Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Wycieczki przyrodnicze dostarczają wielu informacji o środowisku. W parku, na łące, na polu poznasz żyjące tam rośliny i zwierzęta. Zanim wyruszysz na wyprawę, warto ustalić cel i miejsce oraz przygotować potrzebne przedmioty. W terenie bardzo przydają się mapa i kompas. Jeśli nauczysz się nimi posługiwać, to bez problemu trafisz do wybranego miejsca. Obserwowane obiekty przyrodnicze łatwiej zapamiętasz, jeśli je opiszesz lub sfotografujesz.

R1Vjoi8FXSFS51
Orientowanie mapy za pomocą kompasu przydaje się podczas wycieczek terenowych
iWAy0MHsOm_d5e392

1. Idziemy na wycieczkę

Przed wyprawą w teren należy:

  • ustalić cel wycieczki;

  • przygotować przedmioty potrzebne do obserwacji w terenie (lupę, lornetkę, mapę, kompas, przybory do pisania, aparat fotograficzny);

  • przygotować prowiant;

  • ubrać się odpowiednio do pory roku i rodzaju wycieczki.

Podczas wycieczki należy:

  • dbać o bezpieczeństwo własne i innych;

  • wykonywać polecenia nauczyciela.

Nie wolno:

  • płoszyć ani dotykać dzikich zwierząt;

  • niszczyć roślin;

  • śmiecić.

RHv5XdJZGIShA1
Źródło: Tristan Schmurr (http://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
iWAy0MHsOm_d5e463

2. Używamy mapy

W poruszaniu się w terenie pomaga mapa. Jest to pomniejszony obraz terenu widziany z góry. Do prawidłowego odczytania treści mapy służy legenda, która zawiera tytuł mapy, skalę, w jakiej jest wykonana, objaśnienia użytych skrótów i znaków.

Rodzaje znaków kartograficznych:

  • powierzchniowe – rysunki obrazujące na przykład las, jezioro, duże miasto, pole;

  • liniowe – oznaczające rzeki, drogi, linie kolejowe, granice państw;

  • punktowe – za ich pomocą zaznacza się małe miasta, wsie, kościoły, pomniki i inne.

R19akBEUIKHij1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e513

3. Co to jest magnes?

Magnes to przedmiot, który wytwarza pole magnetyczne. Dzięki temu może przyciągać inne przedmioty wykonane ze stali lub żelaza. Każdy magnes ma dwa bieguny: północny i południowy, często oznaczane kolorami (biegun północny oznaczany jest kolorem niebieskim, zaś południowy – czerwonym). Dwa magnesy przyciągają się, jeśli są do siebie zwrócone różnymi biegunami. Gdy są zwrócone tymi samymi biegunami, wówczas się odpychają.

Rk9ysRCKRekD01
Źródło: Tomorrow sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e552

4. Jak działa kompas?

Najważniejszym elementem kompasu jest igła magnetyczna. Ma ona dwa bieguny – północny i południowy. Bieguny igły magnetycznej kompasu oddziałują z biegunami magnetycznymi Ziemi i dzięki temu za pomocą kompasu możemy wyznaczyć kierunki świata. Igła magnetyczna zawsze ustawia się w kierunku północ‑południe.

Wyznaczanie kierunków za pomocą kompasu:

  • ustaw poziomo kompas z dala od innych magnesów, żelaznych lub stalowych przedmiotów, linii wysokiego napięcia;

  • odczekaj, aż igła przestanie się poruszać i wskaże północ;

  • obróć kompas tak, by igła ustawiła się zgodnie z opisem północy na tarczy kompasu;

  • wyznacz pozostałe kierunki.

R1IwihhDkMLlZ1
Źródło: jeff_golden (https://www.flickr.com/), licencja: CC BY-SA 2.0.
iWAy0MHsOm_d5e605

5. Gdy kompas nie działa

Sposoby wyznaczania kierunku północnego bez użycia kompasu:

  • nocą Gwiazda Polarna wyznacza kierunek północny;

  • za pomocą zegarka ze wskazówkami – po skierowaniu wskazówki godzinowej w stronę Słońca linia dzieląca na połowę kąt pomiędzy tą wskazówką a godziną 12 wskazuje południe;

  • samotne głazy oraz pnie drzew są porośnięte mchem głównie od strony północnej;

  • samotnie rosnące drzewo ma po stronie południowej dłuższe i grubsze gałęzie (z wyjątkiem drzew rosnących w górach, których i wielkość, i ułożenie gałęzi zależy od wiatru);

  • na ściętym pniu drzewa słoje leżą bliżej siebie od strony północnej.

