Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony
RyPNkZrGXRMC0

Pismo – wielki wynalazek człowieka

Litery łacińskie
Tfioreze, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 3.0

Do czego służy pismo?

Każdy z nas codziennie posługuje się pismem. Pamiętacie, ile czasu zajęła wam nauka pisania i czytania? Teraz z pewnością potraficie zapisać i odczytać wszystko, co chcecie. Umiecie zrobić notatki w zeszycie, napisać kartkę z wakacji lub SMS do rodziców, przeczytać książkę czy ogłoszenie. Mowa i pismo pomagają nam w porozumiewaniu się z innymi ludźmi – nie tylko tymi, którzy są obok, ale też tymi znajdującymi się daleko.

t5n8xs4HBN_0000000C

Naskalne malowidła

Czy wiecie, że człowiek, zanim wynalazł pismo, najpierw nauczył się mówić? Dzięki mowie mógł opowiedzieć innym ludziom o swoich myślach, uczuciach i doświadczeniach. Potem zapragnął utrwalić to, co powiedział lub zaobserwował wokół siebie.

Ważne wydarzenia ze swojego życia malował na ścianach jaskiń. Naskalne malowidła, odkryte przez archeologów, przestawiają sceny polowań oraz wizerunki zwierząt – jeleni, kóz, bizonów, koni i byków. Dopiero później ludzie wynaleźli pismo, pozwalające na bardziej precyzyjne wyrażanie treści, które chcieli przekazać i upamiętnić. Mogli opowiadać o wszystkim, co przeżyli i czego się nauczyli, osobom żyjącym w innych miejscach, a także następnym pokoleniom.

Polecenie 1
  • Opisz, co przedstawiają ilustracje. Jak myślisz, co ludzie pierwotni chcieli przekazać, tworząc swoje malowidła?

  • Odszukaj w dostępnych źródłach (może być też Internet), czy jakieś obiekty z Polski zostały wpisane na listę światowego dziedzictwa kultury UNESCO.

Ważne!

Wynalezienie pisma historycy uznali za koniec czasów prehistorycznych i początek historii, którą otwiera epoka starożytna.

Kiedy to było?

RAS3mzTib58aJ11
Oś czasu Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t5n8xs4HBN_0000001C

Po co Sumerom pismo?

Pismo powstało w Sumerze na terenie Dolnej Mezopotamii, krainie leżącej między dwiema rzekami: Tygrysem i Eufratem, około 6000 lat temu. Sumerowie opracowali system znaków potrzebnych do podliczania corocznych plonów, stanu bydła, pojemników ze zbożem. Zarządcy magazynów z żywnością nie musieli już pamiętać, kto i ile przekazał zboża na rzecz państwa – teraz mogli to zapisać. Nadzorcy stad owiec i bydła zapisywali, ile sztuk zwierząt oddali w opiekę poszczególnym pasterzom. W ten sposób unikano nieporozumień.

R1I3eoT734pRi
Sumeryjska tabliczka z kontraktem handlowym dotyczącym sprzedaży pola i domu (znaleziona w Szuruppak w dzisiejszym Iraku), przechowywana obecnie w paryskim Luwrze
domena publiczna
t5n8xs4HBN_0000001L

Pismo obrazkowe i klinowe

Pierwszym rodzajem pisma było pismo obrazkowe. Jeden obrazek oznaczał słowo. Rysowano na przykład głowę zwierzęcia, kłos, ptaka, kobietę lub trzy fale oznaczające wodę. Było to jednak czasochłonne. Potem wykorzystywano rysunki przedmiotów również do zapisania słów oznaczających czynność – kółko z kropką mogło oznaczać słońce, ale też wyraz „świecić”. Sumerowie z czasem uprościli swój system znaków. W ten sposób powstało pismo klinowe. Jego nazwa pochodzi od kształtu znaków przypominających trójkątne kliny.

RxbOVu2rMg6rF
Z biegiem czasu piktogramy przekształciły się w pismo klinowe
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
Polecenie 2

Na początku ludzie rysowali obrazki. Potem starali się je uprościć. Jak sądzisz, dlaczego?

t5n8xs4HBN_0000001Z

Jak pisali Egipcjanie?

