Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

W Hiszpanii i Grecji latem zawsze jest zbyt gorąco i sucho. Zimą natomiast pada tam deszcz. A w Polsce letnia pogoda jest trudna do przewidzenia: czasem upał, a czasem chłody i deszcz. Zima bywa u nas zwykle mroźna, ale często zdarzają się odwilże i błoto. Dowiedz się, dlaczego tak się dzieje.

Już wiesz
  • jakie czynniki wpływają na ukształtowanie oceanów i powierzchni lądów;

  • jakie wyróżniamy kontynenty i oceany i jak są rozmieszczone;

  • że oprócz kontynentów lądami są też wyspy i ich archipelagi.

Nauczysz się
  • tłumaczyć związek między klimatem a szerokością geograficzną;

  • wymieniać czynniki wpływające na klimat;

  • wymieniać strefy klimatyczne Ziemi;

  • omawiać znaczenie czynników klimatycznych dla życia roślin, zwierząt i ludzi.

iKuP60MMCo_d5e171

1. Co to są strefy klimatyczne?

Pogoda to stan atmosfery w krótkich odstępach czasu. Klimat to wszystkie zjawiska pogodowe w długim czasie. Przy określeniu warunków klimatycznych trzeba brać pod uwagę informacje dotyczące wielu czynników pogodowych badanych przez wiele lat.
Czynniki wpływające na klimat to temperatura, różnice między najniższą i najwyższą temperaturą, opady, wiatr, nasłonecznienie czy ciśnienie. Na klimat mogą też wpływać prądy morskie, odległość od brzegów mórz, ukształtowanie terenu (np. w górach im wyżej, tym jest zimniej).
Biorąc pod uwagę roczny przebieg temperatury powietrza oraz jej rozkład w czasie, a także wielkość i rodzaj opadów, wyznaczono 5 stref klimatycznych. Są one ułożone na obu półkulach, symetrycznie względem równika. Strefy te układają się na powierzchni Ziemi w pasy o przebiegu równoleżnikowym. Wiąże się to z kształtem Ziemi i faktem, że w pobliżu równika Słońce świeci najdłużej i najmocniej. Im dalej od równika, tym mniej dociera do Ziemi światła i ciepła słonecznego. Szerokość geograficzna jest więc czynnikiem decydującym o klimacie. Pozostałe czynniki, jak rozmieszczenie lądów, prądy morskie, odległość od morza, mają wpływ na przesunięcia granic stref klimatycznych i na odmiany klimatu w każdej ze stref. Warto pamiętać, że najcieplejszym miesiącem na półkuli północnej jest lipiec, a na półkuli południowej styczeń. Najzimniej jest w styczniu na półkuli północnej, a na południowej – w lipcu.

RC46OoygtzMlF
Mapa świata przedstawiająca strefy klimatyczne i typy klimatu
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking.
Strefy klimatyczne na Ziemi

Strefy

Temperatura powietrza

Opady

Równikowa

przez cały rok powyżej +20°C; małe dobowe i roczne wahania temperatury

wysokie, niemal codziennie przez cały rok

Zwrotnikowe

średnie roczne temperatury powyżej 20°C; bardzo duże dobowe zmiany temperatury

małe lub bardzo małe opady deszczu, wyłącznie w miesiącach letnich

Podzwrotnikowe

zimy ciepłe i krótkie, temperatura powyżej 0°C (tylko we wnętrzu kontynentów niewielkie mrozy), lato gorące

suche lata, deszczowe zimy, w górach
i w głębi kontynentów zimą możliwe opady śniegu

Umiarkowane

zimą mrozy w głębi kontynentów, cieplej na wybrzeżach; latem między +10 a +25°C na wybrzeżach i nawet do +35°C w głębi lądu

przez cały rok, najwyższe latem; zimą na wybrzeżach głównie opady deszczu, a w głębi kontynentów śniegu

Okołobiegunowe

niskie temperatury przez cały rok, bardzo długa i mroźna zima miejscami z temperaturą nawet poniżej -50°C; w miesiącach letnich na obrzeżach strefy możliwy wzrost temperatury do +10°C

niewielkie, głównie śniegu; opady deszczu możliwe latem, ale tylko na obrzeżach stref przy dodatniej temperaturze

Ciekawostka

Wierzchołki wysokich gór leżących w strefie równikowej mają inny klimat i możliwe jest tam nawet występowanie lodowców. Przykładem jest wulkaniczna góra Kilimandżaro leżąca w równikowej części Afryki. Warunki panujące w coraz wyższych piętrach roślinności gór są podobne, tak jak w coraz bardziej oddalonych od równika strefach klimatycznych. Dzieje się tak, gdyż temperatura powietrza spada wraz z wysokością.

RICGWzf23hoFX
Krajobraz astrefowy
Wysokość góry Kilimandżaro może powodować, że pomimo położenia blisko równika na jej szczycie tworzą się lodowce
Ważne!

