Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
R1Z2ZIG9KntRT1
Odcisk_pion Źródło: www.pixabay.com, domena publiczna.
ILUSTRACJA: Odcisk_pion
www.pixabay.com, domena publiczna

Czym jest rzecz zmysłowa? To coś, czego człowiek doświadcza dzięki zmysłom: wzrokowi, słuchowi, dotykowi, powonieniu, smakowi. Doświadczenie zmysłowe wiąże nas przede wszystkim ze światem materii, będąc jednym ze sposobów jego poznania.
”Jednym”, lecz przecież nie jedynym. Umysłowi ludzkiemu dostępne są bowiem także doświadczenia innego rodzaju, takie, których językiem zmysłów opisać się nie da. To pojęcia i idee abstrakcyjnej00000001IB1v50_000tp001abstrakcyjne. Wrażenia zmysłowe nie wystarczą, by wyjaśnić, co znaczą i czym są prawda i fałsz, sprawiedliwość i niesprawiedliwość lub dobro i zło. Prawdy, sprawiedliwości, dobra nie sposób zobaczyć, dotknąć, posmakować. Zmysłami możemy doświadczyć określonych przedmiotów lub sytuacji, które określamy jako dobre lub złe, prawdziwe lub fałszywe – stosownie do naszych przekonań. Sens idei abstrakcyjnych rodzi się przede wszystkim z wysiłku i dociekań intelektu.

Już wiesz

Przywołaj postaci znanych ci z literatury bądź filmu detektywów. Podaj ich imiona i nazwiska, kraj pochodzenia oraz wskaż literackie lub filmowe źródło, z którego pochodzą.

j00000001IB1v50_000tp001
j00000001IB1v50_0000000I
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tajemnica złotego pince‑nezj00000001IB1v50_000tp002pince‑nez Arthura Conan Doyle’aj00000001IB1v50_000tp003Arthura Conan Doyle’a

Arthur Conan Doyle
R3BvpItPzd36k
Arthur Conan Doyle
1913, fotografia czarno-biała, domena publiczna

Arthur Conan Doyle

szkocki pisarz i poeta, znany przede wszystkim jako autor cyklu kryminalnych opowieści o Sherlocku Holmesiej00000001IB1v50_000tp004Sherlocku Holmesie i doktorze Johnie Watsoniej00000001IB1v50_000tp005Johnie Watsonie. Pierwsza z nich – powieść Studium w szkarłacie – ukazała się w 1887 roku. Wśród literackich dokonań Doyle’a znajdują się również utwory przygodowe, historyczne i science fiction.

Tajemnica złotego pince‑nez (fragment)Arthur Conan Doyle
Arthur Conan Doyle Tajemnica złotego pince‑nez (fragment)

