Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Każdy z nas lubi cieszyć się pięknem przyrody. Nie zawsze jednak to, co widzimy, podoba nam się jednakowo. Jedni wybierają las, inni wolą widok wsi położonej wśród malowniczych pól. Co właściwie składa się na krajobraz i w jaki sposób on powstaje?

R1C03VsZ0BeLE1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
Już wiesz
  • czy mieszkasz na wsi, czy w mieście;

  • jakie obiekty sportowe, komunikacyjne, handlowe i rekreacyjne znajdują się w twojej miejscowości albo w jej okolicach.

Nauczysz się
  • rozróżniać przyrodnicze i antropogeniczne elementy krajobrazu;

  • wskazywać zależności między elementami krajobrazu.

iykGxmJ3Bk_d5e153

1. Składniki krajobrazu

W zależności od miejsca, w którym się znajdujesz, otaczające cię krajobrazy wyglądają zupełnie inaczej. Nad morzem podziwiasz piękne plaże i wsłuchujesz się w szum fal. W górach wędrujesz po stromych szlakach i zdobywasz kolejne szczyty. Jadąc do lasu albo spacerując po parku, możesz obserwować życie zwierząt i przyglądać się ciekawym roślinom. Na wsi odpoczywasz wśród pól, w mieście za to zwiedzasz ciekawe budowle i zabytki. Na krajobraz składa się wiele elementów. Niektóre z nich, np. ukształtowanie terenu, skały, rośliny i zwierzęta, to naturalne składniki krajobrazunaturalne składniki krajobrazunaturalne składniki krajobrazu. Istniały na długo przedtem, zanim pojawił się w nim człowiek. Wśród naturalnych składników krajobrazu można wyróżnić elementy ożywionenieożywione.

R1M2Krc0HDDU71
Źródło: Aleksandra Ryczkowska, licencja: CC BY 3.0.

Zespół organizmów żywych (roślin, zwierząt i innych) to elementy ożywione zwane biocenoząbiocenozabiocenozą. Powietrze, skały, wody czy formy terenu, które nie wykazują oznak życia, ale mają wpływ na elementy żywe, to elementy nieożywione, czyli biotopbiotopbiotop. Ożywione i nieożywione składniki krajobrazu oddziałują na siebie, tworząc całość zwaną ekosystememekosystemekosystemem. W naszym krajobrazie możemy zaobserwować wiele różnych ekosystemów, np. las, jezioro lub łąkę.

R1C03VsZ0BeLE1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.

Wokół nas znajdują się także liczne obiekty wytworzone przez człowieka. Nazywamy je antropogenicznymi składnikami krajobrazuantropogeniczne składniki krajobrazuantropogenicznymi składnikami krajobrazu. Są to na przykład budynki, drogi i torowiska, ogrodzenia, mury, rurociągi czy znaki drogowe.

RSPxws10tULy31
Zarówno w miastach, jak i na wsiach jest wiele antropogenicznych składników krajobrazu
Składniki krajobrazu
Obserwacja 1

Obserwacja i klasyfikowanie elementów krajobrazu.

Co będzie potrzebne
  • notatnik,

  • ołówek.

Instrukcja
  1. Narysuj w zeszycie tabelkę składającą się z trzech kolumn zatytułowanych: ożywione elementy krajobrazu, nieożywione elementy krajobrazu, składniki antropogeniczne.

  2. Wyjdź ze szkoły lub z domu, rozejrzyj się wokół i zanotuj dostrzeżone elementy krajobrazu w przygotowanych kolumnach.

  3. Postaraj się wypełnić wszystkie kolumny. Elementów nie musi być tyle samo, ale w każdej kolumnie wpisz co najmniej 3 dostrzeżone przykłady.

Podsumowanie

Niezależnie od miejsca pobytu w otaczającym krajobrazie można dostrzec jego ożywione i nieożywione składniki.

Ciekawostka

W niektórych przypadkach trudno rozróżnić elementy żywe od nieożywionych i naturalne od antropogenicznych. Na przykład spróchniała gałąź nie wykazuje oznak życia, ale pochodzi z żywego drzewa i jest rozkładana przez mikroorganizmy. Pola uprawne wydają się naturalne, ale stworzył je człowiek. Podobnych przykładów można wskazać wiele.

iykGxmJ3Bk_d5e245

2. Rodzaje krajobrazu

Kiedy przyjrzymy się zdjęciom różnych miejsc, zauważymy, że niektóre z nich wyglądają, jakby nigdy nie tknęła ich ręka człowieka. Gdzie indziej zobaczymy, że niemal wszystko stworzone jest przez ludzi. Krajobrazy można podzielić na trzy grupy.