R1WOtIvhNmN6i1
Źródło: Steve Voght (https://www.flickr.com), licencja: CC BY-SA 2.0.
iWAy0MHsOm_d5e657

6. Odległości na mapie

Mapa to obraz terenu widziany w pomniejszeniu, czyli w skali. Zapisuje się ją na kilka sposobów.

  • Skala liczbowa to ułamek określający stosunek odległości na mapie do odległości rzeczywistej. Zapisuje się ją na przykład 1:1000 lub 11000. Zapis taki czytamy „jeden do tysiąca”.

  • Skala mianowana jest porównaniem odległości na mapie do odległości rzeczywistej, jaką odwzorowuje. Zapisuje się ją na przykład 1 cm – 10 km, co czytamy: 1 cm na mapie odpowiada 1 km w terenie.

  • Podziałka liniowa to graficzny obraz skali.

iWAy0MHsOm_d5e705

7. Wysokości na mapie

Wysokość bezwzględna to wysokość mierzona od poziomu morza. Zapisuje się ją na przykład tak: 1500 m n.p.m., co czytamy jako: tysiąc pięćset metrów nad poziomem morza. Wysokość względna to wysokość mierzona od dowolnie wybranego punktu.
Wysokości terenu przedstawia się na mapie za pomocą poziomic. Są to linie łączące punkty o tej samej wysokości bezwzględnej nad poziomem morza.

R1RRYv1VxVnwB1
Źródło: Andrzej Bogusz, Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e747

8. Co nas otacza?

Składniki krajobrazu

Składniki krajobrazu

antropogeniczne

naturalne

ożywione

nieożywione

zabudowania, drogi, linie kolejowe, sztuczne jeziora, kanały

rośliny, zwierzęta, grzyby

ukształtowanie terenu, pogoda, wody (rzeki, jeziora, morza), skały

R1C03VsZ0BeLE1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e786

9. Przyroda wokół nas

Rośliny, które napotykamy, możemy podzielić na drzewa, krzewy i rośliny zielne.

  • Drzewa mają wyraźnie zaznaczony pień. Są na ogół wysokie. Dzieli się je na iglaste i liściaste.

  • Krzewy są niższe od drzew. Również mają zdrewniały pęd, ale nie mają pnia.

  • Rośliny zielne nie mają zdrewniałych części. Wśród nich wyróżnia się byliny, których nadziemne części obumierają jesienią, zaś podziemne części przeżywają do wiosny.

Dookoła nas żyje także wiele zwierząt. Są wśród nich m.in. ssaki (zwierzęta o ciele pokrytym włosami) i ptaki (zwierzęta przystosowane do lotu, pokryte piórami).

iWAy0MHsOm_d5e845

10. Co to znaczy, że się poruszamy?

Ruch to zmiana położenia obiektu (ciała) względem innych obiektów. Jeśli obiekt nie zmienia swojego położenia, to znajduje się w spoczynku. Ciała poruszają się z określoną prędkością. Prędkość to stosunek drogi do czasu, w jakim została pokonana. Podajemy ją w metrach na sekundę lub kilometrach na godzinę.

Rodzaje ruchu
- ze względu na tor:

  • ruch prostoliniowy (np. jazda samochodów na autostradzie po prostym odcinku);

  • ruch krzywoliniowy (np. jazda samochodu na zakręcie);

- ze względu na zmiany prędkości:

  • jednostajny (kiedy prędkość nie ulega zmianie);

  • przyspieszony (np. gdy samochód zwiększa prędkość);

  • opóźniony (np. gdy samochód hamuje).