Stanley Hopkins wyjął z kieszeni mały pakunek, owinięty w papier. Po rozwinięciu ukazało się naszym oczom złote pince‑nez z dwoma kawałkami czarnego, jedwabnego sznurka, zwieszającego się z obu końców.
– Willoughby Smithj00000001IB1v50_000tp006Willoughby Smith miał dobry wzrok – zauważył detektyw, wskazując na zawartość papieru. – Nie ulega wątpliwości, że należy to do mordercy.
Holmes wziął szkła do ręki i badał je z wielką uwagą i żywym zainteresowaniem. Nasadził na nos i próbował czytać, potem podszedł do okna i wyjrzał na ulicę, następnie obejrzał pince‑nez w pełnym świetle lampy. W końcu zaśmiał się krótko pod nosem, usiadł przy stole i napisał kilka zdań na papierze, który wręczył inspektorowi Hopkinsowi ze słowami:
– To najlepsza rada, jakiej mogę panu udzielić. Może przyda się panu na coś.
Zdziwiony detektyw odczytał głośno, co następuje:
– „Poszukuje się kobiety o dobrych manierach i wykwintnie ubranej. Posiada ona szczególnie gruby nos i blisko siebie osadzone oczy. Czoło zmarszczone, ostry wyraz twarzy, plecy prawdopodobnie skrzywione. Pewne szczegóły wskazują na to, że w ostatnich dwóch miesiącach była dwa razy u optyka. Ponieważ używa szkieł bardzo silnych, a optyków jest niewielu, zatem nietrudno będzie odnaleźć jej ślad”.
Holmes zaśmiał się, widząc zdumienie Hopkinsa. Muszę się przyznać, że i ja byłem zdziwiony.
– Cała ta dedukcja jest niezwykle prosta – rzekł. – Według mnie nie ma przedmiotu bardziej nadającego się do badań niż pince‑nez, i to tak specjalne pince‑nez jak to. Jest własnością kobiety, to wynika z jego wykonania i ostatnich słów umierającego sekretarza. Ze złotej, kunsztownej oprawy wnoszę, że należy do kobiety o dobrych manierach, wytwornie ubranej. Kabłąki są silnie rozstawione, więc nos jej u nasady musi być bardzo gruby. Nosy tego gatunku są zazwyczaj krótkie, lecz zdarzają się wyjątki, więc przy tym twierdzeniu nie będę się zbytnio upierał. Ja sam mam wąską twarz, a jednak szkła są dla mnie ułożone za blisko. Wynika z tego, że oczy naszej damy muszą być blisko siebie osadzone. Możesz się przekonać, Watsonie, że szkła są wklęsłe i bardzo silne. Kobieta, która przez całe życie jest tak krótkowidząca, musi nosić ślady tej ułomności na czole w postaci zmarszczek i mieć skrzywione plecy.
– Tak – odparłem. – Twoje argumenty są niezwykle jasne. Przyznaję jednak, że nie wiem, z czego wnioskujesz o dwukrotnym odwiedzeniu optyka.
Holmes wziął ponownie pince‑nez do ręki.
– O ile ci wiadomo – wyjaśnił – kabłąki pokryte są pasemkami korka w celu złagodzenia ucisku na nos. Jedno pasemko jest brudne i zatłuszczone, drugie natomiast nowe. Widocznie niedawno zostało założone. Tamto zaś zostało zmienione nie dalej jak przed kilkoma miesiącami. Obydwa są takie same i wykonane identycznie, mogę więc założyć, że obie naprawy zostały wykonane w tym samym sklepie.
– Na Boga, to cudowne! – zawołał Hopkins z najwyższym podziwem. – Pomyśleć, że wszystko to miałem w ręku i nie wiedziałem o niczym! Ale w każdym razie chciałem obejść wszystkich londyńskich optyków.
– Oczywiście, mógł pan to zrobić. Czy ma pan jeszcze coś do powiedzenia w tej sprawie?
– Nie, panie Holmes. Myślę, że pan wie teraz tyle samo co ja, a prawdopodobnie nawet więcej. Wybadaliśmy też, czy nie widziano jakiejś obcej osoby na stacji kolejowej lub na drodze. Nie widziano nikogo. Najbardziej martwi mnie brak jakiegokolwiek motywu zbrodni; już skłonny jestem przypuścić, że maczał w tym palce jakiś duch!
– Niestety, w tym kierunku nie mogę służyć panu pomocą. Przypuszczam, że chce pan, abyśmy jutro udali się tam razem?
– Tak, jeśli nie odmówi pan mojej prośbie, Mr Holmes. O godzinie szóstej rano odchodzi pociąg z Charing Cross do Chatham. W Yoxley Old Place będziemy między dziewiątą a dziesiątą.
– Wobec tego pojedziemy tym pociągiem. Pańska sprawa zawiera wiele ciekawych punktów i z chęcią rozpatrzę ją bliżej. A teraz przydałoby się kilka godzin snu, jest już blisko pierwsza. Pan może położyć się na sofie koło kominka, tu jest lampka. Jutro rano dostanie pan filiżankę kawy.

j00000001IB1v50_00000_BIB_001Arthur Conan Doyle, Tajemnica złotego pince-nez (fragment), [w:] tegoż, Tajemnica złotego pince-nez. Opowiadania, tłum. Witold Engel, Jan Stanisław Zaus, Poznań 1988, s. 11–13.
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1NgpDlxXjWLs1
Pince-nez Pince-nez Źródło: 1870, fotografia barwna, New-York Historical Society, licencja: CC BY 2.5.
Pince-nez
1870, fotografia barwna, New-York Historical Society, licencja: CC BY 2.5
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Po uważnym zapoznaniu się z cytowanym wyżej fragmentem opowiadania Tajemnica złotego pince‑nez wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 1.1

Przedstaw w punktach wnioski, do których doprowadziły Sherlocka Holmesa oględziny pince‑nez znalezionego na miejscu zbrodni. Swoją wypowiedź możesz budować jak w poniższym przykładzie.

Ćwiczenie 1.2

Scharakteryzuj sposób, w jaki detektyw gromadzi informacje o posiadaczce pince‑nez.

j00000001IB1v50_000tp004
j00000001IB1v50_000tp003
j00000001IB1v50_000tp005
j00000001IB1v50_000tp002
j00000001IB1v50_000tp006
j00000001IB1v50_00000022
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Metoda Sherlocka Holmesa

R5uU38I2cB00z
ILUSTRACJA: Odcisk
www.pixabay.com, domena publiczna
RMEm5O7a77ln61
Pomnik Sherlocka Holmesa 
John Doubleday, 1988, fotografia barwna, Meiringen, Szwajcaria, licencja: CC BY-SA 3.0
Dedukcja
Definicja: Dedukcja

(od łac. deductio – wprowadzenie) – metoda rozumowania polegająca na wyprowadzaniu logicznych wniosków z faktów (twierdzeń, przesłanek).