Pismem obrazkowym posługiwali się też starożytni Egipcjanie. Ich pismo tworzyły rzędy obrazków, zwanych hieroglifami. Odnosiły się one do słów, pojęć lub dźwięków. Rysowanie ich zajmowało dużo czasu, gdyż były bardzo skomplikowane.

Tylko nieliczni potrafili czytać i pisać, ponieważ nauka wszystkich znaków pisma hieroglificznego – a było ich ponad 700 – trwała kilka lat. Egipcjanie używali hieroglifów, gdy chcieli, by napisy nie uległy zniszczeniu, dlatego często umieszczano je na grobowcach i murach świątyń. Przez wiele stuleci hieroglify pozostawały tajemnicą. Archeologom udało się je odczytać dopiero w XIX wieku. Dzięki temu badacze mogli lepiej poznać świat starożytnych Egipcjan.

R1R7sakzhNVLR
Słowo „hieroglify” pochodzi z języka greckiego; oznacza „święte znaki”. Egipcjanie używali hieroglifów przede wszystkim do zapisywania tekstów religijnych i dokumentów państwowych.
Andrea, licencja: CC BY-SA 3.0
Polecenie 3
  • Wybierz jeden z hieroglifów i przerysuj do zeszytu.

  • Spróbuj odgadnąć, co oznacza i zapisz swoje przypuszczenia.

  • Która z tych czynności zajęła ci więcej czasu?

t5n8xs4HBN_0000002K

Kto posługiwał się pismem?

Pismem posługiwali się tylko nieliczni, głównie kapłani i urzędnicy. Powstał też osobny zawód – pisarza, który zarabiał sporządzaniem dokumentów, spisywaniem umów czy pisaniem listów.

Polecenie 4

Po czym możemy poznać, że przedstawiony na ilustracji człowiek był pisarzem?

R1QxmnDo5FZN7
Pisarz egipski był osobą wykształconą, posiadającą umiejętność pisma
Musée du Louvre, tylko do użytku edukacyjnego
t5n8xs4HBN_0000002W

Kto odczytał hieroglify?

R1TgF7uJeGupU1
Materiał dodatkowy: Kamień z Rosetty Materiał dodatkowy: Kamień z Rosetty Źródło: Ośrodek Rozwoju Edukacji, licencja: CC BY 3.0.
Ciekawostka

Na początku XIX wieku Francuz Jean Francois Champollion (wym. Żą Fransua Szampolją) znalazł klucz do odszyfrowania hieroglifów. Zainteresował go odnaleziony kilka lat wcześniej na terenie Egiptu tzw. Kamień z Rosetty. Na kamieniu był wyryty napis trzema rodzajami pisma. Młody badacz (miał wówczas 18 lat) postanowił zabawić się w detektywa. Znał doskonale grekę. Najpierw więc zidentyfikował pierwsze greckie słowo oznaczające Ptolemeusza, władcę Egiptu. Następnie odnalazł to samo słowo napisane hieroglifami. I tak przez prawie kolejnych 20 lat porównywał oba pisma, aż udało się mu odczytać 14 linijek hieroglifów. Champollion został uznany za ojca egiptologii – dziedziny, która zajmuje się badaniem dziejów starożytnego Egiptu.

Rjot4pEfSDKmj
Kamień z Rosetty. Obecnie przechowywany jest w zbiorach Muzeum Brytyjskiego w Londynie
Hans Hillewaert, Wikimedia Commons, licencja: CC BY-SA 4.0
t5n8xs4HBN_0000003C

Alfabety chiński i japoński

Ciekawostka

Na podobnej zasadzie co pismo klinowe i obrazkowe funkcjonują alfabety chiński i japoński. W alfabecie chińskim każdy znak jest odpowiednikiem słowa lub pojęcia. By dobrze pisać i czytać po chińsku, trzeba poznać ponad 2000 znaków, a wszystkich jest ich ponad 40 000. Jest bardzo mało osób, które poznały wszystkie znaki.

Polecenie 5

Narysowanie takich znaków wymaga czasu i dużej staranności. Sam możesz to sprawdzić. Przerysuj jeden ze znaków do zeszytu.

