Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał

Gospodarka dzieli się na 3 główne działy – rolnictwo, przemysł i usługi. W Polsce, tak jak w większości miejsc na świecie, najpierw rozwinęło się rolnictwo. Od XIX wieku na dużą skalę zaczął rozwijać się przemysł. Po II wojnie światowej władze komunistyczne oparły naszą gospodarkę na przemyśle ciężkim, bazującym na wydobyciu węgla kamiennego na Górnym Śląsku. Dopiero po przełomowym 1989 roku, kiedy przeszliśmy na gospodarkę wolnorynkową, z pełną mocą mogły zacząć rozwijać się usługi – handel, transport, telekomunikacja, bankowość, edukacja, turystyka, ochrona środowiska i wiele innych.

RDw3o3ropBtip1
Źródło: Radosław Drożdżewski (Zwiadowca21) (https://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 4.0.
ibqRIKFqbM_d5e281

1. Użytki rolne w Polsce

Użytki rolne to grunty orne, łąki i pastwiska, uprawy wieloletnie (plantacje i sady) oraz ogródki działkowe i przydomowe. Zajmują one łącznie około 60% powierzchni Polski. Grunty orne dominują na nizinach, choć często spotkać je można też na wyżynach i w górach. Łąki i pastwiska również występują w całym kraju, ale najwięcej jest ich na wschodzie, m.in. w dolinach rzek i na terenach podmokłych, a także w górach. Uprawy wieloletnie i ogródki koncentrują się w pobliżu miast.

R1OEERKmuuw0A1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e317

2. Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Przyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa to ukształtowanie terenu, jakość gleby oraz klimat. Rolnictwo najlepiej rozwija się na terenach płaskich (niziny), pokrytych dobrymi glebami (np. czarnymi ziemiami, czarnoziemami, madami, glebami brunatnymi), w ciepłym i wilgotnym klimacie. W Polsce takie warunki występują na Nizinie Śląskiej i Szczecińskiej oraz na Kujawach i Żuławach. Najlepsze gleby – czarnoziemy – przyczyniły się do rozwoju rolnictwa na Wyżynie Lubelskiej.

RBgVdB1g9UBY51
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e353

3. Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa w Polsce

Pozaprzyrodnicze czynniki rozwoju rolnictwa wynikają z działalności człowieka. Są to przede wszystkim rozmaite zabiegi agrotechniczne – podstawowa uprawa ziemi, nawożenie, melioracje, płodozmian – mające na celu uzyskiwanie jak najwyższych zbiorów. Ważny jest też poziom mechanizacji prac, wielkość gospodarstw rolnych, specjalizacja produkcji, polityka rolna władz. Największa towarowość produkcji osiągana jest w dużych gospodarstwach specjalistycznych na zachodzie Polski.

R1Fq2fFdToHjf1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e390

4. Główne rośliny uprawne w Polsce

Głównymi roślinami uprawnymi w Polsce są zboża, a wśród nich pszenica oraz pszenżyto, żyto, kukurydza i jęczmień. Z roślin niezbożowych ważne są ziemniaki, buraki cukrowe, rzepak, oraz warzywa i owoce. Na najlepszych glebach uprawia się pszenicę i buraki cukrowe, a także jęczmień, rzepak i kukurydzę. Na glebach słabych dominują ziemniaki, żyto i owies. Polska zajmuje 1. miejsce na świecie w uprawie pszenżyta. Liczymy się też w zbiorach jabłek, malin i truskawek.

R1B4vdQliikVG1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e426

5. Główne zwierzęta hodowlane w Polsce

Trzoda chlewna, bydło i drób to główne zwierzęta hodowlane w Polsce. Ponadto hoduje się owce, kozy, konie, króliki i inne zwierzęta futerkowe, a także ryby. Zwierzęta trzymane są przeważnie dla mięsa, a ponadto dla skór, tłuszczów, mleka, jaj (tylko drób). W Polsce od kilku lat najwięcej wytwarza się mięsa drobiowego, choć wcześniej zawsze dominowała wieprzowina.

