Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RnSVG9qF9jVjY11
okładka Źródło: domena publiczna.
domena publiczna

Jan Kochanowski jest autorem kilku zbiorów: Pieśni, Fraszek, Psałterza Dawidowego. Wśród jego dokonań są też cykle poetyckie, a więc dzieła złożone z większej liczby utworów powiązanych ze sobą formalnie i treściowo.

Już wiesz

Przypomnij sobie z zajęć poświęconych Pieśni świętojańskiej o sobótce, czym jest cykl poetycki.

j0000000CJB1v38_0000000J
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Treny jako cykl

Jan Kochanowski to twórca, który nie pozostawił po sobie wielkiej liczby dzieł. Jak na humanistę przystało, starał się oddawać czytelnikom utwory bez skazy, dopracowane do końca, wypieszczone. O starannym przygotowaniu dzieł świadczy m.in. tworzenie zbiorów, które nie stanowią po prostu ułożonych jeden po drugim utworów, lecz są to ściśle powiązane ze sobą wiersze, składające się na cykle poetyckie.

Cykl poetycki
Definicja: Cykl poetycki

Zespół utworów lirycznych danego autora, a przy tym należących do tego samego gatunku i dotyczących wspólnego tematu. Do znanych polskich cyklów poetyckich należą: Jana Kochanowskiego Treny oraz Pieśń świętojańska o sobótce, Sonety krymskie Adama Mickiewicza, sonety Z chałupy Jana Kasprowicza.

Treny składają się z 19 utworów, które w mniej lub bardziej wyraźny sposób odnoszą się do śmierci Urszuli, oraz z Epitafium Hannie Kochanowskiejj0000000CJB1v38_000tp001Epitafium Hannie Kochanowskiej. Można więc stwierdzić, że to cykl zaczynający się i kończący śmiercią dziecka. Jednak ta swoista klamra nie jest jedynym spoiwem kompozycyjnym najwybitniejszego żałobnego dzieła renesansowej Europy.
Warto przypomnieć: Urszula Kochanowska, 30‑miesięczna, pierwsza córka poety, umiera w 1578 lub 1579 roku. W 1580 roku Jan Januszowski wydaje w swej krakowskiej drukarni Treny. Nad ich kształtem czuwał sam twórca. Mimo wielu prób ustaleń pierwotnego porządku, nie dysponując rękopisem, można jedynie stwierdzić, iż:

„Treny” Jana KochanowskiegoJerzy Pelc
Jerzy Pelc "Treny" Jana Kochanowskiego

Przy obecnej znajomości biografii Kochanowskiego o przypuszczalnych, możliwych, choć bynajmniej nie pewnych, nawet nie prawdopodobnych przeobrażeniach konstrukcji Trenów, o kolejności aktów twórczych poety w pracy nad tym dziełem, nie możemy powiedzieć nic konkretnego. Zachowajmy przeto powściągliwość w stawianiu niesprawdzalnych domysłów. Skoro jednak dzieje powstawania Trenów najprawdopodobniej pozostaną dla nas tylko zagadką, [...] rzeczą tym bardziej istotną jest ukazanie dzieła mistrza czarnoleskiego w jedynej znanej nam, ukończonej już postaci w kontekście jego tradycji i współczesności literackiej.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_001Jerzy Pelc, „Treny” Jana Kochanowskiego, Warszawa 1972, s. 61–62.
Ważne!

Fakt, że nie mamy pewności co do kolejności powstawania utworów, nie oznacza, że gdy analizuje się i interpretuje Treny, wolno pominąć kompozycję całego dzieła. Twórca ustawił poszczególne wiersze w określonym porządku, dzięki czemu zakodował swoją propozycję stopniowego rozpoznawania cyklu. Można zatem czytać treny pojedynczo – każdy utwór stanowi osobną całość, jednak prawdziwy sens zbioru pojmie się dopiero po lekturze cyklu: od motta do Epitafium Hannie Kochanowskiej.

Treny. DedykacjaJan Kochanowski
Jan Kochanowski Treny. Dedykacja

Tales sunt hominum mentes, quali pater ipse
Juppiter auctiferas lustravit lumine terras.

ORSZULI KOCHANOWSKIEJ,
WDZIĘCZNEJ, UCIESZONEJj0000000CJB1v38_000tp002UCIESZONEJ, NIEPOSPOLITEJj0000000CJB1v38_000tp003NIEPOSPOLITEJ DZIECINIE, KTÓRA
CNÓT WSZYTKICH I DZIELNOŚCI PANIEŃSKICH POCZĄTKI WIELKIE
POKAZAWSZY, NAGLE, NIEODPOWIEDNIEj0000000CJB1v38_000tp004NIEODPOWIEDNIE, W NIEDOSZŁYM WIEKU SWOIM,
Z WIELKIM A NIEZNOŚNYMj0000000CJB1v38_000tp005NIEZNOŚNYM RODZICÓW SWYCH ŻALEM ZGASŁA,
JAN KOCHANOWSKI, NIEFORTUNNY OCIEC,
SWOJEJ NAMILSZEJ DZIEWCEj0000000CJB1v38_000tp006DZIEWCE ZŁZAMIj0000000CJB1v38_000tp007ZŁZAMI NAPISAŁ.
NIE MASZ CIĘ, ORSZULO MOJA.

Treny. Dedykacja

Ćwiczenie 1.1
RLX417mt6JrwK1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 1.2

Powiedz, czego można się dowiedzieć na temat głównej bohaterki dzieła, czytając dedykację poprzedzającą Treny.

Ćwiczenie 1.3

W jakiej roli (rolach) występuje tu Jan Kochanowski? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 2.1

Tekst motta, którym zostały opatrzone Treny, w przełożeniu na język polski brzmi:

„Umysły ludzkie są odbiciem światła, którym ojciec Jowisz oświeca urodzajne ziemie”.

Wyjaśnij swoimi słowami sens tego cytatu.

Ćwiczenie 2.2

Cytat zawarty w motcie pochodzi z Odysei Homeraj0000000CJB1v38_000tp008Homera. Jan Kochanowski znał grekę, ale zdecydował się na przywołanie łacińskiej wersji słów wielkiego epika. Jak sądzisz - dlaczego?