Na podstawie przywołanego fragmentu opowiadania Arthura Conan Doyle’a wykonaj poniższe polecenia:

Ćwiczenie 2

Zastanów się i odpowiedz na pytanie: czy uzyskane przez Holmesa w drodze dedukcji informacje składają się na pełny, rzeczywisty wizerunek osoby, która zgubiła ów przedmiot? Uzasadnij swoją odpowiedź.

Ćwiczenie 3
RUPQoH391M2zO1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4

Przeczytany przez ciebie tekst to tylko fragment opowiadania. Czy znajdujesz w tym fragmencie jakieś elementy, które budzą twoje zainteresowanie? Jeśli tak, wskaż je i wyjaśnij, w jaki sposób oddziałują one na odbiorcę.

Jeśli ciekawi cię rozwiązanie zagadki, nie wahaj się sięgnąć po tekst całego opowiadania. Być może zainteresuje cię ono na tyle, by poznać więcej utworów Arthura Conan Doyle’a.

j00000001IB1v50_0000002R
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

O powieści kryminalnej

JPOL_E3_E4_Tekstykultury
RD6qRP1uQgI6a1
Muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker Street 221B w Londynie, pokój gościnny Muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker Street 221B w Londynie, pokój gościnny Źródło: fotografia barwna, domena publiczna.
Muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker Street 221B w Londynie, pokój gościnny
fotografia barwna, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Tekstykultury
R1AGdMhLo1DkM1
Basil Rathbone jako Sherlock Holmes
Universal Studios, domena publiczna
RWXgcmLw3gOZc1
Benedict Cumberbatch w czasie pracy nad serialem Sherlock
bellaphon, 2010, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 2.0

Opowiadania i powieści Arthura Conan Doyle’a, których głównym bohaterem jest Sherlock Holmes, stanowią klasyczny przykład prozy kryminalnej (opowiadania kryminalnego lub powieści kryminalnej). Utwory te – podobnie jak słynne powieści Agathy Christie, która powołała do literackiego życia fikcyjne postaci Herkulesa Poirotaj00000001IB1v50_000tp007Herkulesa Poirota i panny Jane Marplej00000001IB1v50_000tp008Jane Marple – niekiedy nazywane bywają także opowiadaniami lub powieściami detektywistycznymi.

Powieść kryminalna
Definicja: Powieść kryminalna

to typ powieści popularnej. Rozwija się od XIX wieku. W centrum świata przedstawionego lokuje najczęściej postać detektywa lub stróża prawa, który próbuje – zwykle z powodzeniem – rozwiązać zagadkę kryminalną (dotyczącą morderstwa, kradzieży, porwania, oszustw i przestępczych intryg różnego rodzaju). Poszczególne odmiany powieści kryminalnej wyróżnia się w zależności od sposobu tworzenia wizerunku głównego bohatera, budowania i rozwiązania intrygi oraz obrazu rzeczywistości, w jakiej rozgrywa się akcja utworu. Powieść detektywistyczna jest jedną z takich odmian.

Wykonaj następujące polecenia:

Ćwiczenie 5

Wykorzystując np. Słownik literatury popularnej pod redakcją Tadeusza Żabskiego lub inne źródła, poszukaj informacji o odmianach powieści kryminalnej oraz reprezentujących je autorach i przykładowych utworach.

  • Wybrane przez siebie przykłady zanotuj.

  • Jeśli któraś z tych odmian jest ci bliska, być może zechcesz zaprezentować ją na forum klasy, zachęcając innych do lektury.

Wskazówka

Przykładem atrakcyjnym dla uczniów i zarazem dobrze ilustrującym problem dedukcji może być wybrana scena z którejś ze współczesnych adaptacji filmowych prozy Conan Doyle’a. Warto wziąć pod uwagę Sherlocka Holmesa (2009) w reżyserii Guya Ritchiegoj00000001IB1v50_000tp009Guya Ritchiego lub serial SherlockBenedictem Cumberbatchemj00000001IB1v50_000tp00ABenedictem CumberbatchemMartinem Freemanemj00000001IB1v50_000tp00BMartinem Freemanem w rolach głównych. Sięgając jednak po produkcje, pamiętać należy, że przeznaczone są one dla starszego widza.

j00000001IB1v50_000tp007
j00000001IB1v50_000tp008
j00000001IB1v50_000tp00A
j00000001IB1v50_000tp00B
j00000001IB1v50_000tp009
j00000001IB1v50_0000004A
JPOL_E3_E4_Preteksty