Klimat na kuli ziemskiej jest bardzo zróżnicowany w zależności od odległości od morza. W związku z tym istnieje wiele odmian każdego z klimatów. W poszczególnych strefach występują na przykład klimat morski, kontynentalny itp.

Polecenie 1

Sprawdź w Internecie lub innych źródłach, jak wyglądają krajobrazy w poszczególnych strefach klimatycznych.

iKuP60MMCo_d5e236

2. Jakie warunki panują w różnych strefach klimatycznych?

Strefy klimatyczne różnią się od siebie bardzo mocno pod względem cech wpływających na życie roślin, zwierząt i ludzi. W niektórych strefach klimatycznych przeważają warunki korzystne, a w innych niekorzystne. Te same warunki klimatyczne mogą być jednak korzystne dla jednej grupy organizmów, a jednocześnie niesprzyjające dla innych.

Warunki życia roślin, zwierząt i ludzi w strefach klimatycznych

Strefa klimatyczna

Warunki życia roślin

Warunki życia zwierząt

Warunki dla życia i działalności człowieka

równikowa

wysoka temperatura
i codzienne opady umożliwiają nieustanny wzrost, kwitnienie
i owocowanie wielkiej liczbie roślin

bardzo dobre warunki dla wielu zwierząt

dobre warunki, choć czasem zbyt gorąco i zbyt wilgotno; możliwa uprawa wielu gatunków roślin

zwrotnikowe

w obszarach skrajnie suchych (pustynie) praktycznie brak roślin

w obszarach pustynnych trudne warunki życia, ale są zwierzęta szczególnie dobrze przystosowane do długotrwałego braku wody

warunki bardzo trudne dla ludzi; duża dobowa amplituda temperatury i długotrwały brak opadów często utrudnia albo wręcz uniemożliwia działalność

podzwrotnikowe

dobre warunki dla roślin odpornych na okresy gorące i wytrzymujących kilkumiesięczny brak opadów

bardzo dobre warunki dla większości zwierząt

najkorzystniejsze warunki dla życia i wszelkich form działalności człowieka; w tej strefie rozwijały się pierwsze cywilizacje ludzkie

umiarkowane

dobre warunki dla roślin przystosowanych do okresów zimna i mrozów

dobre warunki dla wielu zwierząt, odpowiednio przystosowanych do zimy; ; zimą część gatunków wędruje w cieplejsze rejony lub zapada w sen zimowy

dobre lub przeciętne przez większą część roku; istnienie czterech pór roku wymusza cykliczną działalność rolniczą

okołobiegunowe

bardzo złe warunki dla roślin; większość powierzchni to pustynia lodowa; roślinność porasta niewielkie obszary

skrajnie trudne warunki dla zwierząt; występują nielicznie
i zwykle blisko wybrzeży

bardzo złe warunki do życia
i działalności; życie w tej strefie jest możliwe tylko dzięki zapasom żywności i opału przywiezionym z zewnątrz

Ciekawostka

Dawniej człowiek był zależny od warunków klimatycznych. Stopniowo jednak ludzie nauczyli się wytwarzać ubrania, budować domy i stosować ogrzewanie albo klimatyzację. Dzięki temu jesteśmy obecnie jednym z nielicznych gatunków zasiedlających wszystkie strefy klimatyczne – nawet w najbardziej skrajnych warunkach. Inne gatunki o podobnie szerokim obszarze występowania (np. szczury) są związane z ludźmi.

Ważne!

Nie można jednoznacznie i kategorycznie wskazać, które cechy klimatu są korzystne. Na przykład silne mrozy w strefie umiarkowanej mogą wydawać się niekorzystne. W rzeczywistości wywołują one śmierć wielu owadów uważanych przez ludzi za szkodniki. Zbyt wczesne nadejście wiosny może na przykład zaburzyć rozwój niektórych roślin.

iKuP60MMCo_d5e288

Podsumowanie

  • Zasadnicze znaczenie dla klimatu ma szerokość geograficzna.

  • Na podstawie średnich temperatur powietrza w ciągu roku i sum opadów miesięcznych wyznaczono pięć stref klimatycznych: równikową, zwrotnikową, podzwrotnikową, umiarkowaną i okołobiegunową.

  • Strefy klimatyczne mają przebieg zbliżony do równoleżnikowego.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Na podstawie dostępnych źródeł porównaj zasięg stref klimatycznych i krajobrazowych. Porównując swą wiedzę z wiadomościami z lekcji historii, dowiedz się, gdzie znajdowały się najwyżej rozwinięte cywilizacje.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:
Kontynenty na Ziemi
Cztery pory roku
Strefy oświetlenia Ziemi

iKuP60MMCo_d5e359

Zadania

Ćwiczenie 1
RV5cXRxwhrmkY1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RHEgVaP2bgVet1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
RTen4SM0ulXNx1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RXugyTSIYA3tA1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RnRd0mW23prQQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
RNwpkpywgz7xe1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski <Andrzej.boczarowski@up.wroc.pl >, licencja: CC BY 3.0.