R1Ib7Qqs0RBn71
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e462

6. Energetyka konwencjonalna i niekonwencjonalna

Energetyka konwencjonalna polega na uzyskiwaniu energii w wyniku spalania paliw. Wykorzystuje się tu głównie paliwa mineralne, czyli węgiel, ropę i gaz. Ostatnio jednak coraz częściej spalane są biopaliwa – płynne i stałe (biomasa) oraz biogazy. Zaliczają się one do odnawialnych źródeł energii. W energetyce niekonwencjonalnej korzysta się niemal wyłącznie ze źródeł odnawialnych – energii wód płynących i geotermalnych, wiatru, Słońca, powietrza.

RndJ9V10jF96C1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e499

7. Energetyka w Polsce

Polska energetyka w bardzo dużym stopniu opiera się na spalaniu węgla kamiennego i brunatnego w elektrowniach cieplnych – uzyskujemy w ten sposób blisko 90% potrzebnej nam energii. Jednak wykorzystanie odnawialnych źródeł energii stale wzrasta i do roku 2020 ma wynieść 15%. Największy w tym udział mają mieć biopaliwa oraz energia wiatrowa.
Problemem dla Polski i Europy jest nadmierne uzależnienie od dostaw rosyjskiego gazu i ropy.

R2kXmv8sJRHgi1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e538

8. Zmiany w przemyśle Polski po 1989 r.

Przejście na gospodarkę rynkową w 1989 roku sprawiło, że działalność zakładów przemysłowych musiała stać się opłacalna. Konieczna była restrukturyzacja i prywatyzacja tych zakładów, które się do tego nadawały (pozostałe należało zlikwidować). Duże znaczenie miał napływ do Polski kapitału zagranicznego. Został on przyciągnięty m.in. dzięki utworzeniu 14 Specjalnych Stref Ekonomicznych. Wyraźnie spadło znaczenie przemysłu ciężkiego bazującego na węglu.

R1RPGbqeFJklG1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e574

9. Najlepiej rozwijające się gałęzie przemysłu w Polsce

Branża surowcowo‑energetyczna jest w Polsce motorem napędowym dla całej gospodarki. Największe firmy w kraju to rafinerie w Płocku i Gdańsku, Zakłady Energetyczne (PGE, Tauron, Enea, Energa), KGHM oraz spółki węglowe. Spośród przemysłu przetwórczego najlepiej rozwija się produkcja środków transportu (m.in. samochody fiat, opel, volkswagen) i AGD. Dużo produktów z Polski trafia na rynki zagraniczne – poza w/w eksportujemy też miedź, chemikalia, meble, żywność.

RQTJ75XGx49q91
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e611

10. Najlepiej rozwijające się branże usługowe w Polsce

Spośród branż usługowych największe zatrudnienie ma handel, ale będzie się ono zmniejszać ze względu na rozwój handlu w Internecie. Sam Internet i związana z nim branża telekomunikacyjna rozwijają się bardzo szybko. Największymi firmami usługowymi są w Polsce banki, sieci sklepów wielkopowierzchniowych i operatorzy telefonii komórkowej. Nieźle też radzą sobie prywatne firmy transportowe. Duże zatrudnienie utrzymuje się w państwowej administracji, służbie zdrowia i edukacji.

R1bwvhGzhrYaN1
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e647

11. Transport lądowy w Polsce

Transport lądowy obejmuje ruch kolejowy, drogowy i częściowo specjalny – przesyłowy. Od 1989 roku polskie koleje przechodzą liczne restrukturyzacje, ale i tak niezbyt dobrze radzą sobie w gospodarce rynkowej, m.in. jedno wielkie PKP podzielono na mniejsze, wyspecjalizowane spółki, np. PKP Intercity, Przewozy Regionalne, PKP Cargo. Transport drogowy rozwija się znacznie lepiej, np. dzięki dotacjom z Unii Europejskiej powstaje coraz więcej nowych autostrad, dróg ekspresowych i innych.

RLnFAi7pV7DaP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e683

12. Transport powietrzny w Polsce

Transport powietrzny – lotniczy – na dużą skalę zaczął się rozwijać w Polsce w latach 90. XX wieku, dzięki otwarciu naszych granic i ekspansji tanich linii lotniczych. Poza okresem ogólnoświatowego kryzysu z roku 2009 niemal cały czas przybywa nam pasażerów i połączeń lotniczych. Warszawa jest centralnym lotniskiem Polski, a oprócz niej działa kilkanaście portów regionalnych mających stałe połączenia głównie z miastami zachodnioeuropejskimi oraz liczne loty wakacyjne nad Morze Śródziemne.

