Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Woda to życiodajna substancja, niezbędna do życia nie tylko człowiekowi, ale wszystkim organizmom. Dlatego właśnie nad ujściami wielu rzek powstawały niegdyś osady, rozwijało się rolnictwo i przemysł. Rzeki stanowiły istotne i wygodne szlaki komunikacyjne i transportowe. Wody powierzchniowe były i nadal są naturalnymi granicami, których pokonanie wymaga od nas sporo wysiłku.

RcFfa6lS1Z8oN1
Morskie Oko – jezioro polodowcowe w Tatrach
Już wiesz
  • jak woda krąży w przyrodzie;

  • w jakim stanie skupienia występują wody;

  • co to jest źródło, rzeka (rzeka główna, dopływ), dorzecze, zlewisko, jezioro, morze.

Nauczysz się
  • wyjaśnisz pojęcia: hydrosfera, wody powierzchniowe i podziemne, reżim rzeki, wody mineralne, uzdrowisko;

  • scharakteryzujesz zlewiska i dorzecza obszaru Polski;

  • opiszesz typy występujących u nas jezior i wskażesz je na mapie;

  • wyróżnisz rodzaje wód podziemnych w Polsce;

  • podasz przykłady wykorzystania wody przez człowieka.

idz3kbLYuC_d5e229

1. Rodzaje wód

Woda, która spada na powierzchnię Ziemi w postaci deszczu lub śniegu, wyparowuje, spływa do najbliższej rzeki (a dalej do morza), a także wsiąka w glebę, zasilając wody podziemne. Spod ziemi wypływa na powierzchnię jako źródło dające początek rzece, która z kolei wpada do innej, większej, lub do jezior i mórz. Wszystkie wody znajdujące się na powierzchni Ziemi parują, czyli zmieniają się w parę wodną, która w atmosferze ochładza się skrapla, by ponownie spaść na Ziemię jako opad atmosferyczny.
Tak w uproszczeniu wygląda krążenie wody w przyrodzie.

R12lQEwTcK1891
Źródło: Ingwik (http://commons.wikimedia.org), edycja: Krzysztof Jaworski, licencja: CC BY-SA 3.0.
Polecenie 1

Na przykładzie powyższej animacji objaśnij przebieg krążenia wody w przyrodzie. Podaj znaczenie słów retencja i transpiracja.

Cała powłoka wodna otaczająca Ziemię to hydrosferahydrosferahydrosfera. Podczas krążenia w przyrodzie woda zmienia swoje miejsce, stan skupienia, a także prędkość ruchu. Biorąc to pod uwagę, można dokonać ogólnego podziału wód znajdujących się nad ziemią, na ziemi i pod ziemią.

Polecenie 2

Na podstawie dotychczas zdobytej wiedzy spróbuj wskazać na powyższym schemacie rodzaje wód śródlądowych, które w Polsce nie występują. O tym, czy twój wybór był trafny, dowiesz się w dalszej części tematu.

idz3kbLYuC_d5e283

2. Płynące wody powierzchniowe Polski

Dwie największe rzeki naszego kraju to WisłaOdra. Prawie 90% powierzchni Polski należy do ich dorzecza – to znaczy, że z tak dużego obszaru poprzez dopływy woda trafia najpierw do tych dwóch rzek głównych, a potem do Bałtyku. Bezpośrednio do Morza Bałtyckiego uchodzi też wiele małych rzek z obszaru zwanego przymorzem. Łącznie do zlewiska Morza Bałtyckiego należy 99,7% obszaru Polski.

Wielkości dorzeczy w Polsce przedstawia poniższa tabela i diagram.

R1cMHnaHTAPO61
Wielkości zlewisk i dorzeczy w Polsce
Polecenie 3

Korzystając z danych przedstawionych powyżej, oblicz, jaką część powierzchni Polski zajmuje zlewisko Morza Czarnego.