Ciekawostka

Wśród różnych interpretacji zastosowania w motcie łaciny należy uwzględnić fakt, że jest to tłumaczenie autorstwa Cyceronaj0000000CJB1v38_000tp009Cycerona. Cyceron w swych rozważaniach nie zgodził się na pierwotną wymowę słów z Odysei – Homer twierdził, że nasz los jest całkowicie w rękach bogów, a rzymski retor użył cytatu z greckiego eposu, by zaprzeczyć zawartemu w nich twierdzeniu. Według Cycerona nie zależymy całkowicie od losu, bo stoik potrafi przygotować się na to, co przyniesie Fortuna. Kochanowski sięgnął po łaciński przekład, by... nie zgodzić się z Cyceronem.

j0000000CJB1v38_000tp001
j0000000CJB1v38_000tp007
j0000000CJB1v38_000tp006
j0000000CJB1v38_000tp005
j0000000CJB1v38_000tp004
j0000000CJB1v38_000tp003
j0000000CJB1v38_000tp002
j0000000CJB1v38_000tp008
j0000000CJB1v38_000tp009
j0000000CJB1v38_0000002R
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren I

RV5hNFdYdLb73
Jan Kochanowski, Tren I, czyta Paweł Paprocki Jan Kochanowski, Tren I, czyta Paweł Paprocki Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren IJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren I

Wszytki płacze, wszytki łzy Heraklitowej0000000CJB1v38_000tp00AHeraklitowe
I lamenty, i skargi Symonidowej0000000CJB1v38_000tp00BSymonidowe,
Wszytki troski na świecie, wszytki wzdychania
I żale, i frasunki, i rąk łamania,
Wszytki a wszytki zarazj0000000CJB1v38_000tp00Czaraz w dom sie mój noście,
A mnie płakać mej wdzięcznej dziewki pomościej0000000CJB1v38_000tp00Dpomoście,
Z którą mię niepobożna śmierć rozdzieliła
I wszytkich moich pociech nagle zbawiła.
Tak więc smok, upatrzywszy gniazdo kryjome,
Słowiczki liche zbieraj0000000CJB1v38_000tp00Ezbiera, a swe łakome
Gardło pasie; tym czasem matka szczebiece
Uboga, a na zbójcę co raz sie miece.
Prózno, bo i na samę okrutnik zmierzaj0000000CJB1v38_000tp00Fzmierza,
A ta nieboga ledwe umyka pierza.
”Prózno płakać” - podobno drudzy rzeczecie.
Cóż, prze Bóg żywyj0000000CJB1v38_000tp00Gprze Bóg żywy, nie jest prózno na świecie?
Wszystko prózno; macamy, gdzie miękcej w rzeczyj0000000CJB1v38_000tp00Hmacamy, gdzie miękcej w rzeczy,
A ono wszędy ciśnie: błąd wiek człowieczyj0000000CJB1v38_000tp00Ibłąd wiek człowieczy.
Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować,
Czyli sie z przyrodzeniemj0000000CJB1v38_000tp00Jprzyrodzeniem gwałtem mocować.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_003Jan Kochanowski, Tren I, [w:] tegoż, Treny, oprac. Jerzy Pelc, Wrocław 1986.
Ćwiczenie 3.1

Jan Kochanowski wskazał w swoim utworze na tradycję, z której czerpał. Co to za tradycja? Zacytuj odpowiednie fragmenty.

Ćwiczenie 3.2

Na początku utworu został określony charakter dzieła. Wymień te wyrazy z Trenu I, które zapowiadają ów charakter.

Ćwiczenie 3.3

Wyjaśnij, dlaczego według poety śmierć jest „niepobożna”.

Ćwiczenie 3.4

Kochanowski porównał śmierć do smoka (potwora, węża). Czemu służyło to obszerne porównanie? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 3.5

Wybierz z Trenu I fragment, który – twoim zdaniem – najlepiej oddaje jego sens. Uzasadnij swój wybór.

Ćwiczenie 3.6

Ćwiczenie 3.7
Rsy6onq6JRjoW1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3.8

Rozważ, co mogło zadecydować o wyborze tego typu liryki.

j0000000CJB1v38_000tp00J
j0000000CJB1v38_000tp00I
j0000000CJB1v38_000tp00H
j0000000CJB1v38_000tp00G
j0000000CJB1v38_000tp00F
j0000000CJB1v38_000tp00E
j0000000CJB1v38_000tp00D
j0000000CJB1v38_000tp00C
j0000000CJB1v38_000tp00B
j0000000CJB1v38_000tp00A
j0000000CJB1v38_0000004M
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Liryka funeralna

Jan Kochanowski, nazywając swój zbiór Trenami, od razu zasygnalizował charakter dzieła. Potwierdził go przywołaniem postaci Heraklita i Symonidesa. W ten sposób jednoznacznie wskazał, że będzie inspirować się nie rzymską (bardzo wtedy popularną), lecz grecką liryką funeralnąj0000000CJB1v38_000tp00Kfuneralną. Wytworzyła ona kilka gatunków, w których wyrażano żal po czyjejś śmierci. Szczególnego znaczenia nabrał tren. Właśnie ta forma literacka pozwalała na ukazanie przeżyć osoby wypowiadającej się w utworze. Tym samym była mniej sformalizowana od dwóch innych, bardzo chętnie wykorzystywanych w XVI wieku (a wywodzących się z antyku) gatunków: epitafium oraz epicedium.

Epitafium
Definicja: Epitafium

Gatunek liryki żałobnej. Wiersze do niego należące zachowywały małe rozmiary, typowe dla epigramatu: często były dystychami (utworami dwuwersowymi), a przy tym koncentrowały się na osobie zmarłej lub śmierci jako zjawisku. Epigramat jako gatunek zrodził się w starożytnej Grecji (popularny był od V w. p.n.e.).

Epicedium
Definicja: Epicedium

Stosunkowo obszerny utwór żałobny. Te rozmiary wynikały m.in. z dążenia do zachowania retorycznego schematu, zakładającego, że dzieło będzie zawierać pochwałę zmarłego, jego opłakiwanie oraz pocieszenie tych, którzy żalą się po zgonie ważnej dla nich osoby (ewentualnie: napomnienie, by rozpacz nie była nadmierna). Gatunek zrodził się w starożytnej Grecji.

j0000000CJB1v38_000tp00K
j0000000CJB1v38_0000004Z
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren II

R8tBcz6wrFeTP
Jan Kochanowski, Tren II, czyta Paweł Paprocki Jan Kochanowski, Tren II, czyta Paweł Paprocki Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren IIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren II

Jeslim kiedy nad dziećmi piórko miał zabawićj0000000CJB1v38_000tp00Lzabawić,
kwoli temu wiekuj0000000CJB1v38_000tp00Mkwoli temu wieku lekkie rymy stawić,
Bodajżebych był raczej kolebkę kołysał
I z drugiemi nieważne mamkomj0000000CJB1v38_000tp00Nmamkom pieśni pisał,
Któremi by dziecinki noworodne spiłyj0000000CJB1v38_000tp00Onoworodne spiły
I swoich wychowańców lamenty toliły.
Takie fraszki mnie zbierać pożyteczniej było,
Niżli, w co mię nieszczeście moje dziś wprawiłoj0000000CJB1v38_000tp00Pwprawiło,
Płakać nad głuchym grobem mej wdzięcznej dziewczyny
I skarżyć sie na srogość ciężkiej Prozerpinyj0000000CJB1v38_000tp00Qciężkiej Prozerpiny.
Alem użyć w obojgu jednakiej wolnościj0000000CJB1v38_000tp00Rużyć w obojgu jednakiej wolności
Nie mógł – owom ominął, jako w dordzałościj0000000CJB1v38_000tp00Sowom ominął, jako w dordzałości
Dowcipu coś ranegoj0000000CJB1v38_000tp00TDowcipu coś ranego, na to mię przygoda
Gwałtem wbiłaj0000000CJB1v38_000tp00UGwałtem wbiła i moja nienagrodna szkoda.
Ani mi teraz łacno dowiadać sie o tym,
Jaka mię z płaczu mego czeka cześć na potym.
Nie chciałem żywym śpiewać, dziś umarłym muszę,
A cudzej śmierci płacząc, sam swe kości suszę.
Prózno to; jakie szczeście ludzi naszladuje,
Tak w nas albo dobrą myśl, albo złą sprawuje.
O prawo krzywdy pełne! O znikomych cieni
Sroga, nieubłagana, nieużyta ksienij0000000CJB1v38_000tp00Vnieużyta ksieni!
Tak li moja Orszula, jeszcze żyć na świecie
Nie umiawszy, musiała w ranym umrzeć lecie?
I nie napatrzawszy sie jasności słonecznej,
Poszła nieboga widzieć krajów nocy wiecznej.
A bodaj ani była świata oglądała,
Co bowiem więcej, jedno ródj0000000CJB1v38_000tp00Wjedno ród a śmierć poznała.
A miasto pociech, które winna z czasem była
Rodzicom swym, w ciężkim je smutku zostawiła.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_004Jan Kochanowski, Tren II, [w:] tegoż, Treny, oprac. Jerzy Pelc, Wrocław 1986.
Ćwiczenie 4.1

Kto jest bohaterem Trenu II? Odpowiedź poprzyj cytatami.

Ćwiczenie 4.2

Powiedz, czego można się dowiedzieć z Trenu II na temat:

  • Urszuli,

  • Jana Kochanowskiego.

Ćwiczenie 4.3

Sprawdź, czy w Trenie I Kochanowski przedstawił siebie w tych samych rolach co w Trenie II. Wyciągnij wniosek ze swoich ustaleń.

Ćwiczenie 4.4

Poszukaj w wierszu tych fragmentów, które wyjaśniają, dlaczego Kochanowski musi „nad dziećmi piórko (...) zabawić”.

Ćwiczenie 4.5

Czy wymowa utworu zgadza się z tym, co wynika z motta do Trenów? Uzasadnij swoją odpowiedź.

j0000000CJB1v38_000tp00W
j0000000CJB1v38_000tp00V
j0000000CJB1v38_000tp00U
j0000000CJB1v38_000tp00T
j0000000CJB1v38_000tp00S
j0000000CJB1v38_000tp00R
j0000000CJB1v38_000tp00Q
j0000000CJB1v38_000tp00P
j0000000CJB1v38_000tp00O
j0000000CJB1v38_000tp00N
j0000000CJB1v38_000tp00M
j0000000CJB1v38_000tp00L
j0000000CJB1v38_00000079
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren VI

RmX71uoxFWVWJ
Jan Kochanowski, Tren VI, czyta Jakub Wieczorek Jan Kochanowski, Tren VI, czyta Jakub Wieczorek Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren VIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren VI

Ucieszna moja śpiewaczko, Safo słowieńskaj0000000CJB1v38_000tp00XSafo słowieńska,
Na którą nie tylko moja cząstka ziemieńska,
Ale i lutniaj0000000CJB1v38_000tp00Ylutnia dziedzicznym prawem spaść miała;
Tęś nadzieję już po sobie okazowała,
Nowe piosnki sobie tworząc, nie zamykając
Ustek nigdy, ale cały dzień prześpiewając,
Jako więc lichy słowiczek w krzaku zielonym
Całą noc prześpiewa gardłkiem swym ucieszonym.
Prędkoś mi nazbyt umilkła, nagle cię sroga
Śmierć spłoszyła, moja wdzięczna szczebiotko droga.
Nie nasyciłaś mych uszu swymi piosnkami
I tę trochę teraz płacę sowiciej0000000CJB1v38_000tp00Zsowicie łzami.
A tyś ani umierając śpiewać przestała,
Lecz matkę ucałowawszy, takeś żegnała:
”Już ja tobie, moja matko, służyć nie będę
Ani za twym wdzięcznym stołem miejsca zasiędę;
Przyjdzie mi klucze położyć, samej precz jechać,
Domu rodziców swych miłych wiecznie zaniechaćj0000000CJB1v38_000tp010zaniechać”.
To, i czego żal ojcowski nie da serdeczny
Przypominać więcej, był jej głos ostateczny.
A matce, słysząc żegnanie tak żałościwe,
Dobrej0000000CJB1v38_000tp011Dobre serce, że od żalu zostało żywe.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_005Jan Kochanowski, Tren VI, [w:] tegoż, Treny, oprac. Jerzy Pelc, Wrocław 1986.
Ćwiczenie 5.1

Przypomnij sobie definicję epicedium. Które z zadań stawianych temu gatunkowi wypełnia Tren VI? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 5.2

Ćwiczenie 5.3
RoeBqaYedRcer1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5.4

Wyjaśnij powody ujęcia Urszuli w podwójnej roli. Rozważ, w jakim celu:

  • Kochanowski podkreśla młody wiek zmarłej,

  • Kochanowski podkreśla wielki talent zmarłej.

Ćwiczenie 5.5

Kto oprócz Urszuli i poety pojawia się w tym utworze? Zacytuj odpowiedni fragment.

Ćwiczenie 5.6

Czemu służy wprowadzenie tej postaci? Uzasadnij odpowiedź.

Tren VI zawiera argumenty wskazujące na to, że nawet dwuipółletnie dziecko zasługuje na dzieło o podniosłej tonacji. Kochanowski wprowadzał zmiany do tradycji liryki funeralnej, ale jednocześnie zachowywał najważniejsze zasady. Poeta odszedł od tradycji, skoro bohaterką podniosłego utworu uczynił nic nieznaczącą osobę: przecież o małej córce szlachcica zamieszkującego jakiś Czarnolas niemal nikt nie słyszał! Takiej osobie można by poświęcić ewentualnie żartobliwą fraszkę albo niewyszukaną piosenkę, a nie - tren! Z drugiej strony autor zbioru kilka razy podkreślił ogromny talent Urszuli: talent na miarę największej poetki antyku, czyli Safony. W ten sposób Kochanowski uzasadniał, dlaczego wychwala zmarłą i opłakuje swą wielką stratę.

Ważne!

Tren VI zawiera jedyną wypowiedź Urszuli w całym zbiorze. Czy to wypowiedź prawdziwa? Można w to wątpić – Treny nie są reportażem. Słowa niespełna trzyletniej córeczki poety przypominają zresztą wypowiedź Antygony z dramatu Sofoklesa. Gdy Antygona została przez stryja Kreona skazana na zamurowanie w jaskini, żegnała się ze światem w podobny sposób, jak wiele wieków później miała to zrobić Urszula Kochanowska.
To jeszcze jeden sposób na uwznioślenie dziecka poety: Urszula, wypowiadając pożegnalne słowa, idzie w ślady niezwykle ważnej postaci greckiego dramatu.
Część historyków literatury podkreśla natomiast, że słowa przypisywane Urszuli zawierają analogie do rozstania panny młodej z domem rodzinnym. Podczas obrzędów ślubnych dziewczyna, żaląc się, żegnała się z dotychczasowym życiem. Gdyby przyjąć to wyjaśnienie, otrzymalibyśmy zestawienie już nie z antyczną bohaterką, ale z XVI‑wieczną panną młodą.

j0000000CJB1v38_000tp010
j0000000CJB1v38_000tp00Z
j0000000CJB1v38_000tp00Y
j0000000CJB1v38_000tp00X
j0000000CJB1v38_000tp011
j0000000CJB1v38_000EX001
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren VII

RCDBWtsGWuyCA
Jan Kochanowski, Tren VII, czyta Bartosz Woźny Jan Kochanowski, Tren VII, czyta Bartosz Woźny Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Tren VIIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren VII

Nieszczesne ochędóstwoj0000000CJB1v38_000tp012ochędóstwo, żałosne ubiory
Mojej namilszej cory,
Po co me smutne oczy za sobą ciągniecie?
Żalu mi przydajecie.
Już ona członeczków swych wami nie odzieje,
Nie masz, nie masz nadzieje.
Ujął ją sen żelazny, twardy, nieprzespany.
Już letniczek pisanyj0000000CJB1v38_000tp013letniczek pisany
uploteczki wniweczj0000000CJB1v38_000tp014uploteczki wniwecz, i paski złocone -
Matczyne dary płonej0000000CJB1v38_000tp015płone.
Nie do takiej łóżnicej0000000CJB1v38_000tp016łóżnice, moja dziewko droga,
Miała cię mać ubogaj0000000CJB1v38_000tp017mać uboga
Doprowadzić, nie takąć dać obiecowała
Wyprawęj0000000CJB1v38_000tp018Wyprawę, jakąć dała.
Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkęj0000000CJB1v38_000tp019Giezłeczkoć tylko dała a lichą tkaneczkę,
Ociec ziemie bryłeczkę
W główki włożył. Niestetyż, i posag i ona
W jednej skrzynce zamknionaj0000000CJB1v38_000tp01AW jednej skrzynce zamkniona.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_006Jan Kochanowski, Tren VII, [w:] tegoż, Treny, oprac. Jerzy Pelc, Wrocław 1986.
Ćwiczenie 6.1

Powiedz, kim są bohaterowie Trenu VII. Czy występowali oni w poprzednich trenach?

Ćwiczenie 6.2

Sformułuj wniosek z odpowiedzi udzielonej w poprzednim zadaniu.

Ćwiczenie 6.3

Określ, czemu służy wykorzystane w trenie zestawienie łoża małżeńskiego i trumny.

Ćwiczenie 6.4

Wskaż w tekście Trenu VII metaforę, jaką Kochanowski opisał śmierć. Czemu służy zastosowanie aż trzech epitetów w tej metaforze?

j0000000CJB1v38_000tp01A
j0000000CJB1v38_000tp019
j0000000CJB1v38_000tp018
j0000000CJB1v38_000tp017
j0000000CJB1v38_000tp016
j0000000CJB1v38_000tp015
j0000000CJB1v38_000tp014
j0000000CJB1v38_000tp013
j0000000CJB1v38_000tp012
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Pomiędzy Trenem VIITrenem VI widać wyraźne związki. W obu występują: córka, matka i ojciec. W Trenie VI znaleźć można odniesienia do ówczesnych pieśni weselnych, w  następnym wierszu wspomniany jest posag, którym rodzice obdarzali dziewczynę wychodzącą za mąż. To kolejny dowód, że Treny stanowią zwarty konstrukcyjnie cykl i należy je czytać w całości. W ten sposób w można w następnym utworze odnaleźć odpowiedź na pytanie zawarte w poprzednim wierszu.

j0000000CJB1v38_000000AP
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren X

R1ScTRb5dmZoq
Jan Kochanowski, Tren X, czyta Jakub Wieczorek Jan Kochanowski, Tren X, czyta Jakub Wieczorek Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren XJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren X

Orszulo moja wdzięczna, gdzieś mi sie podziała?
W którą stronę, w którąś sie krainę udała?
Czyś ty nad wszystki niebaj0000000CJB1v38_000tp01Bnad wszystki nieba wysoko wniesiona
I tam w liczbę aniołków małych policzona?
Czyliś do raju wzięta? Czyliś na szcześliwej0000000CJB1v38_000tp01Cszcześliwe
Wyspyj0000000CJB1v38_000tp01CWyspy zaprowadzona? Czy cię przez teskliwe
Charonj0000000CJB1v38_000tp01DCharon jeziora wiezie i napawa zdrojemj0000000CJB1v38_000tp01Ezdrojem
Niepomnymj0000000CJB1v38_000tp01ENiepomnym, że ty nie wiesz nic o płaczu moim?
Czy człowieka zrzuciwszy i myśli dziewicze,
Wzięłaś na się postawę i piórka słowicze?j0000000CJB1v38_000tp01FWzięłaś na się postawę i piórka słowicze?
Czyli sie w czyścu czyścisz, jesli z strony ciała
Jakakolwiek zmazeczka na tobie została?
Czyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej byłaj0000000CJB1v38_000tp01GCzyś po śmierci tam poszła, kędyś pierwej była,
Niżeś sie na mą ciężką żałość urodziła?
Gdzieśkolwiek jest, jesliś jest, lituj mej żałości,
A nie możesz li w onej dawnej swej całości,
Pociesz mię, jako możesz, a staw sie przede mną
Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemnąj0000000CJB1v38_000tp01Hmarą nikczemną.

Tren X

Ćwiczenie 7.1
R15nNw8VtCYmF1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7.2

Określ, czemu służy użycie tego środka stylistycznego.

Ćwiczenie 7.3

Powiedz, czego dotyczą pytania zadawane w Trenie X.

Ćwiczenie 7.4

Kochanowski – poeta doctus – udowadnia w wierszu znajomość różnych dziedzin wiedzy. Wymień je.

Ćwiczenie 7.5

Sformułuj wniosek, jaki można wysnuć z sięgnięcia przez autora po wiedzę z tych dyscyplin.

Ćwiczenie 7.6

Zastanów się i powiedz, o czym świadczy prośba zawarta w ostatnich czterech wersach trenu.

Dla zainteresowanych

Tren X – środkowy tren cyklu – ukazuje człowieka, który nie rozumie otaczającego go świata; nie ma nawet pewności, że istnieje jakiekolwiek życie pozagrobowe. Po widocznym w  pierwszych utworach zadziwieniu, że „nie masz cię, Orszulo moja”, przyszedł czas na odrzucenie wszystkiego, co dotąd stanowiło filar egzystencji Kochanowskiego.
Przyszedł również czas na pożegnanie się z córką.

j0000000CJB1v38_000tp01H
j0000000CJB1v38_000tp01G
j0000000CJB1v38_000tp01F
j0000000CJB1v38_000tp01E
j0000000CJB1v38_000tp01D
j0000000CJB1v38_000tp01C
j0000000CJB1v38_000tp01B
j0000000CJB1v38_000000C9
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren XIII

Rmyp8WJMlSXFB
Jan Kochanowski, Tren XIII, czyta Paweł Paprocki Jan Kochanowski, Tren XIII, czyta Paweł Paprocki Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren XIIIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren XIII

Moja wdzięczna Orszulo, bodaj ty mnie była
Albo nie umierała lub sie nie rodziła.
Małe pociechy płacę wielkim żalem swoim
Za tym nieodpowiednym pożegnanimj0000000CJB1v38_000tp01IZa tym nieodpowiednym pożegnanim twoim.
Omyliłaś mięj0000000CJB1v38_000tp01JOmyliłaś mię jako nocny sen znikomy,
Który wielkością złota cieszy zmysł łakomyj0000000CJB1v38_000tp01Kzmysł łakomy,
Potym nagle uciecze, a temu na jawi
Z onych skarbów jeno chęć a żądzą zostawi.
Takeś ty mnie, Orszulo droga, uczyniła:
Wielkieś nadzieje w moim sercu roznieciła,
Potymeś mię smutnego nagle odbieżała
I wszytki moje z sobą pociechy zabrała.
Wzięłaś mi, zgoła mówiącj0000000CJB1v38_000tp01Lzgoła mówiąc, dusze połowicę,
Ostatek przy mnie został na wieczną tesknicę.
Tu mi kamień, murarze, ciosany połóżcie,
A na nim tę nieszczesną pamiątkę wydróżciej0000000CJB1v38_000tp01Mwydróżcie:
ORSZULA KOCHANOWSKA TU LEŻY, KOCHANIE
OJCOWE ALBO RACZEJ PŁACZ I NARZEKANIE.
OPAKEŚ TO, NIEBACZNAj0000000CJB1v38_000tp01NNIEBACZNA ŚMIERCI, UDZIAŁAŁAj0000000CJB1v38_000tp01OUDZIAŁAŁA:
NIE JAĆ ONEJ, ALE MNIE ONA PŁAKAĆ MIAŁA.

Tren XIII

Ćwiczenie 8.1

Przypomnij sobie treny, w których pojawił się już motyw snu. Czy sen wspomniany w Trenie XIII jest tożsamy z tamtymi? Uzasadnij odpowiedź.

Ćwiczenie 8.2

Częstym chwytem stosowanym w tym utworze jest kontrast. Powiedz, co zostało tu sobie przeciwstawione.

Ćwiczenie 8.3

Wymień epitety, jakimi Kochanowski określił w tym wierszu córkę. Czego dowodzi zastosowanie właśnie tych epitetów?

Ćwiczenie 8.4

Osoba mówiąca w wierszu zwraca się nie tylko do Orszuli. Określ, kto jeszcze jest adresatem liryku.

Ćwiczenie 8.5

Przyporządkuj ostatnie cztery wersy trenu do odpowiedniego gatunku.

Ćwiczenie 8.6
R1KbmUe6NJkli1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
j0000000CJB1v38_000tp01O
j0000000CJB1v38_000tp01N
j0000000CJB1v38_000tp01M
j0000000CJB1v38_000tp01L
j0000000CJB1v38_000tp01K
j0000000CJB1v38_000tp01J
j0000000CJB1v38_000tp01I
j0000000CJB1v38_000EX002
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren XVII

JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Tren XIII zawiera epitafium, które mogłoby znaleźć się na nagrobku Urszuli. Kilka kolejnych trenów nie będzie zawierać bezpośrednich zwrotów do córki poety – w Trenie XIII została „pochowana”. Kochanowski będzie natomiast przedstawiał swoje ogólne rozmyślania wynikające z niesprawiedliwości, jaką jest śmierć małego dziecka. Treny XIV–XVIII zawierają pytania o sens odebrania małego dziecka rodzicom – autor poszukuje w nich odpowiedzialnego za ten czyn.

RA6qB6RIuxKN5
Jan Kochanowski, Tren XVII, czyta Paweł Paprocki Jan Kochanowski, Tren XVII, czyta Paweł Paprocki Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren XVIIJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren XVII

Pańska ręka mię dotknęła,
Wszytkę mi radość odjęła.
Ledwie w sobie czuję duszęj0000000CJB1v38_000tp01PLedwie w sobie czuję duszę
I tę podobno dać muszę.

[...]

Oczu nigdy nie osuszę
I tak wiecznie płakać muszę.
Muszę płakać; o mój Boże,
Kto sie przed Tobą skryć może?

Prózno morzem nie pływamy,
Prózno w bitwach nie bywamy:
Ugodzi nieszczeście wszędzie,
Choć podobieństwaj0000000CJB1v38_000tp01Qpodobieństwa nie będzie.

Wiódłem swój żywot tak skromnie,
Że ledwie kto wiedział o mnie,
A zazdrość i złe przygody
Nie miały mi w co dać szkody.

Lecz Pan, który gdzie tknąć widzi,
A z przestrogij0000000CJB1v38_000tp01Rprzestrogi ludzkiej szydzi,
Zadał mi raz tym znaczniejszyj0000000CJB1v38_000tp01Sraz tym znaczniejszy,
Czymem już był bezpieczniejszy.

A rozum, który w swobodziej0000000CJB1v38_000tp01Tw swobodzie
Umiał mówić o przygodzie,
Dziś ledwe sam wie o sobie:
Tak mię podparł w mej chorobie.

[...]

Prózne to ludzkie wywody,
Żeby szkodą nie zwać szkody;
A kto sie w nieszcześciu śmieje,
Ja bych tak rzekł, że szaleje.

Kto zaś na płacz lekkość wkładaj0000000CJB1v38_000tp01Una płacz lekkość wkłada,
Słyszę dobrze, co powiada,
Lecz sie tym żal nie hamuje,
Owszem, więtszy przystępuje.

[...]

A ja zatym łzy niech leję,
Bom stracił wszytkę nadzieję,
By mnie rozum miał ratować,
Bóg sam mocen to hamować.

Tren XVII

Ćwiczenie 9.1

Trenie XI mowa jest o tym, że „Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy”. Kto w Trenie XVII rządzi „ludzkimi rzeczami”? Wskaż odpowiedni fragment.

Ćwiczenie 9.2

Powiedz, w jaki sposób może pomóc człowiekowi rozum.

Ćwiczenie 9.3

Powiedz, w jaki sposób może pomóc człowiekowi skromność.

Ćwiczenie 9.4

Rozważ, dlaczego Bóg tak mocno doświadczył osobę mówiącą w wierszu.

Ćwiczenie 9.5

Czy osoba mówiąca w liryku buntuje się wobec Boga? Umotywuj jej postępowanie.

Ćwiczenie 9.6

Własnymi słowami przedstaw ideę zawartą w strofie:

„Prózne to ludzkie wywody,
Żeby szkodą nie zwać szkody;
A kto sie w nieszcześciu śmieje,
Ja bych tak rzekł, że szaleje”.

j0000000CJB1v38_000tp01U
j0000000CJB1v38_000tp01T
j0000000CJB1v38_000tp01S
j0000000CJB1v38_000tp01R
j0000000CJB1v38_000tp01Q
j0000000CJB1v38_000tp01P
j0000000CJB1v38_000EX003
JPOL_E3_E4_Tekstykultury

Tren XIX

RWi5KkuftYZMA
Jan Kochanowski, Tren XIX albo Sen, czyta Paweł Paprocki Jan Kochanowski, Tren XIX albo Sen, czyta Paweł Paprocki Źródło: www.wolnelektury.pl, licencja: CC BY 3.0.
Tren XIX albo SenJan Kochanowski
Jan Kochanowski Tren XIX albo Sen

Żałość moja długo w noc oczu mi nie dała
Zamknąć i zemdlonego upokoić ciała.
Ledwie mię na godzinę przed świtanim swemi
Sen leniwyj0000000CJB1v38_000tp01VSen leniwy obłapił skrzydły czarnawemi.
Na ten czas sie matka własnie ukazała,
A na ręku Orszulę moję wdzięczną miała,
Jaka więc po paciorek do mnie przychodziła,
Skoro z swego posłania rano sie ruszyła.
Giezłeczko białe na niej, włoski pokręcone,
Twarz rumiana, a oczy ku śmiechu skłonionej0000000CJB1v38_000tp01Wku śmiechu skłonione.
Patrzę, co dalej będzie, aż matka tak rzecze:
”Spisz, Janie, czy cię żałość twoja zwykła piecze?”
Zatymem ciężko westchnął i tak mi sie zdało,
Żem sie ocknął; a ona, pomilczawszy mało,
Znowu mówić poczęła: „Twój nieutulony
Płacz, synu mój, przywiódł mię w te tu wasze strony
Z krain barzo dalekich, a łzy gorzkie twoje
Przeszłyj0000000CJB1v38_000tp01XPrzeszły aż i umarłych tajemne pokoje.
[...]
Nie od rozkoszyć poszła; poszłać od trudności,
Od pracej, od frasunków, od złez, od żałości,
Czego świat ma tak wiele, że – by też co było
W tym docześnym żywocie człowieczeństwu miło –
Musi smak swój utracić prze wielkość przysadyj0000000CJB1v38_000tp01Yprzysady,
A przynamniej prze bojaźń nieuchronnej zdrady.
Czegóż płaczem, prze Boga? Czegóż nie zażyła?
Że sobie swym posagiem panaj0000000CJB1v38_000tp01Zpana nie kupiła?
Że przegrozekj0000000CJB1v38_000tp020przegrozek i cudzych fuków nie słuchała?
Że boleści w rodzeniu dziatek nie uznała?
Ani umie powiedzieć, czego jej troskliwa
Matka doszła: co z więtszym utrapieniem bywa,
Czy je rodzić, czy je grześćj0000000CJB1v38_000tp021grześć? Takieć pospolicie
Przysmaki wasze, czym wy sobie świat słodzicie.
W niebie szczere rozkoszy, a do tego wieczne,
Od wszelakiej przekazyj0000000CJB1v38_000tp022przekazy wolne i bezpieczne.
Tu troski nie panują, tu pracej nie znają,
Tu nieszczeście, tu miejsca przygody nie mają,
Tu choroby nie najdzie, tu nie masz starości,
Tu śmierć łzami karmiona nie ma już wolności.
[...]

Tren XIX albo Sen

Ćwiczenie 10.1

Powiedz, o jakim śnie mówi Tren XIX.

Ćwiczenie 10.2

Poszukaj w poprzednich trenach fragmentu, który można potraktować jako zapowiedź pojawienia się Urszulki we śnie.

Ćwiczenie 10.3

Spróbuj wyjaśnić, dlaczego z Urszulką przybyła jej babka – matka Jana Kochanowskiego.

Ćwiczenie 10.4

Wymień argumenty, jakich użyła matka Jana Kochanowskiego, tłumacząc krótkość życia Urszuli.

Ćwiczenie 11.1

Wyjaśnij przesłanie matki Jana Kochanowskiego.

„Tego sie, synu, trzymaj, a ludzkie przygody
Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody”.
Tu zniknęła. Jam sie też ocknął. Aczciem prawiej0000000CJB1v38_000tp023Aczciem prawie
Niepewien, jeslim przez sen słuchał czy na jawie.

Ćwiczenie 11.2

Rozważ, czemu może służyć sygnalizowanie przez poetę, że nie jest pewien, czy Urszula ukazała mu się we śnie, czy też - na jawie.

Ważne!

W wersach „ludzkie przygody / Ludzkie noś; jeden jest Pan smutku i nagrody” Kochanowski zawarł odniesienia do dwóch kręgów kulturowych. „Pan smutku i nagrody” to aluzja do kilku miejsc z ksiąg biblijnych (np. Księgi Hioba), w których podkreśla się, że Bóg jest dawcą wszystkiego. „ludzkie przygody / Ludzkie noś” można przetłumaczyć jako „Zdarzenia, które dotykają człowieka, znoś po ludzku”. To cytat z Tuskulanek Cycerona. Jednak te same słowa nie oznaczają tej samej treści. Rzymski stoik zalecał, by wobec wyroków Fortuny zachować filozoficzny spokój. Kochanowski natomiast podkreślał, by nigdy nie przestawać być człowiekiem, z jego emocjami, lękami, radościami – tylko pełnia doświadczeń daje pełnię życia.
Okazuje się więc, że Treny zaczynają się przewrotnym nawiązaniem do Cycerona (łacińskie tłumaczenie fragmentu Odysei Homera) i kolejnym nawiązaniem się kończą. To tylko jeden z dziesiątków dowodów na ścisłe związki między poszczególnymi utworami wchodzącymi w skład zbioru.

Tren XIX jest ostatnim trenem w zbiorze, ale nie jego ostatnim utworem. Na końcu Kochanowski zamieścił wiersz poświęcony drugiej córce.

Epitafium Hannie KochanowskiejJan Kochanowski
Jan Kochanowski Epitafium Hannie Kochanowskiej

I tyś, Hanno, za siostrą prędko pospieszyła
I przed czasem podziemne kraje nawiedziła,
Aby ociec nieszczęsny za raz odżałował
Wszytkiego, a na trwalsze rozkoszy się chował.

Epitafium Hannie Kochanowskiej

Ćwiczenie 12.1

Przypomnij definicję epitafium. Czy wiersz poświęcony Hannie Kochanowskiej wypełnia zasady tego gatunku?

Ćwiczenie 12.2

Powiedz, czego można się dowiedzieć o Hannie z tego krótkiego utworu.

Ćwiczenie 12.3

Wyjaśnij, jak Kochanowski wytłumaczył śmierć Hanny.

Ważne!

Jan Kochanowski zdecydował się opowiedzieć o tym, jak śmierć dziecka zmieniła jego postrzeganie życia i w jaki sposób poradził sobie z rozpadem swojego świata. Wybrał do tego formę trenów. Zadbał przy tym, aby stworzyły one cykl poetycki. Powiązaniu utworów służyło też sięgnięcie do kompozycji epicedium.

WstępJanusz Pelc
Janusz Pelc Wstęp

W dotychczasowych badaniach literackich bardzo słusznie zwracano uwagę [...] na związki Trenów z tradycją antycznego i humanistycznego epicedium. W Trenach poety czarnoleskiego odnajdujemy [...] obecność większości głównych motywów klasycznego epicedium. Epicedium [...] było niewątpliwie utworem o konstrukcji zwartej, jednolitej, mimo iż w skład jego wchodziły poszczególne części: laudatio (pochwała), comploratio (opłakiwanie), consolatio (pocieszenie, łączyło się z nim często exhortatio - napomnienie), a ponadto często jeszcze wstęp, czyli exordium.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_00CJanusz Pelc, Wstęp, [w:] Jan Kochanowski, Treny, Wrocław 1986.
j0000000CJB1v38_000tp022
j0000000CJB1v38_000tp021
j0000000CJB1v38_000tp020
j0000000CJB1v38_000tp01Z
j0000000CJB1v38_000tp01Y
j0000000CJB1v38_000tp01X
j0000000CJB1v38_000tp01W
j0000000CJB1v38_000tp01V
j0000000CJB1v38_000tp023
JPOL_E3_E4_Dodatkowyopiszasobow

Jan Kochanowski zawarł w Trenach:

  • wstęp (taki charakter ma dedykacja),

  • pochwałę Urszuli (jest równa Safonie!),

  • jej opłakiwanie (rozpacz rodziców po śmierci dziecka‑poetki w Trenach II–VIII),

  • pocieszenie i napominanie w trenie ostatnim.

Poza tym:

  • wielokrotnie odwoływał się do motywu snu,

  • dyskutował ze stoicyzmem (oraz Cyceronem),

  • nawiązywał do swych dawnych wyobrażeń na temat twórczości.
    O przemyślanym układzie poszczególnych utworów w cyklu świadczy też przemiana emocjonalna osoby mówiącej w lirykach. Najpierw widać narastanie świadomości straty poniesionej przez rodziców (Treny II–VIII). Następnie opisane zostało zwątpienie w te wartości, które były ważne dla Kochanowskiego przed śmiercią córki (Treny IX–XVI). Kolejne dwa utwory wskazują na zrozumienie, że za wszystkimi wydarzeniami w życiu człowieka kryje się Bóg. Ostatni utwór przynosi wreszcie uspokojenie i znalezienie nowej filozofii: chrześcijańskiego stoicyzmu, łączącego zaufanie Bogu ze zgodą na to, co on zsyła.

Graficznie można owe zmiany emocjonalne przedstawić tak:

RHiDjxFYKW4951
Małgorzata Skibińska, Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 4.0
j0000000CJB1v38_000000JB
JPOL_E3_E4_Konteksty

Teksty do wyboru

Bluźniercza wątpliwość

Jan Kochanowski – „Treny”Stanisław Grzeszczuk
Stanisław Grzeszczuk Jan Kochanowski --- "Treny"

Tren X jest kolejnym „aktem” w „dramacie światopoglądowym”. Wpisane weń wątpliwości i pytania dotyczą spraw szczególnie istotnych dla poglądów religijnych Kochanowskiego i jego współczesnych, mianowicie życia pozagrobowego. [...]
Zwielokrotnienie pytań i ten szczególny użytek, jaki Kochanowski czyni w Trenie X z własnej erudycji klasycznej, znajomości literatury, religii i filozofii, ma dodatkowy sens: sugeruje wątpliwość, która w ustach chrześcijanina jest bluźnierstwem: nie ma cię nigdzie. Dlatego to na znaki zapytania o miejsce pobytu Orszulki po śmierci, wzmocnione generalizującym „Gdzieśkolwiek jest” – nakłada się sceptyczne stwierdzenie: „jeśliś jest”.

j0000000CJB1v38_00000_BIB_00DStanisław Grzeszczuk, Jan Kochanowski – „Treny”, [w:] , Lektury polonistyczne. Średniowiecze - Renesans - Barok, red. Andrzej Borowski, Janusz S. Gruchała, Kraków 1995, s. 152–153.

Formuła snu

Średniowieczna formuła snu w „Trenach” KochanowskiegoJerzy Pietrkiewicz
Jerzy Pietrkiewicz Średniowieczna formuła snu w "Trenach" Kochanowskiego

Kochanowski raczej nie opisuje swego snu, jego rola sprowadza się do postaci cierpliwego odbiorcy, pokornie wysłuchującego uporządkowanego i przekonującego przekazu. Jako oraculum w sensie rozumianym przez Macrobiusa [...] jesteśmy skłonni go zaakceptować. Rzeczowy sposób wyrażania myśli przez ducha jest filozoficznie i artystycznie zharmonizowany z argumentami poety, brzmiącymi w tych trenach, które rozważają znaczenie szczęścia, losu i nieodgadnionych wyroków boskich (np. IX, XI, XVI, XVII).

j0000000CJB1v38_00000_BIB_00EJerzy Pietrkiewicz, Średniowieczna formuła snu w „Trenach” Kochanowskiego, [w:] , Literatura polska w perspektywie europejskiej. Studia i rozprawy, tłum. Anna Olszewska-Marcinkiewicz, Ignacy Sieradzki, Warszawa 1986, s. 61–62.
j0000000CJB1v38_000000JQ
JPOL_E3_E4_Preteksty

Preteksty

Emocjnonalny ekshibicjonizm

Ćwiczenie 13

Dziś w programach telewizyjnych można spotkać ludzi, którzy otwarcie mówią o swoich przeżyciach, nawet jeśli były one bardzo osobiste i ekstremalne. Przedyskutujcie, czy taki emocjonalny ekshibicjonizm to coś dobrego.

j0000000CJB1v38_000000JW
JPOL_E3_E4_Zadaniowo

Zadaniowo

Ćwiczenie 14.1

Poszukaj w Trenach odniesień do mitologii i Biblii. Sprawdź, czy któryś z kręgów kulturowych mocniej wpłynął na Treny. Interpretację dostrzeżonego zjawiska zredaguj w formie notatki.

Ćwiczenie 14.2

Korzystając z dowolnego źródła, wypisz utwory (autor, tytuł, rok napisania lub wydania), których tematem jest śmierć Jana Kochanowskiego. Określ charakter tych dzieł, a następnie sformułuj ogólne wnioski dotyczące zgromadzonych utworów.

R1P6xmGYQuyX81
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
R1MjtXpNDEfxT1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.