Ruch pasażerów w portach lotniczych

PORTY LOTNICZE

Ogółem

Pasażerowie przybyli z portów

Pasażerowie odprawiani z portów

krajowy

zagraniczny

krajowych

zagranicznych

krajowych

zagranicznych

razem

w tym w ruchu regularnym

razem

w tym w ruchu regularnym

ogółem 2012\*

3533844

21001121

1767507

10455536

9002008

1766337

10545585

9092144

2013

2428580

22632580

1213137

11240647

9886330

1215443

11391933

10040485

Bydgoszcz

23151

320175

11762

158091

154889

11389

162084

160377

Gdańsk

355616

2490144

177816

1240589

1151109

177800

1249555

1157485

Katowice

44935

2474608

22383

1224139

846496

22552

1250469

868865

Kraków

304750

3337088

151344

1654868

1582273

153406

1682220

1612119

Lublin

5412

183888

2730

90543

87047

2682

93345

89850

Łódź

59

353574

27

173238

154789

32

180336

162807

Poznań

81444

1254519

40563

618908

611969

40881

635611

631747

Rzeszów

125413

464507

62274

228120

212662

63139

236387

221448

Szczecin

77248

246496

38579

123087

123087

38669

123409

123409

Warszawa

1135087

9548619

568379

4764083

4113234

566708

4784536

4134656

Warszawa‑Modlin

306

344872

167

165750

165241

139

179122

178414

Wrocław

262917

1613764

131367

799016

683534

131550

814748

699308

Zielona Góra

12242

326

5746

215

-

6496

111

-

\*Uwzględniono port lotniczy Warszawa‑Modlin

źródło: Transport. Wyniki działalności w 2013 r., GUS, Warszawa 2014

ibqRIKFqbM_d5e720

13. Transport wodny w Polsce

Transport wodny obejmuje transport morski i śródlądowy (rzeczny). Transport morski obsługuje przede wszystkim handel zagraniczny. Przeładunek towarów odbywa się w dwóch naszych największych zespołach portowych – Gdańsk – Gdynia i Szczecin – Świnoujście. Ruch pasażerski to promy do Szwecji. Żegluga śródlądowa ma w Polsce niewielkie znaczenie. Prowadzona jest głównie na Odrze i Zalewie Szczecińskim w kierunku Niemiec. Najczęściej przewożone są surowce mineralne – węgiel kamienny, piasek, żwir.

R10lxuurmY6Mj1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e756

14. Turystyczne walory Polski

Polska ma liczne walory turystyczne, zarówno przyrodnicze, jak i kulturowe. Walory przyrodnicze – wybrzeże morskie, jeziora, lasy, góry, piękne krajobrazy – wykorzystywane są w turystyce wypoczynkowej i krajoznawczej. Walory kulturowe to zabytkowe miasta oraz pojedyncze obiekty o dużym znaczeniu historycznym. Do Polski najwięcej turystów przyjeżdża z krajów sąsiednich, zwłaszcza z Niemiec, których mieszkańcy są najbogatsi i często mają powiązania rodzinne z naszymi Ziemiami Zachodnimi.

RWg9q0QLTmugP1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e792

15. Zanieczyszczenie i ochrona przyrody

Globalne ocieplenie wywołane efektem cieplarnianym, dziura ozonowa i kwaśne opady to obecnie największe zagrożenia dla środowiska naturalnego. W Polsce na zanieczyszczenie najbardziej narażone są gęsto zaludnione i uprzemysłowione obszary na południu (Górny Śląsk) i w centrum kraju. Działania ochronne to m.in. zakładanie filtrów kominowych, budowa oczyszczalni ścieków, stosowanie katalizatorów spalin samochodowych, utylizacja lub powtórne wykorzystanie odpadów.