RfprYdLuDDlAe1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e907

Zadania

Ćwiczenie 1
R61hBWFOIm8fb1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R18qEDBsibG081
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R15SjoCeq0BPL1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R2Wc5dfJmntTu1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RhY5wZhb4EA7L1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RzRR3iGAsgbpa1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RP0rE6SWYAXr71
Uporządkuj czynności wykonywane podczas wyznaczania kierunku północnego za pomocą kompasu. Elementy do uszeregowania: 1. Obróć kompas tak, by igła ustawiła się zgodnie z opisem północy na tarczy kompasu., 2. Ustaw poziomo kompas z dala od innych magnesów, żelaznych lub stalowych przedmiotów, linii wysokiego napięcia., 3. Odciągnij zacisk blokujący igłę magnetyczną., 4. Wyznacz pozostałe kierunki., 5. Odczekaj, aż igła przestanie się poruszać i wskaże północ.
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
Rqe6pmdIKzoKF1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
RPa2MGuJI4GyJ1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
Rt1vIzoxZpbk21
Uzupełnij zdania. Chłopiec stoi w słoneczne południe tyłem do Słońca. Jego cień wskazuje 1. północ, 2. zachód, 3. południe, 4. wschód, 5. wschód, 6. południe, 7. zachód, 8. północ, prawa ręka wskazuje 1. północ, 2. zachód, 3. południe, 4. wschód, 5. wschód, 6. południe, 7. zachód, 8. północ, a lewa ręka wskazuje 1. północ, 2. zachód, 3. południe, 4. wschód, 5. wschód, 6. południe, 7. zachód, 8. północ. Za chłopcem jest 1. północ, 2. zachód, 3. południe, 4. wschód, 5. wschód, 6. południe, 7. zachód, 8. północ.
Ćwiczenie 11
R1engw0gRGBut1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
Rv432Xtkks8df1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
RxX8Wx5cRnOKj1
Uporządkuj skale od największej do najmniejszej. 1. 2., 2. 4., 3. 1., 4. 3. 1:20000
1. 2., 2. 4., 3. 1., 4. 3. 1:10000
1. 2., 2. 4., 3. 1., 4. 3. 1:10
1. 2., 2. 4., 3. 1., 4. 3. 1:100
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14
R1GDfzEFsxqwQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
RY5C5TNzdrw6Z1
zadanie interaktywne
Ćwiczenie 16
R1RSfDhYZxoPn1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 17
RbFwS7sqMzipY1
Uporządkuj składniki ekosystemu. biocenoza Możliwe odpowiedzi: 1. jaszczurka, 2. pokrzywa, 3. mysz, 4. deszcz, 5. mucha, 6. głazy, 7. chmury, 8. paproć, 9. mgła, 10. piasek biotop Możliwe odpowiedzi: 1. jaszczurka, 2. pokrzywa, 3. mysz, 4. deszcz, 5. mucha, 6. głazy, 7. chmury, 8. paproć, 9. mgła, 10. piasek
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 18
R1O1t9vxRVyYl1
Przeczytaj poniższe zdania i wskaż wśród nich prawdziwe. Możliwe odpowiedzi: 1. Wahadło zegara porusza się ruchem jednostajnym., 2. Jadący samochód po drodze, gdzie są ograniczenia ruchu, porusza się ruchem zmiennym., 3. Zjeżdżający z góry narciarz porusza się ruchem jednostajnym., 4. Podczas gry w piłkę nożną piłka porusza się ruchem zmiennym.
Źródło: MG, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 19
R1R8XUs9i3EHT1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 20
RWOpuGdRw8dpw1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 21
RiCKEkonxbHIJ1
Wskaż krajobrazy naturalne i przekształcone, przyporządkowując je do odpowiedniej kategorii. krajobraz naturalny Możliwe odpowiedzi: 1. pole, 2. jezioro, 3. las, 4. góry, 5. miasteczko, 6. zapora krajobraz przekształcony Możliwe odpowiedzi: 1. pole, 2. jezioro, 3. las, 4. góry, 5. miasteczko, 6. zapora
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 22
RfYWCI5tljCFj1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 23
R12xJadYBOxxj1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 24
Rj2AuPOUpmMc01
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.
iWAy0MHsOm_d5e1041

Test

R1QRqOIHRol5B1
Załącznik
Źródło: Brygida Baranowska, licencja: CC BY 3.0.