Tylko z bardzo niewielkich terenów Polski wody powierzchniowe odprowadzane są do mórz innych niż Bałtyckie:

  • z Karpat do Morza Czarnego – górny bieg Orawy należy do dorzecza Dunaju, a górny bieg Strwiąża do dorzecza Dniestru;

  • z Sudetów do Morza Północnego – krótkie odcinki Izery i Orlicy należą do dorzecza Łaby.

    RocM6DFFZhhm01
    Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.

Polecenie 4

Na mapie powyżej wskaż obszary Polski nieleżące w zlewisku Morza Bałtyckiego.

Polecenie 5

Wskaż inne obszary nieleżące w dorzeczach dwóch największych polskich rzek.

Polecenie 6

Określ dorzecze, w którym leży twoja miejscowość. Znajdź najbliższą rzekę i prześledź odpływ wody z terenu, w którym mieszkasz, do morza. W razie potrzeby posłuż się inną mapą — dokładniejszą czy też obejmującą obszary poza Polską.

Ciekawostka

W Masywie Śnieżnika (Sudety Wschodnie) znajduje się szczyt o nazwie Trójmorski Wierch (1145 m n.p.m.). Wyrażenie to, znakomicie opisujące charakterystykę miejsca, wprowadził w 1946 roku dr Mieczysław Orłowicz. Zbiegają się tu zlewiska trzech mórz: Morza Bałtyckiego, Morza Północnego i Morza Czarnego.

R1Gnqo3H5PZrZ1
Szczyt znajdujący się po lewej stronie to Trójmorski Wierch (1145 m n.p.m.)

Charakterystyczną cechą dorzeczy Wisły i Odry jest ich asymetria. Stosunek powierzchni dorzecza lewego do prawego wynosi dla Wisły 27:73, a dla Odry 30:70. Obie rzeki mają zdecydowanie więcej dopływów prawych niż lewych. Główną przyczyną takiego stanu jest ukierunkowanie się sieci rzecznej w okresie plejstoceńskich zlodowaceń zgodnie z ogólnym nachyleniem obszaru Polski, tj. z południowego wschodu ku północnemu zachodowi.

Polecenie 7

Wskaż na mapie przykłady rzek płynących zgodnie z ogólnym kierunkiem nachylenia powierzchni Polski.

Nasze rzeki posiadają reżimreżim rzeki (ustrój)reżim śnieżno‑deszczowy, który wyróżnia się wysokimi stanami wód wiosną i latem.
Wezbrania wiosenne następują, gdy rozpoczyna się proces topnienia śniegu, zwłaszcza w górach. Włącza się wówczas do obiegu tak duża ilość wody, że niektóre rzeki występują z brzegów. Zjawisku temu dodatkowo sprzyjają zatory lodowe, które utrudniają odpływ wody do Bałtyku. Ponadto mamy wciąż niewystarczające zabezpieczenia – nieuregulowany bieg rzeki, zbyt niskie wały przeciwpowodziowe, za mała liczba zbiorników retencyjnych.

R1745tzOs2FuK1
Zator lodowy na rzece Osława – lewym dopływie Sanu

Letnie wezbrania rzek przypadają na koniec czerwca i lipiec. Wiążą się one z częstymi i obfitymi opadami deszczu w tym okresie, zwłaszcza w górach.
Najniższe stany wód w rzekach Polski występują pod koniec lata i na początku jesieni (małe opady) oraz w zimie, kiedy to bardzo duża ilość wody jest magazynowana w postaci śniegu i lodu.
Na rzekach przymorza pojawiają się czasami tzw. wezbrania sztormowe. Powodują je długotrwałe wiatry północne, które piętrzą wody Bałtyku w ujściach rzek, utrudniając w ten sposób swobodny jej odpływ.

RhazSqEdhqfVx1
Występowanie potencjalnych wezbrań i powodzi w Polsce
Polecenie 8

Na podstawie powyższej mapy ustal, kiedy obszar, na którym mieszkasz, jest najbardziej zagrożony powodzią i co może spowodować tę powódź.

