może przybierać różne formy i mieć rozmaite uzasadnienie.

W gospodarce zadaniem państwa jest:

  • tworzenie podstaw prawnych i warunków sprzyjających rozwojowi ekonomicznemu, społeczno‑gospodarczemu;

  • zapewnienie ochrony praw własności, wolności gospodarowania i konkurencji;

  • wspieranie przedsiębiorczości, rozwoju, zatrudnienia i równowagi ekonomicznej.

Państwo może być również właścicielem części przedsiębiorstw funkcjonujących na rynku i tym samym dostarczycielem dóbr (towarów i usług).

Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej (fragment)K. Piech
K. Piech Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej (fragment)

Polityka ekonomiczna to aktywne oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne przez formułowanie celów, środków ich realizacji, priorytetów i kształtowanie sprzyjających jej postaw jednostkowych i społecznych.

tFbIpKHty8_00000_BIB_002K. Piech, Etymologiczna i sokratyczna definicja polityki gospodarczej (fragment), „Polityka Gospodarcza” 2002, nr 5-6, s. 245–249.

Cele nadrzędne polityki gospodarczej to stabilizacja koniunktury i wzrost ekonomiczny.

Koniunktura
Definicja: Koniunktura

1) to sytuacja stwarzająca warunki, zwykle korzystne, do rozwoju jakiejś działalności;
2) to całokształt wskaźników życia gospodarczego charakteryzujący stan gospodarki danego kraju lub rynku.
Źródło: Słownik języka polskiego PWN.

Jeśli chcesz widzieć więcej

W Polsce za politykę gospodarczą (społeczno‑gospodarczą) rządu odpowiadają właściwi ministrowie przede wszystkim:

gospodarki – za promowanie konkurencyjności i innowacyjności firm. Wspiera rozwój eksportu i inwestycji polskich zagranicą oraz napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do kraju.

finansów – za budżet państwa i finanse publiczne. Wykonuje zadania dotyczące funkcjonowania systemu podatkowego i instytucji finansowych.

infrastruktury i rozwoju – za realizację strategii rozwoju społeczno‑gospodarczego z uwzględnieniem przestrzennego zagospodarowania kraju. Zarządza systemem wdrażania funduszy europejskich oraz infrastrukturą transportową (drogi, kolej, ruch lotniczy i żegluga). Do jego zadań należą też sprawy związane ze wspieraniem budownictwa i mieszkalnictwa.

pracy i polityki społecznej – za przeciwdziałanie bezrobociu, kwestie związane z zatrudnianiem pracowników oraz fundusze emerytalne. Zajmuje się pomocą społeczną i świadczeniami na rzecz rodziny.

rolnictwa i rozwoju wsi – za bezpieczeństwo żywnościowe. Realizuje zadania dotyczące m.in. hodowli roślin i zwierząt. Do jego kompetencji należy też rozwój obszarów wiejskich, w tym płatności bezpośrednie.

skarbu państwa – gospodaruje mieniem skarbu państwa. Inicjuje strategię przekształcania przedsiębiorstw państwowych w spółki prawa handlowego. Odpowiada za prywatyzację.

tFbIpKHty8_00000031

Cykl koniunkturalny

Stabilizowanie koniunktury wiąże się z pojęciem cyklu koniunkturalnego, czyli regularnie występującymi wahaniami w rozwoju gospodarczym. W gospodarce krajów rozwiniętych można zauważyć okresy wzrostu (fazy rozkwitu) i recesji (fazy spadkowe).

RFPtBEAuL1zL41
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Recesja
Definicja: Recesja

Okres zmniejszenia poziomu aktywności ekonomicznej i tempa rozwoju w porównaniu z poprzednim okresem.

Faza spadkowa trwająca długo połączona z dotkliwymi skutkami społeczno‑ekonomicznymi określana jest mianem kryzysu. Jego objawami są, m.in.:

  • spadek produkcji,

  • spadek płac,

  • spadek zatrudnienia / wzrost bezrobocia,

  • spadek dochodów,

  • spadek konsumpcji,

  • spadek inwestycji,

  • spadek PKB.

