Trudny okres – dojrzewanie
W powieści Hanny Ożogowskiej Dziewczyna i chłopak, czyli heca na 14 fajerek rodzeństwo zamienia się rolami i nikt tego nie zauważa. U dzieci proporcje ciała są jednakowe, trudno więc czasami stwierdzić, czy ktoś jest chłopcem czy dziewczyną. Jednak z wiekiem pojawiają się już widoczne różnice.
że okres dojrzewania to okres przejściowy między dzieciństwem a dorosłością.
wyjaśniać, na czym polega proces dojrzewania;
opisywać zmiany zachodzące u dziewcząt i u chłopców w trakcie okresu dojrzewania;
uzasadniać, czy człowiek dojrzały płciowo jest człowiekiem dorosłym.
1. Na czym polega dojrzewanie?
DojrzewanieDojrzewanie to okres przejściowy między dzieciństwem a dorosłością. Inaczej nazywa się go pokwitaniem. Trwa kilka lat i jest dla dzieci czasem na oswojenie się ze zmianami zachodzącymi w ich ciele. Podczas okresu dojrzewania jajniki i jądra zaczynają wytwarzać odpowiednio komórki jajowe i plemniki. Ciało dziewczynki przeobraża się w ciało kobiety, a ciało chłopca w ciało mężczyzny. Pojawiają się również włosy łonowe oraz pod pachami.
W okresie dojrzewania wzrasta wydzielanie potu i staje się on także bardziej oleisty. Pod wpływem działalności bakterii pot się rozkłada, co skutkuje niestety nieprzyjemnym zapachem. Zwiększone pocenie się przyczynia się także do pogorszenia kondycji skóry, tzn. powstawania pryszczy oraz przetłuszczania się włosów. Dlatego w okresie dojrzewania trzeba bardziej niż zwykle dbać o higienę. Należy regularnie brać prysznic lub kąpać się, a także regularnie myć włosy. Warto używać dezodorantu, który ogranicza pocenie i maskuje nieprzyjemny zapach potu. Ważny jest również odpowiedni ubiór. Noszenie luźnych ubrań z naturalnych włókien pozwala skórze oddychać.
W okresie dojrzewania zmienia się także zachowanie. Nastolatki bardzo intensywnie przeżywają emocje i uczucia. W tym czasie młodzi ludzie zazwyczaj nawiązują trwałe przyjaźnie, ale też są bardzo drażliwi, często się kłócą, czasem bez szczególnego powodu.
Obecnie dzieci zaczynają dojrzewać dużo wcześniej niż dojrzewali ich rodzice. Około 20‑30 lat temu dziewczynki zaczynały dojrzewać w wieku około 12‑13 lat, a chłopcy około 15‑17 lat. Uczeni nie wyjaśnili jeszcze przyczyn tego zjawiska. Jedną z nich może być dieta bogata w tłuszcze pochodzenia zwierzęcego.
Odszukaj w różnych źródłach (np. w Internecie) informacje o tym, jak można sobie radzić ze zmianami nastrojów towarzyszącymi dojrzewaniu nastolaktów.
2. Dojrzewanie u dziewcząt
Okres dojrzewania u dziewcząt rozpoczyna się w wieku około 9–11 lat. Jednym z jego pierwszych objawów jest rozpoczęcie miesiączkowania (menstruacji). Krwawienie miesięczne trwa zwykle od 3 do 7 dni i występuje średnio raz w miesiącu. Zazwyczaj pojawia się regularnie, dlatego często nazywa się je także „okresem”.
Podczas miesiączki komórka jajowa, która została uwolniona z jajnika, ale nie została zapłodniona, jest wydalana z organizmu. Przy okazji z dróg rodnych wydobywa się niewielka ilość krwi, powstająca przy złuszczaniu się wyściółki macicy. Wyściółka grubieje każdego miesiąca po uwolnieniu komórki jajowej, przygotowując macicę do ciąży. Miesiączce może towarzyszyć niezbyt silny, uciskający ból w podbrzuszu. Może on wystąpić przed okresem i w jego trakcie.
