Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1Mr8BZz653ML

Za ich wolność

Spotkanie La Fayetta z J. Waszyngtonem w posiadłości Waszyngtona w Mount Vernon
Thomas Prichard Rossiter, Louis Rémy Mignot, 1859, Olej na płótnie, The Metropolitan Museum of Art, domena publiczna
RdOpXRFvWjf35
Słynny obraz Adolpha Menzla przedstawiający koncert fletowy Fryderyka II w Sanssouci. W centrum król pruski, obok akompaniuje mu na klawesynie Johann Joachim Quantz (1697-1773), niemiecki flecista i kompozytor, także specjalista od budowy instrumentów. Zatrudniony przez króla polskiego Augusta II na dworze w Dreźnie, gdzie poznał Fryderyka II i stał się jego nauczycielem. Później dożywotnio pracował na dworze pruskim. To jego utwory wykonywał osobiście przed wąskim gronem zaufanych w pałacu Sanssouci w Poczdamie Fryderyk II.
Adolph Menzel, Johann Joachim Quantz Koncert G minor na flet, smyczki i basso continuo. Wyk. Johannes Walter i Drezdeńska Orkiestra Kameralna, 1850-1852, olej na płótnie, Alte Nationalgalerie, domena publiczna
Polecenie 1

Powyższy obraz ukazuje mniej znane w Polsce oblicze Fryderyka II jako wielbiciela muzyki i muzyka. Sam lubił nazywać się „filozofem z Sanssouci” i jest to w pełni zasłużone miano: pozostawił znaczny dorobek prac literackich, historycznych i filozoficznych oraz cenione kompozycje muzyczne (głównie utwory na flet). Zamiast rozrywek dworskich lubił spędzać czas w otoczeniu filozofów (gościł m.in. Woltera).

Na jedną z kolejnych lekcji dotyczącą I rozbioru Polski dowiedz się z dowolnych źródeł, na czym polegała negatywna rola Fryderyka II Wielkiego w historii Polski. Opracuj notatkę.

RXbfrpSYaFkvi11
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0

Zapoznaj się z tekstem źródłowym USTAWY O PRAWACH WIRGINII ogłoszonej 12 VI 1776 r. (czyli wcześniej niż Deklaracja Niepodległości) i wykonaj polecenia.

Ustawa o Prawach Wirginii z 12 VI 1776
Ustawa o Prawach Wirginii z 12 VI 1776
  1. Że wszyscy ludzie z natury są równi, wolni i niezależni, i posiadają pewne przyrodzone prawa (…) 2. Że cała władza spoczywa w narodzie i w konsekwencji pochodzi od narodu; (…) 5. Że państwowa władza ustawodawcza i wykonawcza winny być oddzielone i odróżniane od sądowej (…) 6. Że wybory osób, które pełnić mają funkcje reprezentantów narodu w zgromadzeniu, winny być wolne; (…). 12. Że wolność prasy jest jednym z wielkich bastionów wolności i nie może być nigdy ograniczona, gdyż oznaczałoby to wprowadzenie rządów despotycznych. (…) wszyscy ludzie są równouprawnieni w zakresie wolnego wyznawania religii zgodnie z nakazami sumienia;

tZKlLqrOJO_00000_BIB_001Ustawa o Prawach Wirginii z 12 VI 1776.
Praca domowa
Polecenie 2.1

Jakie prawa człowieka głosiła Ustawa o prawach Wirginii?

Polecenie 2.2

Jakie zasady ustrojowe głosiła Ustawa o prawach Wirginii?

Polecenie 2.3

Z czyich poglądów epoki oświecenia wypływały głoszone idee?

tZKlLqrOJO_0000001A

Bunt dobrem powszechnym – europejski wydźwięk rewolucji amerykańskiej

Konfliktowi w koloniach amerykańskich od początku przyglądały się z dużym zainteresowaniem kraje europejskie, szczególnie Francja. Nie zapomniano tam bowiem upokorzenia związanego z zakończeniem wojny siedmioletniej i niemal zupełnym zniszczeniem francuskiego imperium kolonialnego. Chęć rewanżu była bardzo silna.