Poza tymi cyklicznymi wahaniami występują kryzysy:

  • spowodowane wydarzeniami jednorazowymi, np. konfliktami zbrojnymi czy klęskami żywiołowymi,

  • sezonowe, np. związane z porami roku, które mają bezpośredni wpływ na funkcjonowanie rolnictwa czy budownictwa.

RYmJuke9i5c43
Budynek Lehman Brothers (amerykańskiego banku inwestycyjnego)– jeden z symboli globalnego kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2007 r. od zapaści na rynku pożyczek hipotecznych w Stanach Zjednoczonych.
David Shankbone, Budynek Lehman Brothers (amerykańskiego banku inwestycyjnego)– jeden z symboli globalnego kryzysu finansowego, który rozpoczął się w 2007 r. od zapaści na rynku pożyczek hipotecznych w Stanach Zjednoczonych., licencja: CC BY-SA 3.0
tFbIpKHty8_00000048

Powszechnie stosowaną miarą wzrostu gospodarczego jest Produkt Krajowy Brutto (PKB), który określa całkowitą wartość (rynkową, wyrażoną w pieniądzu) dóbr i usług wytworzonych w określonym czasie (najczęściej w ciągu roku) na obszarze danego kraju. Osiąganie i powiększanie dobrobytu wymaga zapewnienia wzrostu dochodu narodowego w przeliczeniu na głowę mieszkańca (PKB per capita). PKB per capita to jeden z częściej stosowanych na świecie wskaźników zamożności obywateli danego państwa. Oblicza się go, dzieląc wartość PKB tego państwa przez liczbę jego mieszkańców.

RuqPPmtvFavlT11
Ali Zifan, 2014, licencja: CC 0
Ćwiczenie 4

Porównaj PKB per capita w Polsce ze wskaźnikiem uzyskanym w 6 państwach, które zapoczątkowały proces integracji europejskiej.

tFbIpKHty8_0000004O

Mechanizm rynkowy nie zaspokaja wszystkich potrzeb społeczeństwa, zwłaszcza zbiorowych. W tym celu wykorzystywany jest mechanizm administracyjny (podejmowanie decyzji przez aparat państwa), w którym istotnym elementem składowym są fundusze publiczne. Państwo, aby realizować swoje funkcje, potrzebuje zasobów pieniężnych. W tym celu realizuje politykę fiskalną (głównie podatkową). To podatki stanowią główne źródło dochodów państwa.

Podatek
Definicja: Podatek

Danina, świadczenie pieniężne na rzecz państwa lub samorządu o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.

Ile płacimy podatku, zależy od stawki podatku (także ulg czy zniżek), która może być wyrażona kwotowo (płacimy określoną kwotę, np. przy podatku od nieruchomości) lub, częściej, procentowo (np. w podatkach dochodowych).

Najstarszy podział, wyróżniający podatki pośrednie i bezpośrednie, jest związany ze sposobem pobierania podatków oraz podmiotami faktycznie obciążonymi kosztem tej daniny.

  • Podatki pośrednie. W Polskim systemie podatkowym podstawowym podatkiem pośrednim jest podatek od towarów i usług (PTU), czyli VAT (ang. Value Added Tax). Podatek VAT wliczony jest w cenę bardzo wielu artykułów, np. samochodów. Od dnia 1 stycznia 2011 r. do dnia 31 grudnia 2016 r. stawka podstawowa podatku od towarów i usług wynosi 23% (stawki obniżone to 5% i 8%).

  • Podatki bezpośrednie są związane z osiąganym przez podmiot gospodarczy (osobę fizyczną bądź prawną) dochodem lub majątkiem. Im większy jest dochód lub zgromadzony majątek, tym większa jest kwota płaconego podatku. W konstrukcji podatku bezpośredniego można zastosować rozwiązania podatku progresywnego (im wyższy dochód lub majątek, tym wyższa krańcowa stawka opodatkowania podatkiem) albo liniowego (krańcowa stawka opodatkowania jest jednolita i nie zależy od wysokości dochodu lub majątku).