  • Krajobrazy naturalnekrajobraz naturalnyKrajobrazy naturalne to takie, które prawie nie zawierają elementów antropogenicznych. Ludzie czasem się tam pojawiają, ale ich działalność nie może zostawiać nieodwracalnych zmian. W Polsce niewiele jest krajobrazów naturalnych. Należą do nich na przykład fragmenty Puszczy Białowieskiej na wschodzie kraju, niewielkie odcinki wybrzeża Bałtyku, niektóre bagna i góry.

  • Krajobrazy kulturowekrajobraz kulturowyKrajobrazy kulturowe powstają w wyniku działalności człowieka. Są to na przykład pola uprawne, łąki, pastwiska, sady i ogrody. Zmiany w środowisku są widoczne, ale krajobraz zawiera wiele naturalnych składników. Krajobrazem kulturowym jest także większość lasów, gdyż zostały one zasadzone przez ludzi.

  • Krajobrazy zdewastowanekrajobraz zdewastowanyKrajobrazy zdewastowane powstały na skutek działalności przemysłu. Niewiele jest tam naturalnych składników krajobrazu, gdyż tylko nieliczne organizmy umieją przeżyć w tak niesprzyjających warunkach. Są to przede wszystkim obszary zakładów przemysłowych, wysypiska śmieci, lotniska.

Polecenie 1

Wskaż, jaki typ krajobrazu występuje w twojej okolicy. Uzasadnij swój wybór. Jeśli w okolicy twojego miejsca zamieszkania znajdują się krajobrazy naturalne, to spróbuj wyjaśnić, dlaczego udało się je ochronić.

Ważne!

Każdy człowiek powinien troszczyć się o krajobraz. Różnorodność i piękno krajobrazów korzystnie wpływają na środowisko przyrodnicze oraz na nasze samopoczucie.

Uwaga!

Dewastacja krajobrazów często łączy się z zanieczyszczeniem powietrza, wody i gleby, co jest niebezpieczne dla wszystkich organizmów, w tym także dla ludzi.

RBox7LpIUue0u1
Źródło: McKay Savage (https://www.flickr.com), licencja: CC BY 2.0.
iykGxmJ3Bk_d5e309

Podsumowanie

  • Organizmy (np. zwierzęta, rośliny) nazywamy elementami ożywionymi krajobrazu.

  • Zespół elementów krajobrazu niewykazujących oznak życia nazywamy składnikami nieożywionymi.

  • Obecne w krajobrazie obiekty wytworzone przez człowieka nazywamy antropogenicznymi składnikami krajobrazu.

  • Krajobrazy naturalne nie zawierają elementów wprowadzonych przez człowieka.

  • Krajobrazy kulturowe powstały w wyniku działalności człowieka, ale zawierają wiele naturalnych składników.

  • Krajobrazy zdewastowane pod wpływem działalności przemysłowej lub rozbudowy miast i innych działań człowieka utraciły niemal wszystkie elementy naturalnego krajobrazu.

Praca domowa
Polecenie 2.1

Zaproponuj, co można zrobić, by twoje otoczenie nie uległo zniszczeniu i zachowało cechy krajobrazu kulturowego.

Zobacz także

Zajrzyj do zagadnień pokrewnych:

iykGxmJ3Bk_d5e430

Słowniczek

antropogeniczne składniki krajobrazu
antropogeniczne składniki krajobrazu

składniki krajobrazu, które są wynikiem działalności człowieka, np. budowle, drogi, pojazdy itd.

biocenoza
biocenoza

wszystkie organizmy zamieszkujące dany obszar

biotop
biotop

wszystkie elementy nieożywione (np. skały, woda) znajdujące się na danym obszarze

ekosystem
ekosystem

wszystkie ożywione i nieożywione elementy znajdujące się na danym obszarze i wzajemnie na siebie oddziałujące

krajobraz kulturowy
krajobraz kulturowy

krajobraz powstały w wyniku przekształcenia krajobrazu naturalnego przez człowieka, zawierający liczne elementy naturalne

krajobraz naturalny
krajobraz naturalny

krajobraz, w którym nie ma elementów wprowadzonych przez człowieka, a jeżeli nawet ma w nim miejsce działalność ludzi, to nie pozostawia trwałych zmian

krajobraz zdewastowany
krajobraz zdewastowany

krajobraz całkowicie przekształcony przez ludzi, w którym prawie nie występują elementy naturalne

naturalne składniki krajobrazu
naturalne składniki krajobrazu

składniki krajobrazu, których nie stworzył człowiek

iykGxmJ3Bk_d5e535

Zadania

Ćwiczenie 1
RjbP3rXUr1rd71
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
R17eGOJmbySPD1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1HVb3AXdqnru1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RF4PK6dOl3TUW1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RsR44I8jwAbNY1
zadanie interaktywne
Źródło: Andrzej Boczarowski, licencja: CC BY 3.0.