Najdłuższa i największa nasza rzeka – Wisła – ma 1047 km długości, 173 tys. kmIndeks górny 2 powierzchni dorzecza (w granicach Polski) i 1080 mIndeks górny 3/s średniego przepływuprzepływprzepływu przy ujściu. Jej źródła znajdują się na stokach Baraniej Góry (Beskid Śląski). Początkowo ma charakter potoku górskiego, jednak już od Kotliny Oświęcimskiej staje się rzeką nizinną. W okolicach Elbląga i Gdańska Wisła buduje deltę, rozdzielając się na kilka ramion, takich jak Nogat, Szkarpawa czy Leniwka. Do Bałtyku uchodzi jednak sztucznym przekopem pod Świbnem, który otwarto w 1895 roku.
Źródła Odry – drugiej pod względem długości rzeki w Polsce – znajdują się w Górach Odrzańskich (Oderské vrchy na Morawach w Rep. Czeskiej) na wysokości 634 m n.p.m. Całkowita długość Odry wynosi 854 km, z czego na Polskę przypadają 742 km. Począwszy od Kędzierzyna‑Koźla, Odra jest skanalizowana i do swojego ujścia w Zalewie Szczecińskim stanowi szlak komunikacyjny, ale o coraz mniejszym znaczeniu.

Najdłuższe rzeki Polski

L.p.

RZEKA

Długość
[km]

Powierzchnia dorzecza
[kmIndeks górny 2]

Średni przepływ przy ujściu
[mIndeks górny 3/s]

Dorzecze/zlewisko

1.

Wisła

1 047

(172 587\*) 194 424

1080,0

Morza Bałtyckiego

2.

Odra

(742\*) 854

(106 057\*) 118 861

535,0

Morza Bałtyckiego

3.

Warta

808

54 529

195,0

prawe Odry

4.

Bug

(587\*) 772

(19 284\*) 39 420

158,0

lewe Narwi

5.

Narew

(448\*) 484

(53 873\*) 75 175

328,0

prawe Wisły

6.

San

443

(14 390\*) 16 831

131,0

prawe Wisły

7.

Noteć

388

17 330

75,0

prawe Warty

8.

Pilica

319

9 273

48,6

lewe Wisły

9.

Wieprz

303

10 415

30,0

prawe Wisły

10.

Bóbr

(269\*) 272

5 876

37,8

lewe Odry

11.

Łyna

(190\*) 264

(5 719\*) 7 126

35,0\*\*

lewe Pregoły

12.

Obra

254

4 022

5,7

lewe Warty

13.

Nysa Łużycka

(198\*) 252

(2 196\*) 4 297

32,0

lewe Odry

14.

Wkra

249

5 322

18,4

prawe Narwi

15.

Dunajec

247

(4 854\*) 6 804

84,3

prawe Wisły

16.

Brda

238

4 627

27,4

lewe Wisły

17.

Prosna

217

4 925

16,0

lewe Warty

18.

Drwęca

207

5 344

28,0

prawe Wisły

19.

Wisłok

205

3 528

29,0

lewe Sanu

20.

Wda

198

2 325

6,5

lewe Wisły

21.

Drawa

186

3 307

19,0

prawe Noteci

22.

Nysa Kłodzka

182

4 566

38,0

lewe Odry

23.

Poprad

(63\*) 170

(483\*) 2 077

22,3

prawe Dunajca

24.

Pasłęka

169

2 294

15,7

Morza Bałtyckiego

25.

Rega

168

2 725

18,5

Morza Bałtyckiego

26.

Bzura

166

7 788

25,5

lewe Wisły

27.

Wisłoka

164

4 110

35,2

prawe Wisły

28.

Biebrza

155

7 057

28,6

prawe Narwi

29.

Nida

151

3 865

21,0

prawe Wisły

30.

Wierzyca

151

1 603

8,8

lewe Wisły

31.

Orzyc

146

2 074

8,6

prawe Narwi

32.