Nastroje antybrytyjskie bardzo umiejętnie podsycał przebywający w Paryżu Benjamin FranklintZKlLqrOJO_000tp001Benjamin Franklin - znany wynalazca i bywalec salonów. Wśród elit intelektualnych walka w Ameryce była postrzegana jako wymarzona realizacja walki z despotyczną monarchią. Poparcie dla niej traktowano zaś jako swoistą deklarację ideową przeciwko absolutyzmowi. Nieważne przy tym było, że buntownicy walczyli z najbardziej „demokratyczną” – „parlamentarną” monarchią starego kontynentu.

Bezpośrednia pomoc ograniczała się jednak do działań i zaangażowania się konkretnych osób np. markiza La Fayette’atZKlLqrOJO_000tp002La Fayette’a, Pierre’a Beaumarchais’atZKlLqrOJO_000tp003Pierre’a Beaumarchais’a i innych Francuzów.

tZKlLqrOJO_000tp001
tZKlLqrOJO_000tp003
tZKlLqrOJO_00000027

Francuscy pomocnicy

Najbardziej spektakularny charakter miała działalność La Fayette’atZKlLqrOJO_000tp002La Fayette’a, który wbrew rodzinie, przejęty ideami oświecenia wystawił własnym sumptem niewielki oddział wojska, zaokrętował je i w 1777 r. przybył do Ameryki oferując swoją pomoc. Kongres nadał mu stopień generała majora. Walczył m.in. pod Yorktown, a po powrocie do Francji witany był entuzjastycznie jak bohater, przyczyniając się do kolejnego propagandowego sukcesu „rewolucji”.

Dopiero klęska Anglików pod Saratogą w 1777 r. oraz umiejętne zabiegi Franklina doprowadziły do podpisania przez rząd Ludwika XVItZKlLqrOJO_000tp004Ludwika XVI dwóch traktatów: handlowego oraz militarno‑obronnego. Uznanie nowego państwa oraz wzajemne zagwarantowanie nienaruszalności posiadłości uzupełniał sojusz wojskowy i decyzja prowadzenia wojny aż do uznania niepodległości Stanów Zjednoczonych. W połowie 1778 r. Francja wypowiedziała wojnę Wielkiej Brytanii. Kolejnymi etapami umiędzynarodowienia konfliktu stało się przystąpienie do koalicji Hiszpanii (1779) i Holandii (1780). W Europie natomiast powstała Liga Zbrojnej Neutralności składająca się z Rosji, Szwecji, Danii i Prus. Wszyscy życzyli sobie klęski Zjednoczonego Królestwa. Działania te z pewnością ułatwiły zadanie „buntownikom”.

RZfsKiAxehatK
Scena kapitulacji brytyjskiego gen. Johna Burgoyne przed gen. Horatio Gates’em po bitwie pod Saratogą w 1777 r. Obraz Johna Trumbulla (1756-1843) eksponowany na Kapitolu w Waszyngtonie powstał w 1822 r. na zamówienie Kongresu. Cała seria zamóionych w tym czasie dzieł stanowić miały ilustrację wydarzeń historycznych związanych z nowopowstałym państwem. Stąd malarz uważany jest za twórcę amerykańskiego malarstwa historycznego. Trumbull był podczas wojny o niepodległość m.in. sekretarzem J. Waszyngtona i gen Horatio Gates’a, jednak z armii wystąpił jeszcze przed namalowaną później przez siebie bitwą.
John Trumbull, 1821, Olej na płótnie, United States Capitol, domena publiczna
RufD82IW7uhB6
Monument upamiętniający miejsce zwycięstwa Amerykanów pod Sarratogą w stanie Nowy Jork. Budowla powstała dokładnie w miejscu podpisania kapitulacji prezentowanym na obrazie J. Trumbulla.
Americasroof, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 2.5
Praca domowa
Polecenie 3.1

Kto z Francuzów i w jaki sposób pomógł kolonistom amerykańskim w walce o wolność?