R6uHooVoVXCuF
Litery z alfabetu chińskiego
Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0
t5n8xs4HBN_0000003P

Jakiego pisma my używamy?

Posługujemy się pismem alfabetycznym, które jest znacznie prostsze od pisma klinowego i hieroglificznego. Każdy znak (litera) oznacza w nim jeden dźwięk (głoskę), wypowiadany przez człowieka. Z 24 liter potrafimy budować dowolne słowa. Alfabet ten wynaleźli Fenicjanie – lud mieszkający na wschodnim wybrzeżu Morza Śródziemnego. Od nich pismo przejęli starożytni Grecy. Ich litery różniły się jednak od tych, jakich obecnie używamy. Kształt liter, którymi się posługujesz, zawdzięczamy starożytnym Rzymianom. Od ich języka – łaciny, nasz alfabet nazywany jest alfabetem łacińskim.

R1EqY3Lu2ZzUf
Alfabet łaciński wywodzi się w prostej linii z alfabetu fenickiego. Rzymianie przejęli go za pośrednictwem Greków
Contentplus.pl sp. z o.o.,
t5n8xs4HBN_00000040

Na czym pisano kiedyś, a czego używamy dziś?

Sumerowie pisali na glinianych tabliczkach. Gliny było pod dostatkiem nad błotnistymi brzegami wielkich rzek. Lepiono z niej tabliczkę w kształcie małej poduszeczki i odciskano na niej patyczkiem z trzciny znaki pisma klinowego. Następnie tabliczki były wypalane, dzięki czemu stawały się trwalsze. Wiele z nich przetrwało do naszych czasów. Są one cennym źródłem wiedzy o życiu ludzi w starożytności.

Papirusy i pergaminy

Egipcjanie odkryli, że włókna trzciny papirusowej, porastającej brzegi Nilu, doskonale nadają się do wyrobu materiału pisarskiego, nazywanego papirusem. Był on bardzo drogi, gdyż jego przygotowanie wymagało sporo czasu. Do codziennych notatek używano więc fragmentów glinianych naczyń. Starożytni władcy często kazali ryć napisy, upamiętniające ich czyny, na kamiennych tablicach lub słupach.
Pisano również na pergaminie, czyli na wyprawionej skórze zwierząt. Używano także drewnianych tabliczek pokrytych miękkim woskiem, na których pisano odpowiednim patyczkiem.

Jak wyrabiano papirus?

Skąd się wziął papier?

W II wieku Chińczycy wynaleźli papier. Do jego wyrobu używali kory drzew i jedwabiu. Papier dotarł do Europy za pośrednictwem Arabów dopiero tysiąc lat później. Do dzisiaj jest najbardziej popularnym materiałem piśmienniczym, choć coraz częściej, gdy chcemy coś napisać, wybieramy komputer, tablet albo telefon.

RyUzQTMBPKCxo1
Strona z Nihon-shoki, japońskiej kroniki spisanej w języku chińskim
domena publiczna
t5n8xs4HBN_0000005T

Gdzie powstało pismo?

RptYgBeCOWMVa1
zadanie interaktywne
Najstarsze cywilizacje świata
Contentplus.pl sp. z o.o., Krystian Chariza i zespół, licencja: CC BY 3.0
Polecenie 6

Wskaż na mapie najstarsze cywilizacje i odczytaj ich nazwy.

t5n8xs4HBN_00000064

Podsumowanie

1
Ćwiczenie 1
RSYLGx9v2edom1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.
1
Ćwiczenie 2
RGhCBZcZhFtsd1
zadanie interaktywne
Źródło: Contentplus.pl sp. z o.o., licencja: CC BY 3.0.

Polecenia

  1. Powiedz, dlaczego ludzie wynaleźli pismo. Do czego było im potrzebne?

  2. Opowiedz, w jaki sposób ludzie zapisywali pierwsze słowa.

  3. Wyjaśnij, dlaczego wynalezienie pisma uznajemy za jeden z najważniejszych wynalazków człowieka.

  4. Podaj przykład z życia codziennego, kiedy posługujesz się pismem obrazkowym.