Gwda

145

4 943

27,2

prawe Noteci

33.

Czarna Hańcza

(108\*) 142

(1 612\*) 1 913

1,4

lewe Niemna

34.

Pisa

142

4 500

21,0

prawe Narwi

35.

Słupia

141

1 623

14,5

Morza Bałtyckiego

36.

Węgorapa

(44\*) 140

(1 512\*) 3 639

27,3\*\*

lewe Pregoły

(\*) — na obszarze Polski; \*\* — na granicy Polski.

Polecenie 9

Wskaż na mapie 10 najdłuższych rzek Polski.

Polecenie 10

Znajdź na mapie 3 mniejsze rzeki z okolic twojego miejsca zamieszkania, a następnie porównaj ich dane zamieszczone w tabeli. Zrób w zeszycie odpowiednią notatkę.

Polecenie 11

Bug i Narew pod koniec swoich biegów łączą się i wpadają do Wisły. Ale czy to Bug wpada do Narwi, czy Narew wpada do Bugu? Jeśli nie wiesz, znajdź odpowiedź w Internecie.

Wodospady to w Polsce dosyć rzadki element krajobrazu. Występują praktycznie tylko w górach, a tych nie mamy zbyt wiele. Najwyższym polskim wodospadem jest licząca 64 m Wielka Siklawa. Znajduje się ona w Tatrach na strumieniu Roztoka w sąsiedztwie Doliny Pięciu Stawów. Nieco niżej w Dolinie Roztoki położone są Wodogrzmoty Mickiewicza – grupa 3 malowniczych wodospadów (Wyżni, Pośredni i Niżni).

Najwyższe wodospady Polski

Wodospad

Rzeka

Góry

Wysokość (m)

Wielka Siklawa

Roztoka

Tatry

64

Wodogrzmoty Mickiewicza

Roztoka

Tatry

3x10

Kamieńczyk

Kamieńczyk

Karkonosze

27

Siklawica

Potok Strążyski

Tatry

21

Wilczki

Wilczka

Masyw Śnieżnika

20

Szklarki

Szklarka

Karkonosze

13

R1IhSUWi3Q7qN1
Wodospad Kamieńczyk koło Szklarskiej Poręby w Karkonoszach
Polecenie 12

Dowiedz się z Internetu, skąd wzięła się nazwa Wodogrzmoty Mickiewicza.

idz3kbLYuC_d5e429

3. Stojące wody powierzchniowe Polski

Na terenie Polski znajduje się około 9,3 tys. jezior, które łącznie zajmują powierzchnię 3169,3 kmIndeks górny 2 (nieco ponad 1% obszaru kraju). Ich pochodzenie wiąże się głównie z erozyjną i akumulacyjną działalnością ostatniego zlodowacenia.
Rozmieszczenie jezior w Polsce jest bardzo nierównomierne – największe skupiska znajdują się na północy i są to 3 duże Pojezierza: Pomorskie, MazurskieWielkopolskie.
Na Pojezierzu Pomorskim występuje największa liczba jezior (około 4130), jednak tylko nieliczne z nich osiągają znaczne rozmiary. Natomiast na Pojezierzu Mazurskim jezior jest mniej (około 2560), ale za to zajmują one większą powierzchnię (blisko 45% powierzchni wszystkich jezior). Tam też znajduje się największe – Śniardwy (113,8 kmIndeks górny 2) – i najgłębsze – Hańcza (108,5 m) – jezioro Polski.
Na południu kraju, w Tatrach i Karkonoszach, w zagłębieniach po lodowcach górskich utworzyły się jeziora cyrkowe (karowe). Noszą one najczęściej nazwy stawów, np. Czarny Staw, Przedni Staw w Tatrach, Wielki Staw i Mały Staw w Karkonoszach.
Najbardziej znanym jeziorem/stawem górskim w Polsce jest Morskie Oko.