W Polsce zdecydowana większość podatków ma charakter bezpośredni:

  • podatek dochodowy od osób fizycznych (ang. Personal Income Tax, PIT),

  • podatek dochodowy od osób prawnych (ang. Corporate Income Tax, CIT).

CIT
Definicja: CIT

Podatek dochodowy od osób prawnych jest płacony głównie przez przedsiębiorstwa od dochodu osiągniętego w danym roku. Stawka podatku ma charakter liniowy (proporcjonalny). W 2015 r. wynosi 19%.

PIT
Definicja: PIT

Podatek dochodowy od osób fizycznych, czyli od dochodów osobistych. Co do zasady, PIT jest opłacany od osiągniętego w danym roku dochodu według progresywnej skali podatkowej, tj. przy zastosowaniu stawek podatku w wysokości 18% i 32%.

Osoba fizyczna
Definicja: Osoba fizyczna

Prawne określenie człowieka.

Osoba prawna
Definicja: Osoba prawna

Prawne określenie przedsiębiorstw, spółek, banków itp.

tFbIpKHty8_0000005P

Podatek PIT płacony jest w formie zaliczek przez płatnika (czyli np. zakład pracy). Natomiast podatnik ma obowiązek do 30 kwietnia kolejnego roku złożyć w urzędzie skarbowym odpowiedni formularz podatkowy.

Wszystkie formularze podatkowe można pobrać ze strony internetowej Ministerstwa Finansów i wydrukować. Zarówno takie formularze, jak i formularze kserowane są honorowane w urzędach skarbowych. Należy pamiętać, aby rozliczyć się na formularzu aktualnym dla danego roku podatkowego. Zeznanie można także złożyć przez internet.

Podatek oblicza się następująco:

Podstawa obliczenia podatku w złotych

Podatek wynosi

Ponad

do

85 528

18% minus kwota zmniejszająca podatek 556 zł 02 gr

85 528

14 839 zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad 85 528 zł

Kwota zmniejszająca podatek (556,02 zł) odpowiada dochodowi, od którego nie jest pobierany podatek (3091 zł).

Aby obliczyć podatek, podatnik musi dysponować następującymi informacjami:

  • ile osiągnął przychodu w danym roku podatkowym (z uwzględnieniem różnych źródeł, np. pracy czy emerytury),

  • jaka jest kwota kosztów poniesionych do uzyskania tych przychodów (kwota dochodu to przychód pomniejszony o koszty jego uzyskania),

  • jaką kwotę zaliczki na poczet podatku PIT pobrał płatnik w trakcie roku podatkowego,

  • jaka jest kwota pobranego ubezpieczenia społecznego (którą odlicza się od kwoty dochodu),

  • jaka jest kwota pobranego ubezpieczenia zdrowotnego (odliczanego od wartości podatku).

RebE5KyzuPZsu11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 5

Jaką stawkę podatkową zastosuje podatnik, który uzyskał dochód w takiej wysokości, że jego podstawa podatkowa wyniosła 89 568,12 zł.

RI6DMoIrCreg411
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
tFbIpKHty8_0000007F

Podsumowanie

Państwo zawsze było i do dzisiaj pozostaje istotnym podmiotem polityki gospodarczej. Prowadzenie tej polityki za pomocą różnorodnych narzędzi ma służyć społeczeństwu – zapewnieniu dobrobytu przez wzrost i zrównoważony rozwój gospodarczy.

Przydatne linki

Kalkulator PIT

Ćwiczenie 6
RL4b7UpKY1L5r1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
RnF7z2wF9okQj11
zadanie interaktywne
Contentplus.pl sp. z o.o. na podstawie: Sprawozdanie z wykonania budżetu państwa za okres od 1 stycznia do 31 grudnia 2013 r. Omówienie, Rada Ministrów, Warszawa 2014, s. 38, licencja: CC BY-SA 3.0
R1Tcuvz4rfJUF1
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Ćwiczenie 7
RIBeafsxC3BpI1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.