Polecenie 3.2

Jakie państwa europejskie przystąpiły do wojny po stronie kolonistów amerykańskich?

tZKlLqrOJO_000tp004
tZKlLqrOJO_000tp002
tZKlLqrOJO_00000031

Zemsta rywali – Francja i inne państwa przystępują do wojny

Bezpośrednie działania francuskie i hiszpańskie koncentrowały się raczej na Karaibach czy europejskich strategicznych punktach wydartych Hiszpanii – Gibraltarze i Minorce. Wprawdzie flota francuska działała wokół wybrzeży północnoamerykańskich, skutecznie przełamując brytyjską blokadę, ale na spektakularne sukcesy trzeba było czekać aż do 1781 r. Głównodowodzący armii amerykańskiej Jerzy Waszyngton zdecydował się na wielką ofensywę przeciwko działającemu na południu generałowi CornwallisowitZKlLqrOJO_000tp005Cornwallisowi. Zamknięcie sił brytyjskich na półwyspie Yorktown i skuteczne blokowanie przez flotę francuską ewentualnej pomocy czy prób ewakuacji doprowadziły do kapitulacji 19 października 1781 r.

Do obu stron coraz wyraźniej docierała świadomość braku możliwości rozstrzygnięcia konfliktu na drodze militarnej. Anglicy zauważyli, że zajęcie nawet najważniejszych ośrodków oporu nie powodowało, że Amerykanie uznawali się za pokonanych. Tak było przy okupacji Bostonu, zajęciu Filadelfii, Nowego Jorku czy stanów południowych. Podobnie zresztą i druga strona nic nie wskórała mimo zwycięstw w Kanadzie.

Ostatecznie zdecydowano się na rokowania pokojowe.

tZKlLqrOJO_000tp005
tZKlLqrOJO_0000003Q

Polacy w awangardzie buntowników. Kościuszko

Kościuszko po ukończeniu Szkoły Rycerskiej w Warszawie w 1769 r. wyruszył najpierw do Francji, a następnie do Ameryki. Szczególnie zasłynął podczas oblężenia Saratogi oraz budowy umocnień West Point.

W uznaniu zasług obdarzony stopniem generała armii Stanów Zjednoczonych Kościuszko otrzymał majątek ziemski (ale pod warunkiem zamieszkania w nowej ojczyźnie) oraz gratyfikację pieniężną (płatną w późniejszym terminie). Ważniejsza jednak była międzynarodowa sława, jaka od „czasów amerykańskich” towarzyszyła Kościuszce. Już po wypuszczeniu z niewoli rosyjskiej po klęsce powstania kościuszkowskiego, w 1797 r. sporządził bohater testament, w którym przeznaczył swój amerykański majątek na cele wsparcia ruchu abolicyjnego – czyli walki z niewolą Murzynów. Wykonawcą tego postanowienia miał być Thomas Jefferson.

R14gg8jsRN80S
Portret Kościuszki z widocznym odznaczeniem "Towarzystwa Cyncynatów" (Society of the Cincinnati), Obraz namalowany przez Karla Gottlieba Schweikarta (1772-1855), obecnie w Muzeum Narodowym w Warszawie. Towarzystwo Cyncynatów powstało w 1783 r., i skupiało kombatantów wojny o niepodległość Stanów Zjednoczonych. Działa ono do dzisiaj, a Kościuszko był jednym z nielicznych obcokrajowców uhonorowanych tym wysokim odznaczeniem.
Karl Gottlieb Schweikart, Józef Kościuszko, 1802, Olej na płótnie, Muzeum Narodowe w Warszawie, domena publiczna
RwDWfNgB5f77z
Fragment umocnień w West Point (obecnie prestiżowa szkoła oficerka w USA) wzniesionych według projektów Tadeusza Kościuszki. W głębi widoczny pomnik generała.
Ahodges7, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0
RtPjVraYw8Ewx
Dom w Filadelfii, w którym mieszkał Kościuszko po uwolnieniu z niewoli rosyjskiej i ponownym wyjeździe do USA w 1797 r.
Beyond My Ken, Fotografia, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0
RuF9bwxUDLgUl
Portret Thomasa Jefersona z czasów drugiego pobytu Kościuszki w USA. Obraz namalowany ok. 1791 r. przez Charlesa Willsona Peale'a (1741-1827), obecnie przechowywany w Muzeum Niepodległości w Filadelfii.
Charles Willson Peale, Thomas Jeferson, 1791, Olej na płótnie, Independence National Historical Park, domena publiczna
RR3HRXYeIOI1C1
Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych 
Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY-SA 3.0
tZKlLqrOJO_0000004O