RcFfa6lS1Z8oN1
Morskie Oko – jezioro polodowcowe w Tatrach

Wzdłuż wybrzeża Bałtyku występują dosyć duże, ale płytkie jeziora przybrzeżne, np. Łebsko, Gardno, Jamno, Wicko, Bukowo. Powstały one w wyniku odcięcia dawnej zatoki morskiej od otwartego morza przez piaszczystą mierzeję usypywaną przez wiatr i fale.

R1aa3siR7PmbJ1

W deltowych ujściach rzek występują niekiedy jeziora deltowe. Powstały one w wyniku odcięcia części zalewu morskiego przez osady rzeczne. W Polsce takie jeziora to Druzno w depresji Żuław Wiślanych oraz Dąbie przy ujściu Odry.
W dolinach dużych rzek (np. Wisły, Warty, Bugu) spotkać można liczne jeziora zakolowe. Są to starorzecza powstałe na skutek odcięcia części meandrującej rzeki od jej głównego nurtu. Przykładem może tu być Jezioro Czerniakowskie w Warszawie.

Na niektórych obszarach zbudowanych ze skał węglanowych (np. Polesie Lubelskie, Niecka Nidziańska) znajduje się wiele małych i zazwyczaj głębokich jezior krasowych. Powstały one w wyniku rozpuszczania wapieni przez wodę, co przyczyniło się do utworzenia zagłębień w skałach, które wypełniła woda.

Ciekawostka

W geologicznych dziejach Ziemi jeziora są formami krótkotrwałymi. Roślinność oraz zwierzęta, które się w nich rozwijają i obumierają, przyczyniają się do względnie szybkiego zarastania jezior.

RPUUVWZRdal7e1
Źródło: ContentPlus, licencja: CC BY 3.0.
Największe jeziora Polski

L.p.

JEZIORO

Powierzchnia
[kmIndeks górny 2]

Głębokość
[m]

Pojemność
[mln mIndeks górny 3]

Typ genetyczny

1

Śniardwy

113,4

23,4

660,2

morenowe

2

Mamry

104,9

43,8

1003,4

morenowe

3

Łebsko

71,4

6,3

117,5

przybrzeżne

4

Dąbie

56,0

6,8

196,0

deltowe

5

Miedwie

35,3

43,8

681,7

rynnowe

6

Jeziorak

32,2

12,0

141,6

rynnowe

7

Niegocin

26,0

39,7

258,5

morenowe

8

Gardno

24,7

2,6

23,1

przybrzeżne

9

Jamno

22,4

3,9

31,4

przybrzeżne

10

Wigry

21,9

73,0

336,7

rynnowe

11

Gopło

21,8

16,6

102,5

rynnowe

12

Drawsko

19,6

79,7

333,4

rynnowe

13

Roś

18,9

31,8

152,9

rynnowe

14

Wielimie

18,7

5,5

41,0

morenowe

15

Tałty‑Ryńskie

18,4

50,8

248,4

rynnowe

16

Nidzkie

18,3

23,7

113,9

rynnowe

17

Bukowo

17,5

2,8

17,6

przybrzeżne

18

Wdzydze

15,7

68,0

220,8

rynnowe

Polecenie 13

Wskaż na mapie 10 największych jezior Polski.

Polecenie 14

Korzystając z danych znajdujących się w tabeli, wskaż, które jeziora są najgłębsze, a które najpłytsze.

Polecenie 15

Czy w twojej okolicy występują jeziora? Jeśli tak, to podaj przykłady i określ ich pochodzenie. Jeśli nie, to wyjaśnij, dlaczego ich nie ma.

Oprócz jezior naturalnych na obszarze Polski istnieje wiele zbiorników sztucznych, tzw. jezior zaporowych. Spełniają one różne funkcje, m.in. umożliwiają regulację biegu rzeki, przyjmują nadmiar wody w czasie zwiększonych przepływów, służą też jako akweny rekreacyjno‑sportowe; spiętrzona w nich woda napędza turbiny elektrowni wodnych.