Sztuka dedukcji

JPOL_E3_E4_Preteksty
RiZiaQcyJDRPM1
Pomnik Sherlocka Holmesa w Londynie Pomnik Sherlocka Holmesa w Londynie Źródło: dynamosquito, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 2.0.
Pomnik Sherlocka Holmesa w Londynie
dynamosquito, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 2.0
JPOL_E3_E4_Preteksty
R1EIUkxSgpAbN1
Pomnik Sherlocka Holmesa w Edynburgu
Siddharth Krish, fotografia barwna, licencja: CC BY-SA 3.0
R1Rvxrf7JY0nU1
Afisz teatralny, Sherlock Holmes komedya w 4 aktach według kryminalistycznych nowel Conan Doyle'a et Gilleta, przerobił na scenę A. Bozenhard [...].
Kraków 1906, domena publiczna

Masz ochotę spróbować swoich sił w sztuce dedukcyjnego myślenia? Przedstawiony poniżej blok ćwiczeń pozwoli ci wejść w rolę detektywa i zmierzyć się z takim wyzwaniem.

Ćwiczenie 6.1

Wymień się na chwilę z kolegą lub koleżanką z ławki jakimś przedmiotem (np. zeszytem, piórnikiem itp.), a następnie zanotuj wszystkie wnioski na temat posiadacza przedmiotu, jakie jesteś w stanie wyprowadzić z oględzin jego własności. Pamiętaj, że wszystkie wnioski należy w sposób logiczny i przekonywający uzasadnić. Staraj się korzystać jedynie z takich informacji, jakich dostarcza ci badany przedmiot.

Ćwiczenie 6.2

Czy wnioski sformułowane przez ciebie w poprzednim ćwiczeniu oraz te, które w opowiadaniu wysnuł Sherlock Holmes, można bez wahania uznać za faktyj00000001IB1v50_000tp00Cfakty? Czy też pozostają bardziej lub mniej przekonująco uzasadnionymi przypuszczeniamij00000001IB1v50_000tp00Dprzypuszczeniami, które należałoby dodatkowo potwierdzić, zanim uznamy je za całkowicie wiarygodne i prawdziwe? Koniecznie uzasadnij swoją wypowiedź. W razie wątpliwości skorzystaj z informacji zawartych w dymkach.

Ćwiczenie 6.3

Umiejętność logicznego wnioskowania z danych przesłanek jest przydatna nie tylko w rozwiązywaniu zagadek kryminalnych. Zastanów się i powiedz, w jakich jeszcze sytuacjach pomocna okazuje się umiejętność dedukcji, której popis dał Sherlock Holmes we fragmencie opowiadania Tajemnica złotego pince‑nez.

Wskaż przykładowe okoliczności, w jakich wykorzystujesz tę umiejętność, bądź problemy, które rozwiązujesz dzięki poprawnej dedukcji.

j00000001IB1v50_000tp00C
j00000001IB1v50_000tp00D
j00000001IB1v50_00000058
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

JPOL_E3_E4_Zadaniowo
RrBHe8O7FPygi1
Chociaż Sherlock Holmes jest postacią fikcyjną, jego twórca ulokował mieszkanie bohatera w Londynie pod realnie istniejącym adresem: Baker Street 221B. Chociaż Sherlock Holmes jest postacią fikcyjną, jego twórca ulokował mieszkanie bohatera w Londynie pod realnie istniejącym adresem: Baker Street 221B. Źródło: Jordan1972, fotografia barwna, domena publiczna.
Chociaż Sherlock Holmes jest postacią fikcyjną, jego twórca ulokował mieszkanie bohatera w Londynie pod realnie istniejącym adresem: Baker Street 221B.
Jordan1972, fotografia barwna, domena publiczna
JPOL_E3_E4_Zadaniowo
RUkbORg6o00Bw1
„Sherlock Holmes – doradca detektywistyczny”. Tabliczka w muzeum Sherlocka Holmesa przy Baker Street 221b w Londynie.
Ralf Roletschek, fotografia barwna, licencja: CC BY-NC-ND 3.0
Ćwiczenie 7

Korzystając z narzędzi internetowych, znajdź adres Baker Streetj00000001IB1v50_000tp00EBaker Street 221B na mapie Londynu.

Ćwiczenie 8

Wyjaśnij, dlaczego, twoim zdaniem, Arthur Conan Doyle zdecydował się ulokować mieszkanie fikcyjnego bohatera‑detektywa pod rzeczywiście istniejącym adresem. Podaj przykłady innych utworów, których autorzy posłużyli się podobną metodą.

RdKOrOA5U3ppr1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j00000001IB1v50_000tp00E