Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Nasze oczy wydają się doskonałym przyrządem do obserwacji. A jednak wystarczy spojrzeć przez lunetę w nocne niebo, by przekonać się, jak wiele gwiazd jest niewidocznych gołym okiem. Co więcej, oczy – podobnie jak aparaty fotograficzne – mają czasem wady, które pogarszają jakość obrazu. Czy można to jakoś poprawić, żebyśmy widzieli lepiej?

R20YHOWa1cRP01
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • że do człowieka docierają różnego rodzaju bodźce z otoczenia;

  • jakie zastosowanie ma lupa oraz mikroskop.

Nauczysz się
  • opisywać, w jaki sposób w oku powstaje obraz;

  • omawiać zastosowanie wybranych przyrządów optycznych.

itYiC7BNXB_d5e212

1. Co to jest soczewka?

Przyglądając się obiektywowi aparatu fotograficznego, lornetki czy lunety, dostrzeżemy szklany element, czylisoczewkęsoczewkasoczewkę. Służy ona do załamywania światła docierającego do urządzenia. Dlaczego soczewka działa w ten sposób? Otóż światło porusza się w danym ośrodku (powietrzu czy wodzie) po linii prostej. Jednak na granicy między ośrodkami promienie świetlne zmieniają kierunek.

R1VbaGtG9g3MW1
Załamanie światła sprawia, że zwierzęta pływające w wodzie wydają się poruszać bliżej powierzchni niż w rzeczywistości

W naszym oku także znajduje się soczewka. Działa ona tak samo jak ta, która znajduje się w obiektywie aparatu fotograficznego. Aby powstał ostry obraz na siatkówce, soczewka w naszym oku musi zmieniać swój kształt. Soczewka w aparacie nie może zmienić swojego kształtu, dlatego zmienia swoje połozenie.

R8BtaBRTreQpO1
Źródło: Anita Mowczan, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 1

Odpowiedz, czy słusznie porównuje się oko do aparatu fotograficznego. Czy nasz zmysł wzroku działa lepiej, czy gorzej niż aparat? Uzasadnij swoje stanowisko.

itYiC7BNXB_d5e261

2. Pomagamy oczom

Soczewki wykorzystuje się w urządzeniach optycznych. Aby na siatkówce w naszym oku powstał ostry obraz, soczewka musi zmienić swój kształt i odpowiednio skupić promienie światła. Jeśli soczewka zbyt „słabo” skupia promienie, wtedy pomagamy sobie nosząc okulary z soczewkami skupiającymi (+). Natomiast jeśli nasza soczewka zbyt „mocno” skupia promienie, wtedy nosimy okulary z soczewkami rozpraszającymi (–).

Oczom możemy też pomóc, używając przyrządów optycznych. Najprostszym narzędziem tego typu jest lupa. Powiększa obraz w niewielkim stopniu, ale wystarczająco, by obejrzeć na przykład szczegóły budowy kwiatów, które trudno dojrzeć gołym okiem. A co, jeśli chcemy zobaczyć ptasie gniazdo znajdujące się wysoko w koronie drzewa? Musimy się wówczas posłużyć lornetką lub lunetą. Przez lornetkę patrzymy dwojgiem oczu, przez lunetę tylko jednym. Jednak to luneta daje silniejsze powiększenie.

Istnieją też bardzo silnie przybliżające lunety służące do obserwacji nocnego nieba, czyli teleskopy. Przyrodnicy czasami posługują się prostymi teleskopami, dzięki którym widać na przykład niewidoczne gołym okiem gwiazdy lub powierzchnię Księżyca. Teleskop przybliża znacznie mocniej niż luneta, ale obraz, jaki widzimy, jest odwrócony do góry nogami. Dużo większymi i bardziej skomplikowanymi teleskopami posługują się astronomowie do obserwacji gwiazd i planet.

Ważne!

Soczewka przyrządu optycznego, przez którą patrzymy, to okular. Soczewka mieszcząca się na przeciwległym końcu przyrządu (czyli ta, przez którą promienie świetlne przebiegają w pierwszej kolejności) to obiektyw.

Polecenie 2

Wyjaśnij, dlaczego marynarze na statkach częściej używali lunet niż lornetek.

itYiC7BNXB_d5e304

Podsumowanie

  • Soczewka to przezroczysty przedmiot załamujący promienie świetlne.

  • W zależności od kształtu soczewki mogą skupiać lub rozpraszać światło.

  • Soczewki służą do korygowania wad wzroku.

Praca domowa
Polecenie 3.1

Dowiedz się, jakie znamy inne niż wymienione w podręczniku przyrządy optyczne. Wskaż ich zastosowanie.

Zobacz także

Dbamy o oczy i uszyiPy35qemRUDbamy o oczy i uszy

itYiC7BNXB_d5e365

Słowniczek

soczewka
soczewka

przezroczyste ciało o powierzchniach ukształtowanych w sposób umożliwiający załamywanie światła

itYiC7BNXB_d5e407

Zadania

Ćwiczenie 1
R1UzkslaytlMb1
zadanie interaktywne
Źródło: Dariusz Kajewski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R8zjvMORxu2cj1
zadanie interaktywne
Źródło: Dariusz Kajewski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R7Qy15ZOSOvue1
zadanie interaktywne
Źródło: Dariusz Kajewski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
R136s8uJ0XOyw1
zadanie interaktywne
Źródło: Dariusz Kajewski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R16cxY252V6yf1
zadanie interaktywne
Źródło: Dariusz Kajewski, licencja: CC BY 3.0.