Rzx5LjBWAks9w1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e829

16. Prawne formy ochrony środowiska w Polsce

Prawne formy ochrony przyrody obejmują unikalne obszary, obiekty i gatunki. Najważniejsze formy to parki narodowe i krajobrazowe, rezerwaty i pomniki przyrody oraz ochrona gatunkowa. Polska uczestniczy w międzynarodowych programach ekologicznych, np. Natura 2000 (UE), Man and Biosphere (UNESCO). Ochrona dziedzictwa kulturowego polega na wpisaniu obiektu do rejestru zabytków. Najcenniejsze zabytki uznano pomnikami historii, a kilkanaście z nich wpisano na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

ReJxb0iyd182U1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
ibqRIKFqbM_d5e865

Zadania

Pamiętam i rozumiem

  1. Na których obszarach Polski występują najlepsze warunki naturalne do rozwoju rolnictwa i dlaczego właśnie tam?

  2. Wymień główne rośliny uprawiane w Polsce i podaj przykłady ich wykorzystania.

  3. Wymień główne zwierzęta hodowane w Polsce i podaj przykłady ich wykorzystania.

  4. Na jakie sposoby w Polsce wykorzystywane są odnawialne źródła energii?

  5. Omów główne zmiany w polskim przemyśle po roku 1989.

  6. Które gałęzie przemysłu rozwijały się w Polsce dawniej, a które rozwijają się obecnie?

  7. Wymień rodzaje usług, które rozwijają się w Polsce najlepiej, oraz te, które zanikają.

  8. Jakie znasz rodzaje transportu lądowego i do jakich celów jest on najczęściej wykorzystywany?

  9. Podaj zakres działalności polskiego transportu morskiego.

  10. Wymień najważniejsze walory turystyczne Polski – przyrodnicze i kulturowe.

  11. Podaj przykłady działań człowieka, które niszczą i które chronią środowisko naturalne.

Czytam i interpretuję

  1. Wyjaśnij związek między towarowością produkcji rolnej a wielkością gospodarstw rolnych.

    R1Fq2fFdToHjf1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  2. Wyjaśnij, dlaczego pszenicę i żyto uprawia się w Polsce w zupełnie innych miejscach.

    R17CUy0qdfYuR1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  3. Wyjaśnij przyczyny widocznego na mapie rozmieszczenia hodowli bydła w Polsce

    RYG99i7fEoCoo1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  4. Wskaż i wyjaśnij różnice w obrocie węglem kamiennym i brunatnym w Polsce.

    R1DGKjqeC515u1
    Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

  5. Wskaż i wyjaśnij różnice w produkcji stali i miedzi w Polsce.

    RgF25zkj2O4gI1
    Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

  6. Określ branże, w których działają największe firmy przemysłowe w Polsce.

    Największe firmy przemysłowe w Polsce

    Miejsce

    Firma

    Przychody ze sprzedaży
    w tys. zł

    Przychody ogółem
    w tys. zł

    Zysk brutto
    w tys. zł

    Zysk netto
    w tys. zł

    Zatrudnienie

    1

    PKN Orlen SA, Płock

    88 348 971

    90 361 420

    2 663 963

    2 127 798

    4 445

    2

    GK Grupy Lotos SA, Gdańsk

    33 111 000

    33 539 283

    361 202

    922 970

    5 015

    3

    PGE Polska Grupa Energetyczna SA, Warszawa

    30 556 814

    31 952 421

    4 102 537

    3 232 834

    41 395

    4

    GK PGNiG SA, Warszawa

    28 730 000

    28 946 000

    2 542 000

    2 234 000

    32 326

    5

    GK Tauron Polska Energia SA, Katowice

    24 741 257

    24 991 464

    1 935 849

    1 541 299

    27 281

    6

    KGHM Polska Miedź SA, Lubin

    21 337 870

    22 595 877

    6 417 086

    4 868 249

    18 644

    7

    Fiat Auto Poland SA, Bielsko‑Biała

    14 113 720

    14 172 570

    107 555

    106 770

    4 857

    8

    BP Europa SE Oddział w Polsce, Kraków

    13 458 535

    13 506 054

    46 946

    4 126

    429

    9

    GK Energa SA, Gdańsk

    11 176 799

    11 391 132

    626 333

    456 421

    11 009

    10

    Kompania Węglowa SA, Katowice

    10 720 643

    11 730 004

    196 740

    164 023

    60 177

  7. Opisz wzajemne powiązania między rozwojem usług, miast i przemysłu.

    RybzMaRvL1ySZ1
    Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.