W okresie dojrzewania zmieniają się także proporcje ciała. Kości dziewcząt szybko rosną, a w niektórych miejscach na ciele odkładają się nowe warstwy tkanki tłuszczowej, sprawiając, że ich biodra, uda, pośladki i piersi zaokrąglają się. Powiększenie piersi związane jest z rozwojem gruczołów mlekowych, które będą produkowały mleko, gdy kobieta zajdzie w ciążę i urodzi dziecko.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja prezentuje zmiany w ciele dojrzewającej dziewczyny. Są to kolejno: wzrost kości, odkładanie się warstw tkanki tłuszczowej, powiększenie się piersi, pojawienie owłosienia łonowego. Kolejny slajd pokazuje budowę układu rozrodczego oraz owulacje i menstruacje.
Odszukaj w różnych źródłach informacje o tym, jak należy dbać o higienę podczas miesiączki. Czy należy wtedy zmieniać tryb życia, np. inaczej się odżywiać, nie uprawiać sportu?
3. Dojrzewanie u chłopców
Okres dojrzewania u chłopców rozpoczyna się w wieku około 12–14 lat. Wówczas poszerzają się barki i klatka piersiowa. Szczególnie szybko wydłużają się ręce i nogi oraz dłonie i stopy. Zmieniają się rysy twarzy i pojawia się na niej zarost. Wyrastają włosy pod pachami i włosy łonowe. Mogą też wyrastać włosy na klatce piersiowej. Jądra i prącie zwiększają rozmiary. U chłopców, zwłaszcza na początku okresu dojrzewania, występują tzw. polucje. Dochodzi wówczas do wytrysku, czyli uwolnienia nasienia na zewnątrz organizmu. Polucje są dowodem tego, że w jądrach rozpoczęła się produkcja plemników.
W okresie dojrzewania u chłopców, w wyniku silnego rozrostu krtani, zachodzi zjawisko mutacji głosu. Polega ono na zmianie brzmienia (barwy) głosu z dziecięcego na męski. Mutacja głosu u chłopców trwa zwykle około dwóch lat i jest bardzo łatwo zauważalna. Cechuje się załamywaniem głosu podczas mówienia i trudnościami w kontrolowaniu jego wysokości (wydawaniu na zmianę dźwięków wysokich i niskich) oraz częstą chrypką.
Film dostępny na portalu epodreczniki.pl
Animacja prezentuje zmiany w ciele dojrzewającego chłopca. Są to kolejno: wzrost kości, barku klatki piersiowej i twarzy, pojawienie się zarostu na twarzy i klatce piersiowej, powiększenie jąder i penisa. Kolejna animacja pokazuje budowę układu rozrodczego w powiększeniu. Pokazano produkcje plemników w jadrach.
Odszukaj w różnych źródłach informacje o tym, czy i jak można łagodzić dolegliwości związane z mutacją głosu.
Zmiana głosu zachodzi także u dziewcząt, ale w dużo mniejszym stopniu niż u chłopców, gdyż ich krtań nie rozrasta się tak silnie.
4. Czy dojrzały znaczy dorosły?
W wyniku dojrzewania nastolatki osiągają dojrzałość płciową, czyli gotowość do rozmnażania. Jednak przed założeniem rodziny konieczne jest też osiągnięcie dojrzałości psychicznej i społecznej. Dojrzałość psychiczna oznacza zdolność do podejmowania samodzielnych i odpowiedzialnych decyzji i takiego zachowania, by nie krzywdzić innych. Osobą dojrzałą społecznie określa się człowieka, który potrafi zapewnić sobie odpowiednie warunki do życia, jest gotowy do założenia rodziny oraz dbania o nią. Tylko osobę dojrzałą zarówno fizycznie, psychicznie, jak i społecznie można nazwać dorosłą.
Wymień cechy charakteru kojarzące ci się z dorosłością.
