Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1UA8qHvlRrGv
Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI Źródło: Jan Matejko, Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI, domena publiczna.

Jan III Sobieski pod Wiedniem

Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI
Jan Matejko, Jan III Sobieski wysyła wiadomość o zwycięstwie papieżowi Innocentemu XI, domena publiczna

Turcy w Europie

Państwo osmańskie, nazywane powszechnie Turcją, powstało w XIV wieku na terenie leżącego nad Morzem Śródziemnym Półwyspu Anatolijskiego. Był to kraj rządzony przez sułtanów. Z czasem, dzięki podbojom państwo zaczęło się rozrastać. W 1453 roku Turcy położyli kres istnieniu Bizancjum, zdobywając Konstantynopol. Nazwę miasta zmienili na Stambuł i przenieśli tam swoją stolicę. W XVI wieku Turcy pod wodzą swego wybitnego władcy, sułtana Sulejmana Wspaniałego, podbili cały Półwysep Bałkański i znaczną część Węgier. Na Europę padł strach, gdy w 1529 roku wojska tureckie dotarły aż pod mury Wiednia.

Polecenie 1

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenie.

R9MN6VAKudCTf1
Wzrost terytorialny Imperium Osmańskiego w XV i XVI w.
Krystian Chariza i zespół, Wzrost terytorialny Imperium Osmańskiego w XV i XVI w.,
Ćwiczenie 1
RQZ4kUaYtVm2t1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Dla zainteresowanych

Janczarzy byli zawodową piechotą turecką. Byli znakomicie wyszkoleni i uzbrojeni w nowoczesną broń palną. Na polu bitwy wspomagała ich artyleria należąca w XVI wieku do najlepszych w Europie.

Polecenie 2

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RVBQ9MJGXCjuk
Janczar przed oficerem
Sebastian Vrancx, Uploadalt, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RCQaCwt2eB4t61
Ćwiczenie 2
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Kiedy to było?

RU2xCEs1HG2Nd11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
j0000008FTB5v32_000EX002

Polska i Turcja w XVI i na początku XVII wieku

Przez cały XVI wiek między Polską a Imperium Osmańskim panował pokój. Poprawne stosunki na krótko popsuły się dopiero na początku XVII wieku. Przyczyną były coraz częstsze interwencje wojska polskiego w Mołdawii, kraju leżącym między Polską i Turcją. Turcy oburzeni byli również napadami na ich ziemie Kozaków – ludności zamieszkującej podległe Polsce ziemie Ukrainy. Z kolei Polacy skarżyli się na napaści Tatarów – ludu zamieszkującego Krym i wybrzeża Morza Czarnego, a więc ziemie podporządkowane sułtanowi. Doprowadziło to w 1620 roku do wybuchu pierwszej wojny polsko‑tureckiej, zakończonej podpisaniem pokoju w 1621 roku.

Polecenie 3

Przyjrzyj się mapie, a następnie wykonaj ćwiczenie.

RKiXjnwDE0Pbk1
Pogranicze polsko-tureckie w II połowie XVII w.
Krystian Chariza i zespół, Pogranicze polsko-tureckie w II połowie XVII w. ,
Ćwiczenie 3
RRMoNjeztAtII1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Dla zainteresowanych

Mołdawia to kraj nad Dniestrem, obecnie część Rumunii. Turcy uważali, że Mołdawia podlega sułtanowi. Do przejęcia zwierzchności nad Mołdawią dążyła również Rzeczpospolita, której wojska niejednokrotnie wkraczały na teren Mołdawii. Interwencje te wywoływały niezadowolenie sułtana i jego urzędników i były przyczyną pogarszania się stosunków polsko‑tureckich.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow
Dla zainteresowanych

Tatarzy byli ludnością zamieszkującą Półwysep Krymski i północno‑wschodnie wybrzeża Morza Czarnego. Na czele państwa tatarskiego stał chan (stąd nazwa państwa: Chanat Krymski), który uznawał zwierzchność sułtana tureckiego. Dzięki temu Tatarzy w razie zagrożenia mogli liczyć na pomoc wojsk sułtana, sami zaś wysyłali do Turcji swoje oddziały, gdy ta potrzebowała pomocy w czasie wojen. Tatarzy byli znakomitymi jeźdźcami, a uzbrojeni w szable i łuki byli bardzo groźni. W czasie pokoju mieszkańcy Chanatu Krymskiego zajmowali się głównie hodowlą zwierząt i uprawą ziemi. Wielu z nich było ludźmi ubogimi, dlatego chętnie brali udział w wyprawach zbrojnych na ziemie polskie. Rabowali wówczas bydło i porywali ludzi w niewolę, czyli jasyr. Część porwanych wypuszczali po zapłaceniu okupu, część trafiała na targ niewolników do Stambułu. Oczywiście napady tatarskie wywoływały oburzenie w Rzeczypospolitej. Nie mniejsze jednak emocje budziła u władz osmańskich działalność zamieszkujących ziemie polskie Kozaków, urządzających rabunkowe wyprawy na tureckie miasta nad Morzem Czarnym. Napaści te budziły ogromne niezadowolenie w Turcji, która groziła Polsce wojną.