Pułaski

Kazimierz PułaskitZKlLqrOJO_000tp006Kazimierz Pułaski przybył do Ameryki w 1777 r. z doświadczeniem zdobytym jako regimentarz w walkach podczas konfederacji barskiej. Ten mazowiecki szlachcic będący wcześniej marszałkiem ziemi łomżyńskiej brał udział w potyczkach z Rosjanami na Ukrainie, w Małopolsce i na Litwie. Doświadczenia miał raczej z działań „partyzanckich”, choć wsławił się obroną Berdyczowa czy klasztoru jasnogórskiego.

R11pejuwcglHU1
Portret Kazimierza Pułaskiego namalowany niemal 150 lat później (ok. 1925) przez Kazimierza Stykę.
Jan Styka, Kazimierz Pułaski, przed 1925, domena publiczna

Uznawany jest za twórcę kawalerii amerykańskiej, co zawdzięcza dowodzeniu brygadą tej właśnie formacji wojskowej oraz zorganizowaniu w 1778 r. legionu znanego jako „legion Pułaskiego”. Sława przyszła po zwycięstwie odniesionym nad Anglikami pod Charleston w 1779 r. Śmiertelnie ranny został w kolejnej bitwie pod Savannah. Kazimierz Pułaski pozostaje obok Kościuszki najbardziej znanym polskim bohaterem amerykańskiej wojny o niepodległość, a w Nowym Jorku oraz Chicago do dzisiaj organizowane są słynne parady Pułaskiego.

W Polsce niesławę przyniosło mu jednak zorganizowanie kompromitującego porwania króla Stanisława Augusta Poniatowskiego 3 listopada 1771 r.

R12pRm8Xbee0D
Grafika przedstawiająca porwania w 1771 r. króla Stanisława Augusta Poniatowskiego przez konfederatów barskich w tym też Kazimierza Pułaskiego.
domena publiczna
Praca domowa
Polecenie 4.1

Omów / opisz udział i zasługi Tadeusza Kościuszki w walce o wolność Stanów Zjednoczonych.

Polecenie 4.2

Omów / opisz udział i zasługi Kazimierza Pułaskiego w walce o wolność Stanów Zjednoczonych.

tZKlLqrOJO_000tp006
tZKlLqrOJO_0000005G

Niemcy, Hiszpanie też chcą się zasłużyć

Spory udział w walce o niepodległość mieli także przedstawiciele innych nacji. Szczególnie duży był udział Niemców, choć przeważnie odnajdujemy ich w wojskach brytyjskich w zaciągach z Hanoweru czy Hesji. Do najbardziej znanych uczestników, którzy opowiedzieli się po stronie amerykańskiej należał baron Fridrich Wilhelm von SteubentZKlLqrOJO_000tp007Fridrich Wilhelm von Steuben z Prus. Przybył do kolonii na dwa lata przed wybuchem rewolucji, zapewne pod wpływem zachęty poznanego w Paryżu Benjamina Franklina. Jako dawny, nieźle wykształcony oficer pruski przydał się przy organizacji od 1778 r. armii kontynentalnej w obozie założonym przez Waszyngtona w Valley Forge. Uzyskał wówczas stopień generała, a jego umiejętności przyczyniły się do przekształcenia dość chaotycznej milicji obywatelskiej w regularne wojsko.

Udział Hiszpanów w walkach o niepodległość kolonii amerykańskich sprowadzał się głownie do pomocy finansowej oraz walk o odzyskanie Florydy i utraconych na rzecz Brytyjczyków innych terytoriów. Niezwykle ważne było też zaopatrywanie w broń walczących kolonistów. Diego de GardoquitZKlLqrOJO_000tp008Diego de Gardoqui dostarczył im znacznych ilości dział, karabinów i innego sprzętu.