Największe zbiorniki sztuczne w Polsce

L.p.

ZBIORNIK

Powierzchnia
[kmIndeks górny 2]

Głębokość
[m]

Pojemność
[mln mIndeks górny 3]

Wysokość tamy
[m]

Rzeka

Rok otwarcia

1

Włocławski

70,4

15

408,0

14

Wisła

1970

2

Jeziorsko

42,3

3

202,8

11

Warta

1986

3

Siemianowski

32,5

5

79,5

7

Narew

1990

4

Goczałkowicki

32,0

14

166,8

17

Wisła

1956

5

Zegrzyński

30,3

8

94,3

7

Narew

1963

6

Sulejowski

27,0

11

95,0

16

Pilica

1974

7

Turawski

24,0

13

108,0

13

Mała Panew

1939

8

Soliński

21,1

60

472,0

82

San

1968

9

Nyski

20,8

25

123,0

20

Nysa Kłodzka

1971

10

Otmuchowski

19,8

18

124,5

17

Nysa Kłodzka

1933

11

Rożnowski

16,0

35

193,0

49

Dunajec

1941

12

Koronowski

13,5

21

77,5

25

Brda

1962

13

Czorsztyński

12,3

50

231,9

56

Dunajec

1997

14

Dobczycki

10,7

28

127,0

30

Raba

1986

15

Żywiecki

10,0

26

94,6

39

Soła

1966

16

Mietkowski

9,3

11

65,0

17

Bystrzyca

1986

Innym dziełem człowieka w zakresie budownictwa wodnego są kanały. Wykorzystuje się je m.in. do transportu śródlądowego. Najważniejsze sztuczne wodne szlaki transportowe w Polsce to kanały: Augustowski, Gliwicki, Ślesiński, Notecki, Bydgoski, Żerański oraz Elbląsko‑Ostródzki z unikatowym na skalę światową systemem pochylni, za pomocą których na lądzie pokonywana jest 100‑metrowa różnica wysokości. Najdłuższym w Polsce kanałem wodnym jest liczący 140 km melioracyjny kanał Wieprz‑Krzna.

R2ck5shFZ50A01
Kanał Elbląsko-Ostródzki – niektóre jego odcinki wiodą po… suchym lądzie, gdzie za pomocą specjalnych pochylni statki są przeciągane na inny (wyższy lub niższy) poziom kanału

Tereny trwale nasycone wodą, czyli bagnamokradła, powstają na nieprzepuszczalnym podłożu. Porośnięte są charakterystyczną roślinnością wilgociolubną, w której dominują mchy (np. torfowce), trawy (np. trzciny) i turzyce. Największe skupiska bagien i mokradeł w Polsce znajdują się w dorzeczu Narwi i Biebrzy oraz na Polesiu Lubelskim. Poza tym tereny podmokłe spotkać można m.in. w innych dolinach rzecznych i na pojezierzach.

R19LeQBohu5lq1
Bagna Biebrzańskie

Woda w postaci trwale zamarzniętej, czyli lądolody, lodowce, lód pływający, wieloletnia zmarzlina, obecnie w Polsce nie występuje. Podobnie jak solniska, które są typowe dla klimatów suchych i gorących.

idz3kbLYuC_d5e600

4. Wody podziemne w Polsce

Wody podziemne występują pod powierzchnią ziemi w skalnych warstwach wodonośnych, które ukształtowały się na nieprzepuszczalnym podłożu.

Ze względu na głębokość zalegania wody podziemne podzielono na:

  • przypowierzchniowe (zaskórne) – występują blisko powierzchni ziemi; są silnie zanieczyszczone; ich temperatura zmienia się w zależności od pogody;

  • gruntowe – tworzą pod powierzchnią ziemi pierwszą trwałą warstwę wodonośną; zasilane są głównie wodami opadowymi, rzadziej powierzchniowymi (z rzek i jezior); nie podlegają bezpośrednim wpływom atmosferycznym;

  • wgłębne – zalegają w warstwie wodonośnej przykrytej warstwą nieprzepuszczalną; zasilane wodami opadowymi;

  • głębinowe – bardzo głębokie, silnie zmineralizowane, nie biorące aktywnego udziału w krążeniu wody.