Dorosłości nie należy mylić z pełnoletnością, która jest wyznaczonym urzdowo wiekiem, kiedy człowiek zyskuje pewne prawa i obowiązki. Pełnoletność wyznacza się inaczej w każdej kulturze. W Polsce wiek, w którym człowiek jest pełnoletni, to 18 lat. W niektórych krajach jest jednak inaczej. Na przykład w Iraku za dorosłych uznaje się ludzi, którzy skończyli 15 lat. Za to w Japonii osobą pełnoletnią człowiek staje się w wieku 20 lat. Pamiętajmy jednak, że osoba pełoletnia niekoniecznie musi być na przykład dojrzała emocjonalnie.
Podsumowanie
Okres dojrzewania to czas, kiedy organizm człowieka osiąga dojrzałość płciową.
W okresie dojrzewania w organizmach dziewcząt i chłopców intensywnie zachodzi wiele zmian (np. szybko rosną kości, pojawiają się włosy łonowe, zwiększa się wydzielanie potu).
Zmiany organizmu w okresie dojrzewania są wywołane przez hormony płciowe.
Dorosły człowiek charakteryzuje się dojrzałością płciową, psychiczną i społeczną.
Odpowiedz, czy można dokładnie określić, w jakim wieku człowiek osiąga dojrzałość społeczną. Uzasadnij swoje stanowisko.
Słowniczek
okres życia człowieka, podczas którego w organizmie zachodzą zmiany związane z funkcjonowaniem układu rozrodczego; dojrzewanie dotyczy zarówno rozwoju fizycznego, jak i psychicznego
Zadania
Spośród wymienionych poniżej zmian zachodzących podczas okresu dojrzewania wskaż te, które dotyczą dziewcząt.
- Wyrastają włosy pod pachami.
- Na twarzy pojawia się zarost.
- Wyrastają włosy łonowe.
- Rozrastają się barki i klatka piersiowa.
- Wzrasta pocenie się.
- Występuje częste łamanie się głosu i chrypka, spowodowane mutacją głosu.
- Zaokrąglają się biodra, uda, pośladki.
- Powiększają się piersi.
- Pojawiają się wypryski na twarzy.
- Rozpoczyna się miesiączkowanie.
- Występują częste zmiany nastrojów.
- Zwiększa się intensywność przeżywania uczuć i emocji.
Spośród wymienionych poniżej zmian zachodzących podczas okresu dojrzewania wskaż te, które dotyczą chłopców.
- Wyrastają włosy pod pachami.
- Na twarzy pojawia się zarost.
- Wyrastają włosy łonowe.
- Rozrastają się barki i klatka piersiowa.
- Wzrasta pocenie się.
- Występuje częste łamanie się głosu i chrypka, spowodowane mutacją głosu.
- Zaokrąglają się biodra, uda, pośladki.
- Powiększają się piersi.
- Pojawiają się wypryski na twarzy.
- Rozpoczyna się miesiączkowanie.
- Występują częste zmiany nastrojów.
- Zwiększa się intensywność przeżywania uczuć i emocji.
Zaznacz, które zdania są prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| Chłopcy i dziewczyny zaczynają dojrzewać w tym samym wieku. | □ | □ |
| Przed dojrzewaniem u dziewcząt zaokrąglają się biodra i piersi. | □ | □ |
| Podczas krwawienia miesięcznego niezapłodniona komórka jajowa jest usuwana wraz z krwią i złuszczonymi fragmentami wyściółki macicy. | □ | □ |
| Człowiek osiąga jednocześnie dojrzałość płciową, psychiczną i społeczną. | □ | □ |
| Polucje to niekontrolowane wytryski. | □ | □ |
| U dojrzewających chłopców szybko wydłużają się zwłaszcza nogi i stopy. | □ | □ |
Odpowiedz, które twierdzenie dotyczące okresu dojrzewania jest prawdziwe, a które fałszywe.
| Prawda | Fałsz | |
| W okresie dojrzewania chłopcy często mają problemy z kontrolowaniem wysokości głosu. | □ | □ |
| U dziewcząt dają się zaobserwować duże zmiany w brzmieniu głosu. | □ | □ |
| Wypryski na twarzy pojawiają się u obu płci. | □ | □ |
| Najwcześniej osiągana jest dojrzałość społeczna. | □ | □ |
| Chrypka występująca u chłopców wymaga częstych wizyt u lekarza. | □ | □ |