R1HbhTxFfhHns
Portret generała Friedricha Wilhelma von Steubena. Obraz namalowany ok. 1780 r. przez Charlsa Willsona Peale obecnie własność Muzeum w Filadelfii.
Charles Willson Peale, Portret generała Friedricha Wilhelma von Steubena, 1780, Olej na płótnie, Pennsylvania Academy of the Fine Arts, domena publiczna
RWEL0lQRm06AG
Obraz prezentujący gen. von Steubena który szkolił armię kontynentalną w Valley Forge po początkowych klęskach armii rewolucyjnej. Ochotnicza armia dowodzona przez gen. Jerzego Waszyngtona początkowo nie miała szans w starciu z regularnymi, dobrze przeszkolonymi oddziałami brytyjskimi. Dopiero mordercze ćwiczenia narzucone przez dawnego pruskiego oficera przekształciły armię amerykańską w siłę zdolną pokonywać Brytyjczyków.
Generał von Steubena, 1777, National Archives and Records Administration, College Park, domena publiczna
R1bSWJOn2l0Cb
Portret Diego de Gardoqui
Portret Diego de Gardoqui, Palace of the Governors, Santa Fe, domena publiczna
ROJmOzabhHbCQ
Fragment pomnika de Gardoqui w Filadelfii
Piece.of.eight at en.wikipedia, 2007, Fotografia, domena publiczna
Ćwiczenie 1
RtgpthcjUNoQC1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
tZKlLqrOJO_000tp007
tZKlLqrOJO_000tp008
tZKlLqrOJO_0000006G

Pomniki i pamięć – statua wolności

W stulecie walk zbuntowanych kolonistów amerykańskich o niepodległość rząd francuski postanowił przypomnieć o sojuszu francusko- amerykańskim. Ofiarowano monumentalną rzeźbę przypominającą nieco kobietę wiodącą lud na barykady w znanym obrazie wybitnego malarza Eugène’a Delacroix’a. Monumentalną rzeźbę wysokości 46,5 m stworzył F.A. Bartholdie, ale bardziej znane było nazwisko inżyniera i konstruktora, który zdołał zapewnić rzeźbie niezbędną stabilność i trwałość. Był nim Gustav Eiffel – twórca słynne paryskiej wieży. Rzeźba ustawiona na wielkim postumencie ma w sumie 93 m wysokości i wita wszystkich wpływających do Nowego Jorku od strony morza.

ReftbTKg5Eyg31
Szkic konstrukcji podtrzymującej  Statuę Wolności zaprojektowanej przez Gustava Eiffla
Gustav Eiffel, domena publiczna

Monument ten spełniał i spełnia wielorakie funkcje: polityczne – podkreślające związki Ameryki z Europą (Francja wykorzystywała go dla swojej polityki antyniemieckiej przed I wojną światową i później), memoratywne (upamiętniające), ale też stała się symbolem wolności społecznej i politycznej dla tysięcy emigrantów. Teraz jest ucieleśnieniem Ameryki jako kraju „wolności”.

tZKlLqrOJO_00000077

Jerzy III – ofiara rewolucji?

W okresie walk o niepodległość amerykańskich kolonii królem Wielkiej Brytanii był Jerzy III z dynastii hanowerskiej. Miał on wysokie wyobrażenie o swojej władzy i dążył do stłumienia buntu na drodze siłowej. Kolejne klęski zmusiły wprawdzie do wycofania się z działań militarnych, ale władca i tak nie chciał zgodzić się na rokowania pokojowe. Jerzy III miał ponoć przygotowane dokumenty abdykacyjne, ale ostatecznie zgodził się na podjęcie rokowań i zawarcie pokoju paryskiego w 1783 r. Stany Zjednoczone uzyskały niepodległość, ale stan zdrowia króla ulegał od tego momentu szybkiemu pogarszaniu.

W literaturze i sztuce często przypisuje się gwałtowne pogorszenie się stanu zdrowie Jerzego III z klęskami jakie ponosili Anglicy w Ameryce Północnej. W okresach pogarszania się stanu zdrowia władca wręcz uznawany był za „obłąkanego”, ale mimo to społeczeństwo darzyło go ciepłymi uczuciami.

RmtMYam2KDrh8
Jerzy II na portrecie znanego angielskiego malarza Thomasa Gainsborough. (1781); portret znajduje się obecnie w Buckingham Palace w Londynie.
Thomas Gainsborough, Jerzy II, 1781, Olej na płótnie, Buckingham Palace, domena publiczna