Polecenie 4

Przyjrzyj się ilustracjom, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Ćwiczenie 4
R1ZUTfW4s1VLx1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Hetman wielki litewski Jan Karol Chodkiewicz zamknął się z 45 tysiącami żołnierzy w obozie pod twierdzą Chocim. Mimo kilku tygodni szturmów armii tureckiej nie udało się zdobyć Chocimia.

Polecenie 5

Przyjrzyj się ilustracji, a następnie wykonaj ćwiczenie.

Rk0vk8EjAQa411
Obrona polskiego sztandaru pod Chocimiem
Juliusz Kossak, Obrona polskiego sztandaru pod Chocimiem, domena publiczna
Ćwiczenie 5
R1MenQP0CFUXW1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FTB5v32_000EX004

Druga wojna z Turkami i elekcja Jana III Sobieskiego

W drugiej połowie XVII wieku wybuchła kolejna wojna z Turcją. Ogromna armia sułtana wkroczyła w granice Rzeczypospolitej, która nie była przygotowana na atak. Po krótkim oblężeniu w 1672 roku wojska tureckie zdobyły najważniejszą twierdzę na południu kraju – Kamieniec Podolski. Rzeczpospolita utraciła Podole. Napór turecki zdołał powstrzymać hetman Jan Sobieski, pod wodzą którego armia Rzeczypospolitej odniosła wspaniałe zwycięstwo pod Chocimiem w 1673 roku. Sukces ten spowodował, że w 1674 roku pogromcę Turków szlachta wybrała na króla.

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Jan III Sobieski król Polski i wielki książę litewski w latach 1674–1696. Jeden z najwybitniejszych polskich wodzów. Niemal przez całe swe panowanie prowadził wojny z Turcją. Odniósł przy tym wiele sukcesów, z których największy to bitwa pod Wiedniem. Był również znakomitym pisarzem. Zachowane są jego listy do ukochanej żony – królowej Marysieńki.

RxhiJSAvDLoEu
Jan III Sobieski
Daniel Schultz, Jan III Sobieski, po 1680, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Pałac w Wilanowie był rezydencją, w której mieszkał Jana III Sobieski wraz z rodziną. Na polecenie króla pałac i ogród zaprojektowali włoscy architekci. Władca zgromadził w nim obrazy, rzeźby liczne zdobycze wojenne: wschodnie stroje, meble, broń.

R11pGPLgWyhpx1
Pałac w Wilanowie
Marcin Białek, Pałac w Wilanowie, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
j0000008FTB5v32_000EX005

Odsiecz Wiednia 1683 roku

Nowo wybrany król Rzeczypospolitej Jan III Sobieski powstrzymał napór turecki, ale sama Rzeczpospolita nie był w stanie prowadzić wojny z potężnym Imperium Osmańskim. Król szukał więc sprzymierzeńców.

W 1683 roku Turcy zaatakowali Austrię. Cesarz chciał pozyskać Rzeczpospolitą jako sojusznika. Wykorzystał to Sobieski, zawierając przymierze z Austrią. Gdy wojska tureckie rozpoczęły oblężenie Wiednia, król polski ze swoją armią pospieszył na ratunek. 12 września 1683 roku pod Wiedniem doszło do wielkiej bitwy między wojskami tureckimi a sprzymierzonymi wojskami austriacko‑niemiecko‑polskimi, dowodzonymi przez Jana III Sobieskiego. Do zwycięstwa przyczyniła się szarża polskiej husarii, która zmusiła Turków do ucieczki. Bitwa zakończyła się wielkim triumfem polskiego króla, który został bohaterem całej Europy. Wojna trwała jeszcze wiele lat, ale Polska wyszła z niej zwycięsko.

Polecenie 6

Pokaż na mapie trasę przemarszu armii Jana III Sobieskiego pod Wiedeń.

RRy6hHIcyLkMg1
Rzeczpospolita w drugiej połowie XVII w.
Krystian Chariza i zespół,
Polecenie 7

Przyjrzyj się ilustracji i powiedz, jak był witany w Wiedniu polski król.

R1dbsAyUqPeFi1
Wjazd Jana III Sobieskiego do Wiednia
Wjazd Jana III Sobieskiego do Wiednia, domena publiczna
Polecenie 8

Oto fragmenty listu, który tuż po zwycięstwie Jan III Sobieski napisał do swojej żony królowej Marysieńki. Zapoznaj się z tekstem, a następnie wykonaj ćwiczenie.