  8. Na podstawie map poniżej wyjaśnij przyczyny zróżnicowania gęstości sieci transportu lądowego w Polsce.

    R124WxHW3XORT1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  9. Na mapie poniżej wskaż główne wodne drogi śródlądowe w Polsce i określ do jakich przewozów są lub były one wykorzystywane.

    R1EWWM4puMsYW1
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

  10. Czy można połączyć wypoczynek z krajoznawstwem? Jeśli tak, to podaj odpowiednie przykłady.

    R14ltvZ2HLddV1
    Pamiętaj o różnych rodzjach turystyki, które rozwinęły się w poszczególnych regionach

  11. Wskaż prawne formy ochrony przyrody, w ramach których ochrona jest najbardziej ścisła.
    Wskaż prawne formy ochrony przyrody obejmujące największe obszary.

    RV4YE5i3nIJjo1
    Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Rozwiązuję problemy

  1. Jakie są główne przeszkody w rozwoju rolnictwa ekologicznego i co można zrobić, aby je przezwyciężyć.

  2. W jaki sposób można uzyskiwać wyższe zbiory pszenicy?

  3. Co można zrobić, aby zwiększyć hodowlę owiec w Polsce?

  4. W jaki sposób Polska może zmniejszyć swoje uzależnienie od dostaw ropy i gazu z Rosji?

  5. Podaj propozycje zmian w funkcjonowaniu zakładu przemysłowego, który nie radzi sobie w gospodarce wolnorynkowej.

  6. Czy Polska może dogonić kraje przodujące w rozwoju przemysłu nowoczesnych technologii (Hi‑Tech)? Jeśli tak, to w jaki sposób?

  7. Jakie są główne przeszkody dla intensywnego rozwoju usług w Polsce i co można zrobić, by je niwelować?

  8. Jaki jest Twój pomysł na usprawnienie działania polskich kolei?

  9. Czy wewnątrzkrajowy ruch lotniczy ma szansę rozwinąć się w Polsce? Co można tu zrobić?

  10. Zastanów się, w jaki sposób można zwiększyć liczbę turystów zagranicznych przyjeżdżających do Polski.

  11. Co można zrobić, by jeszcze lepiej chronić środowisko naturalne i kulturowe?

ibqRIKFqbM_d5e1028

Projekt badawczy

Projekt badawczy

Autor/Nauczyciel

Tytuł projektu

Gospodarka Polski po 1989 roku

Temat projektu

Gospodarka Polski po 1989 roku

Badana hipoteza

W polskiej gospodarce po 1989 roku zaszły olbrzymie zmiany.

Materiały źródłowe (strony internetowe, rozdział w podręczniku)

Rocznik Statystyczny RP oraz inne źródła danych statystycznych.

Uczeń

Co dokładnie mam zamiar zrobić, by sprawdzić, czy hipoteza jest prawdziwa)

Porównać dane statystyczne dotyczące polskiej gospodarki z roku 1989 (lub pobliskich lat) z danymi aktualnymi. Wychwycić różnice i je wyjaśnić.

Co trzeba przygotować, by zweryfikować hipotezę

Z materiałów źródłowych wybrać odpowiednie dane statystyczne.

Co będę obserwować (mierzyć)

Różnice między danymi dawnymi i aktualnymi.

Czas trwania (ile czasu potrzeba, by wykonać projekt)

Kilka dni.

Wyniki (tabela, wykres, rysunek, fot)

Tabele ze wszystkimi danymi pokazującymi różnice między gospodarką z 1989 roku a obecną. Wykresy, diagramy i inne ilustracje przedstawiające w sposób graficzny wybrane dane. Opis i wyjaśnienie uzyskanych wyników.

Wniosek

Wyniki potwierdzają hipotezę.

Refleksja (czego projekt mnie nauczył?)

Czy warto było przechodzić na gospodarkę wolnorynkową?

ibqRIKFqbM_d5e1063

Test sprawdzający do działu: III. Gospodarka Polski

Test sprawdzający

REdfI5AgX6AwZ1
załącznik
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Klucz testu

RFpC7s2e6LWfE1
Załącznik 3
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.