Wody podziemne w Polsce występują w luźnych skałach kenozoicznych oraz w skałach litych jako wody szczelinowe i miejscami krasowe. Niektóre wody wgłębne, nagromadzone głównie w piaskach i glinach, utworzyły system basenów artezyjskichartezyjskie wodyartezyjskich i subartezyjskich, w których wody znajdują się pod ciśnieniem hydrostatycznym, np. na Nizinie Mazowieckiej.

RUtYVkHwnH5zx1
Układ warstw skalnych w basenie artezyjskim

Część wód krążących pod ziemią w wyniku rozpuszczania niektórych pierwiastków staje się silnie zmineralizowana. W ten sposób powstają wody mineralne, np.:

  • solanki – zawierają rozpuszczoną sól kamienną (NaCl);

  • szczawy – zawierają kwaśne węglany wapnia i sodu;

  • wody siarczanowe – zawierają siarczki sodu i wapnia.

Miejscowości, w których występują wody mineralne, mogą uzyskać status uzdrowiska. Ich cechą rozpoznawczą jest określenie „Zdrój” w nazwie. W Polsce uzdrowiska zgrupowane są w trzech regionach:

  • w Sudetach – m.in. Kudowa‑Zdrój, Polanica‑Zdrój, Duszniki‑Zdrój, Szczawno‑Zdrój, Świeradów‑Zdrój;

  • w Karpatach i na Podkarpaciu – m.in. Krynica‑Zdrój, Piwniczna‑Zdrój, Rabka‑Zdrój, Iwonicz‑Zdrój, Busko‑Zdrój;

  • na Kujawach i Pomorzu Zachodnim – m.in. Ciechocinek, Połczyn‑Zdrój, Kamień Pomorski.

Miedzy innymi w Cieplicach Śląskich- Zdroju (dzielnica Jeleniej Góry), w Lądku‑Zdroju, w Zakopanem występują głębinowe wody termalne, zwane też cieplicami. Mają one temperaturę wyższą od średniej rocznej temperatury powietrza w danym miejscu na powierzchni, np. w Cieplicach stwierdzono 61,5°C, co jest najwyższą temperaturą w Polsce.
Wody termalne znalazły szerokie zastosowanie w lecznictwie i rekreacji, a także coraz częściej wykorzystywane są do ogrzewania domów.

RBF5fVH18mvyJ1
Źródło: Wydawnictwo Edukacyjne Wiking, licencja: CC BY 3.0.
Polecenie 16

Na mapie Polski wskaż najbardziej znane miejscowości uzdrowiskowe znajdujące się w różnych regionach kraju.

Polecenie 17

Wybierz jedno uzdrowisko i dowiedz się więcej na jego temat – jakie wody tam występują, do leczenia których schorzeń są one wykorzystywane itp. Sporządź w zeszycie odpowiednią notatkę.

idz3kbLYuC_d5e695

Podsumowanie

  • Woda nieustannie krąży w przyrodzie, zmieniając swoje miejsce i stany skupienia.

  • Wody śródlądowe dzielą się na powierzchniowe i podziemne.

  • Zlewisko Morza Bałtyckiego stanowi 99,7% obszaru Polski.

  • Prawie 90% obszaru Polski należy do dorzeczy dwóch największych rzek – Wisły i Odry.

  • Dorzecza Wisły i Odry są asymetryczne – przeważają w nich dopływy prawe ze względu na ogólne nachylenie powierzchni Polski w kierunku północno‑zachodnim.

  • Rzeki w Polsce zasilane są głównie przez opady atmosferyczne, a ponadto przez wody z roztopów.

  • Najwyższe stany wody w naszych rzekach pojawiają się wiosną i latem.