List do królowej Marii KazimieryJan III Sobieski
Jan III Sobieski List do królowej Marii Kazimiery

W namiotach wezyrskich, 13 września 1683. Jedyna duszy i serca pociecho, najśliczniejsza i najukochańsza Marysieńko! Bóg i Pan nasz na wieki błogosławiony dał zwycięstwo i sławę narodowi naszemu, o jakiej wieki przeszłe nigdy nie słyszały. Działa wszystkie, obóz wszystek, dostatki nieoszacowane dostały się w ręce nasze. Nieprzyjaciel ucieka w konfuzji [zawstydzony]. Wielbłądy, muły, bydło, owce dostały się w ręce nasze. Prochów samych amunicji nieprzyjaciel porzucił więcej niżeli za milion złotych. Wezyr tak szybko uciekał, że ledwie na jednym koniu i w jednej sukni. Ja zająłem wszystkie jego rzeczy, w tym namiot tak wielki, jak Warszawa albo Lwów. Mam wszystkie jego znaki, chorągiew, którą dał mu cesarz turecki i konia z drogim siodłem. Na polu leży złotych szabel pełno i innych wojennych rynsztunków po wojsku, które uciekło. Liczę, że samych namiotów na polu Turcy zostawili sto tysięcy. A co za delicje miał wezyr przy swoim namiocie, opisać niepodobna. Miał łaźnię, miał ogródek i fontanny, króliki, koty, a nawet papugę i strusia. Wszystko to dostało się w nasze ręce.

j0000008FTB5v32_00000_BIB_001Jan III Sobieski, List do królowej Marii Kazimiery, oprac. Leszek Kukulski, Warszawa 1962.
Ćwiczenie 6
RSsm7dJHVOJZS1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Na ilustracji przedstawiono pomnik Jerzego Kulczyckiego znajdujący w Wiedniu. Był to żołnierz w służbie Jana Sobieskiego, który po zwycięstwie wiedeńskim osiedlił się w Wiedniu, gdzie założył pierwszą w tym mieście kawiarnię. Podobno był wynalazcą dosładzania kawy miodem i dolewania do niej mleka. Kawę podawał klientom w stroju tureckim, dodając do niej ciasteczka w kształcie półksiężyca – czyli tureckiego herbu.

RsKRpKKlXASxS
Pomnik Jerzego Kulczyckiego
Buchhändler, Pomnik Jerzego Kulczyckiego, 2009, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
Ciekawostka

Ostatnie 30 lat XVII wieku upłynęło Polakom na długoletniej wojnie z Turcją. W tym samym czasie można jednak wśród szlachty zaobserwować zdumiewające zjawisko – modę na tureckie rzeczy. Ubierano się wówczas w Polsce w stroje przypominające ubiory Turków. Tkaniny, z których je szyto, przywozili kupcy z Turcji. Sprowadzano również tureckie konie, siodła i uprząż. W wojsku polskim zaczęto organizować piechotę ubraną i uzbrojoną jak tureccy janczarzy. Z Turcji przywożono też różne specjały, podawane na magnackich dworach – przede wszystkim słodycze oraz kawę.

j0000008FTB5v32_0000004R

Husaria

R1FePrQazX7Xc1
Husarz
Husarz, ok. 1620, Muzeum Narodowe w Poznaniu, domena publiczna

Husaria to rodzaj wojsk konnych. Husarze byli znakomicie wyszkoleni i uzbrojeni, między innymi w długie, mające około pięciu metrów kopie, ozdobione kolorowymi proporcami. Dodatkowo uzbrojeni byli w koncerz (rodzaj długiego i wąskiego miecza), szablę i pistolety. Głowę husarza osłaniał hełm, a pierś i ramiona – zbroja. Jako ozdobę nosili skóry dzikich zwierząt: lampartów, tygrysów i wilków. Używali bardzo drogich i znakomicie wyszkolonych koni. Husaria atakowała w pełnym pędzie, tworząc zwartą grupę i jednym uderzeniem przełamywała obronę nieprzyjaciela. W powszechnym mniemaniu husaria nosiła przymocowane do pleców skrzydła, które są jej symbolem. Czy używała ich jednak w trakcie walki, nie jest to takie oczywiste.

R11bv1lP9DTHG1
Atak husarii na obrazie Bitwa pod Kłuszynem
Szymon Boguszowicz , Bitwa pod Kłuszynem, Olej na płótnie, Narodowa Galeria Sztuki we Lwowie, domena publiczna
Ćwiczenie 7
RnLarJiFTtqEe1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R8AkAWGxbiFCq1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000008FTB5v32_0000005A

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 9
RsqjXDZql0GMC1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Przypomnij, dlaczego szlachta wybrała na króla Jana Sobieskiego.

  2. Opowiedz, jakie były przyczyny i okoliczności wyprawy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego.