Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Gdyby nie działalność człowieka, to niemal cała powierzchnia Polski byłaby porośnięta lasem. Jedna brzoza wytwarza co roku tyle nasion, że gdyby każde wykiełkowało, to liczba drzew wystarczyłaby do stworzenia lasów na każdym skrawku lądu. Rzeczywiście, przed wiekami teren naszego kraju porastała niezmierzona puszcza. Dzisiaj jedyną pozostałością po tym potężnym lesie jest Puszcza Białowieska.

Już wiesz
  • co to jest łańcuch i sieć pokarmowa;

  • że w twoim otoczeniu spotyka się drzewa liściaste i iglaste.

Nauczysz się
  • rozpoznawać pospolite gatunki drzew i krzewów, rosnących w polskich lasach;

  • rozróżniać piętra lasu i opisywać panujące w nich warunki;

  • odróżniać wybrane rodzaje lasów Polski.

iWl2wxNALi_d5e270

1. Jakie warunki panują w lesie?

Lasy to zbiorowiska roślinne, w których dominują drzewa. Współtworzą go również krzewy i rośliny zielne. Na las składają się także żyjące w nim zwierzęta i inne organizmy. Obecność rozłożystych koron wpływa na warunki panujące poniżej. Dlatego w lesie można wyróżnić cztery główne piętra.

Piętro koron drzewpiętro koron drzewPiętro koron drzew jest najwyższą warstwą lasu. Pochłania ona większość światła słonecznego, ale narażona jest na oddziaływanie najwyższej temperatury powietrza latem, a najniższej zimą. Także wiatry w tej części lasu są najsilniejsze. W piętrze koron drzew zakładają gniazda niektóre ptaki leśne, zwłaszcza drapieżne (np. bielik, myszołów). Żyją tam również niektóre nadrzewne ssaki leśne (np. wiewiórka i kuna) oraz żerują nietoperze i owady.

Niżej, do wysokości kilku–kilkunastu metrów nad poziomem ziemi, rozciąga się piętro podszytupiętro podszytupiętro podszytu. Rosną tam młode drzewa oraz krzewy. Korony drzew zatrzymują dużą część światła, więc do podszytu dociera go mniej. Jednocześnie słabo odczuwalny jest wiatr, a wahania temperatury są mniejsze. W piętrze podszytu żyją liczne leśne ptaki (np. pokrzewki, rudzik, kos), czasami płazy (rzekotka drzewna) oraz liczne owady i pająki.

Kilka lub najwyżej kilkadziesiąt centymetrów osiągają rośliny runa leśnegopiętro runa leśnegoruna leśnego. Na tej wysokości światła jest zwykle bardzo mało, latem jest chłodno i wilgotno. Dominują tu mchy i paprocie oraz krzewinki, czyli krzewy bardzo małych rozmiarów, np. wrzosy i borówki. Do runa zaliczamy także grzyby. Tutaj pożywienia szukają ssaki (np. dziki, sarny, lisy, zające), gady (jaszczurki, węże), płazy (żaby i ropuchy) oraz owady.

Najniższym piętrem lasu jest ściółkapiętro ściółkiściółka zalegająca bezpośrednio na podłożu. Składa się z odpadłych liści, igliwia i szczątków roślin oraz zwierząt. Żyją tu destruenci (bakterie, grzyby, organizmy glebowe) rozkładający szczątki i tworzący próchnicę.

RknYpgaCbxnUj1
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Ważne!

Zwierzęta leśne mogą żyć na różnych piętrach lasu. Bluszcz wyrasta z runa, ale może wspinać się po pniach drzew i osiągać znaczne wysokości, sięgając nawet koron. Wiele zwierząt żyje na jednym piętrze, a żeruje na innym – np. wiewiórka, kos albo sójka żyją w koronach drzew i podszycie, ale często szukają pokarmu na ziemi.

iWl2wxNALi_d5e329

2. Różnorodność lasów

Obecnie w Polsce rośnie kilkadziesiąt gatunków drzew. Wśród drzew iglastych w naszych lasach występują sosna, świerk, jodłamodrzew. Lasy złożone z drzew iglastych nazywamy boramibórborami. Rosną zwykle na ubogich glebach.

W Polsce rośnie kilka rodzajów lasów liściastych. Jeśli w lesie rosną dęby, lipy, grabyklony, jest to grądgrądgrąd. Taki las potrzebuje żyznej gleby. Na średnio żyznej glebie, zwłaszcza w górach, rośnie buczynabuczynabuczyna, czyli las, w którego skład wchodzą buki. Jeśli gleba jest wilgotna, jak przy brzegach rzek, rozwija się łęgłęgłęg, czyli las złożony z jesionów, wierzbolch. Na mokradłach i bagnach rosną olsyolsolsy – lasy złożone z olchy czarnej, drzewa odpornego na podtapianie.

Spośród krzewów w polskich lasach najczęściej występują: bez czarny, jałowiec, leszczyna, jarząb oraz malina i jeżyna. Rozpoznawanie gatunków drzew i krzewów możliwe jest poprzez rozróżnianie kształtu ich korony, obserwację liści lub igieł, kory oraz kwiatów, owoców, nasion bądź szyszek.

Polecenie 1

Zbierz liście drzew i krzewów rosnących przy domu, szkole czy ulicy. Postaraj się zidentyfikować za pomocą przewodników do oznaczania drzew. Poproś nauczyciela o sprawdzenie, czy udało ci się dobrze oznaczyć drzewa.

Ważne!

Czasem trudno odróżnić drzewo od krzewu. Niektóre z roślin występują zarówno w formie drzewa, jak i krzewu, np. jałowiec, cis czy głóg.

Ciekawostka

Las ma ogromne znaczenie w zapobieganiu powodziom. Runo leśne, a zwłaszcza mchy, potrafią magazynować wodę. Także drzewa odparowują wiele wody przez liście. Las porastający zbocza zmniejsza ryzyko lawin błotnych i śnieżnych. Po wycięciu lasów powodzie oraz lawiny występują częściej i stwarzają większe zagrożenie.

iWl2wxNALi_d5e394

3. Monokultury

Zdecydowana większość lasów naszego kraju została posadzona i wyhodowana przez ludzi. Ludzie przez wieki wycinali rosnące naturalne lasy liściaste i mieszane (liściasto‑iglaste). Potrzebowali drewna do budowy domów, na opał, wykorzystywali owoce, grzyby, orzechy, leśną ściółkę. Większość obszarów, uzyskanych po wyrębie lasów zagospodarowali w celach rolniczych. Miejscami posadzono nowe lasy, w których rosną głównie sosny i świerki. Lasy sadzi się po to, by po latach wyciąć drzewa i otrzymać drewno, potrzebne dla wielu gałęzi przemysłu. Gospodarkę leśną prowadzą leśnicy.

W celu uzyskania dużej ilości drewna z drzew określonego gatunku ludzie często sadzili lasy jednogatunkowe, które określamy jako monokulturę leśnąmonokultura leśnamonokulturę leśną. W Polsce powszechnie sadzono sosnę, bo to drzewo szybko rośnie i utrzymuje się na ubogich glebach, np. piaszczystych. Po pewnym czasie okazało się, że monokultury są bardzo wrażliwe na choroby spowodowane przez określony gatunek owada żywiącego się daną rośliną, np. barczatki sosnówki lub brudnicy mniszki albo drążącymi korytarze pod korą, jak korniki.

iWl2wxNALi_d5e435

4. Puszcza Białowieska

W północno‑wschodniej części Polski, na granicy z Białorusią, znajduje się Puszcza Białowieska. Jest to najstarszy zachowany naturalny las w nizinnej części Europy. Puszcza ta była chroniona przez kilkaset lat przez polskich królów, a potem także przez rosyjskich carów jako obszar, gdzie tylko oni mieli prawo polować na największe zwierzęta Europy, czyli żubry. Dzięki temu liczba wielkich zwierząt nie zmniejszała się znacząco. Powierzchnia Puszczy Białowieskiej zmniejszała się na skutek wyrębów prowadzonych na jej obrzeżach, ale główne kompleksy pozostały niezmienione. Dopiero w czasie I wojny światowej i bezpośrednio po niej wycięto bardzo dużo pięknych, starych drzew i wytępiono prawie wszystkie dziko żyjące żubry. Żubry udało się przywrócić do naturalnego środowiska, a zachowane drzewa dalej tu rosną.

Obecnie Puszcza Białowieska ma powierzchnię około 150 tys. hektarów łącznie po obu stronach granicy. Żyje tam ponad 1300 gatunków roślin, kilka tysięcy gatunków grzybów i przynajmniej kilkanaście tysięcy gatunków zwierząt. Znaczna część Puszczy Białowieskiej objęta jest ochroną po obu stronach granicy, co daje nadzieję, że ten ostatni naturalny las przetrwa. Najcenniejsza część puszczy to Białowieski Park Narodowy, który jest najstarszym tego typu parkiem w Polsce.

Rx8nZvXAQYk7p1
W parku udostępnia się turystom wiele różnych atrakcji, np. rezerwat pokazowy żubrów, park pałacowy, szlaki piesze i rowerowe
iWl2wxNALi_d5e475

Podsumowanie

  • Istnieją różne odmiany lasów, zależnie od gatunków drzew, które w nich rosną.

  • W warunkach klimatu umiarkowanego lasy najczęściej mają cztery piętra: ściółkę, runo, podszyt i korony drzew.

  • W Polsce dominującym typem lasu jest bór sosnowy.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Wyjaśnij, dlaczego rośliny runa leśnego zakwitają zanim na drzewach rozwiną się liście.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

Jak zbudowana jest roślina?

Procesy życiowe roślin

Łańcuch pokarmowy i sieć pokarmowa

Obieg materii i przepływ energii

iWl2wxNALi_d5e550

Słowniczek

bór
bór

las iglasty rosnący najczęściej na glebie piaszczystej, ubogiej

buczyna
buczyna

las liściasty na średnio żyznej glebie, w którym dominuje buk; las ten jest niemal pozbawiony podszytu

grąd
grąd

las liściasty złożony głównie z dębów, grabów, lip, jaworów

łęg
łęg

las liściasty porastający doliny rzeczne; może być okresowo zalewany; dominujące gatunki to jesion, wierzba, topola, olcha

ols
ols

las liściasty położony na bagnach i moczarach; najczęściej występującym drzewem jest olcha

monokultura leśna
monokultura leśna

system uprawy lasu polegający na sadzeniu tylko jednego gatunku drzew

piętro koron drzew
piętro koron drzew

najwyższe piętro lasu obejmujące wysokie drzewa od kilku do kilkudziesięciu metrów powyżej gruntu

piętro podszytu
piętro podszytu

średnie piętro lasu obejmujące młode drzewa, drzewa gatunków nisko rosnących i krzewy o wysokości do kilku metrów

piętro runa leśnego
piętro runa leśnego

niskie piętro lasu obejmujące rośliny zielne, mchy, grzyby i inne, o wysokości od kilku do kilkudziesięciu centymetrów

piętro ściółki
piętro ściółki

najniższe i najbardziej zacienione piętro, w którym zbierają się zeschłe liście i inne szczątki organiczne

iWl2wxNALi_d5e733

Zadania

Ćwiczenie 1
RIxMCV7xMpLML1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R1D6H8elSim7p1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1HcMxIS6MuUJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
ReQjNLQUJXA601
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RgsJLRpTrBYRT1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RcDLPL5R2ZZHY1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
ReJe4u4VHZT1i1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.