  • W Polsce jeziora występują głównie w północnej części i mają na ogół pochodzenie polodowcowe.

  • Poza jeziorami polodowcowymi występują jeszcze m.in. jeziora przybrzeżne, jeziora deltowe, jeziora zakolowe, jeziora krasowe.

  • Bagna, mokradła i inne tereny podmokłe znajdują się w Polsce nad Narwią i Biebrzą oraz na Polesiu Lubelskim, a także na pojezierzach i w dolinach innych rzek.

  • Wody podziemne, w zależności od głębokości występowania, dzielą się na: przypowierzchniowe (zaskórne), gruntowe, wgłębne i głębinowe.

  • Wody mineralne zawierają podwyższone stężenie rozpuszczonych wybranych związków chemicznych, dzięki którym posiadają właściwości lecznicze.

  • Uzdrowisko to miejscowość, w której występują wody mineralne.

Praca domowa
Polecenie 18.1

Opisz zasoby wodne w twoim miejscu zamieszkania.

Polecenie 18.2

Wydrukuj poniższą mapę i wykonaj następujące polecenia:

  • Niebieską linią cienkopisu oznacz na mapie dwie największe rzeki Polski: Wisłę i Odrę. Wpisz ich nazwy – w górnym, środkowym i dolnym biegu rzeki.

  • Tym samym cienkopisem podpisz inne większe rzeki: Wartę (2x), Bug (2x), Narew, Noteć, Pilicę, San, Wieprz, Bóbr, Łynę, Obrę.

  • Tym samym cienkopisem zamaluj powierzchnie jezior. Podpisz największe z nich: Śniardwy, Mamry, Łebsko, Dąbie, Miedwie, Jeziorak, Gopło.

  • Kolorem granatowym zamaluj i podpisz zbiorniki sztuczne: Włocławski, Soliński, Zegrzyński, Siemianowski, Sulejowski.

  • Czarnym cienkopisem narysuj przybliżony przebiegu działu wodnego dorzeczy Wisły i Odry.

  • Korzystając z kolorów podanych w legendzie mapy, pomaluj kredkami obszary poszczególnych dorzeczy na terenie Polski. Pamiętaj, aby do dużych powierzchni dobierać kolory jaśniejsze, a do małych ciemniejsze.

    R1UJyaMi8JEr81
    załącznik z dokumentem do pobrania
    Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.

Dowiedz się więcej

Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej (http://www.imgw.pl/)

idz3kbLYuC_d5e805

Słowniczek

hydrosfera
hydrosfera

cała wodna powłoka Ziemi obejmująca wodę w stanie stałym, ciekłym i gazowym

przepływ
przepływ

objętość wody przepływającej przez określony przekrój rzeki w jednostce czasu

retencja
retencja

czasowe zatrzymanie, zgromadzenie się wody, np. w glebie, na torfowiskach

reżim rzeki (ustrój)
reżim rzeki (ustrój)

roczny rytm zmian stanów wody w rzece związany z zasilaniem, przepływem i zlodzeniem

transpiracja
transpiracja

wydzielanie wody z powierzchni roślin (liści, łodyg) w postaci pary wodnej i przenikanie jej do atmosfery

artezyjskie wody
artezyjskie wody

wody wgłębne znajdujące się pod ciśnieniem hydrostatycznym dzięki specyficznemu ułożeniu warstw skalnych (przepuszczalnych i nieprzepuszczalnych)

idz3kbLYuC_d5e927

Zadania

Ćwiczenie 1
RApEIV14lf0mL1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RyUZPkNDfskQj1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1FKEHrCoRH2K1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
RGBhJC41FZ74o1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
R1e7Ta4PViAxw1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R1F9qivMfMql41
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
R13y7fkFU8BtS1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
R1W02aIsoUWDi1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R18FHx6Gum6AI1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
RJ02zUj9HFP7z1
zadanie interaktywne
Źródło: Robert Wers, licencja: CC BY 3.0.