Wróć do informacji o e-podręczniku Wydrukuj Pobierz materiał do PDF Pobierz materiał do EPUB Pobierz materiał do MOBI Zaloguj się, aby dodać do ulubionych Zaloguj się, aby skopiować i edytować materiał Ten materiał nie może być udostępniony

Na podstawie obserwacji i pomiarów składników pogody oraz zdjęć satelitarnych meteorolodzy przewidują pogodę na kolejne dni. Składnikami pogody są m.in. temperatura powietrza, ciśnienie atmosferyczne, kierunek i prędkość wiatru, zachmurzenie nieba, opady. Z prognozy pogody korzystają w szczególności piloci, marynarze, kierowcy i rolnicy. Wiedząc, jaka pogoda będzie w ciągu następnych dni, możemy na przykład zaplanować, jak spędzimy swój wolny czas. Pogoda ma także wpływ na nasze samopoczucie.

R22W6Lcq0vX8x
Pory roku mają wpływ na to, jak wygląda przyroda dookoła nas.
Źródło: gastoninaui / Pixabay, Licencja niewyłączna.
iV6gFKGuAu_d5e369

1. Woda – zadziwiająca ciecz

Woda występuje w przyrodzie w trzech stanach skupienia: gazowym (para wodna), ciekłym (woda), stałym (lód).
Ważną cechą wody jest jej zachowanie podczas krzepnięcia. Lód ma większą objętość niż woda o tej samej masie.

Rh5F4QxvULU3n1
Zmiany stanu skupienia wody w zależności od temperatury
iV6gFKGuAu_d5e408

2. Ciśnienie atmosferyczne

Ciśnienie atmosferyczne to jeden ze składników pogody. Informuje nas ono o nacisku warstwy powietrza na jednostkę powierzchni Ziemi. Im wyżej znajdujemy się nad poziomem morza, tym nacisk warstwy powietrza jest mniejszy i ciśnienie jest niższe. Do pomiaru ciśnienia atmosferycznego służy barometr.

R2voCq9GBGkVF1
iV6gFKGuAu_d5e448

3. Skąd się bierze wiatr?

Wiatr to poziomy lub prawie poziomy ruch powietrza z obszaru wysokiego ciśnienia do obszaru niskiego ciśnienia. Do pomiaru kierunku i siły wiatru służy wiatromierz. Kierunek wiatru oznacza, skąd wieje wiatr. Prędkość wiatru podaje się w metrach na sekundę (m/s) lub kilometrach na godzinę (km/h).

Ro92A5dEYE5Wi1
Zestaw ilustracji przedstawia zastosowanie energii wiatru przez człowieka. Na pierwszej ilustracji znajduje się żaglowiec szkolny. Statek może płynąć dzięki sile wiatru, która napiera na rozłożone żagle w kształcie prostokątów, trójkątów lub trapezów. Im większa liczba żagli, tym szybciej płynie żaglowiec.Druga ilustracja przedstawia elektrownię wiatrową. Specjalne metalowe wiatraki, zwane turbinami wiatrowymi. Turbiny to wysokie metalowe wieże dochodzące do wysokości prawie 200 metrów. Na samej górze zamontowane są wirniki o średnicy przekraczającej 160 metrów.Fotografia numer trzy przedstawia dyscypliny sportowe takie jak Windsurfing oraz paralotniarstwo. W windsurfingu siłę wiatru wykorzystuje się poprzez przymocowany pionowo żagiel do poziomej deski. W paralotni siłę wiatru wykorzystuje się dzięki spadochronowi, który unosi paralotniarza. Na ilustracji numer cztery widoczny jest balon, który unosi się dzięki wiejącemu wiatrowi. Na ostatniej ilustracji znajduje się szybowiec. Pojazd wyposażony w skrzydła, kadłub tak jak w samolocie ale nie ma silnika.
iV6gFKGuAu_d5e487

4. Jak działa termometr?

Termometr to przyrząd do pomiaru temperatury. W konstrukcji termometru cieczowego wykorzystano zjawisko rozszerzalności cieplnej substancji. W termometrach cieczowych używa się zabarwionego alkoholu lub rtęci. Przy wzroście temperatury ciecz rozszerza się i podnosi się jej poziom w rurce. Gdy temperatura się obniża, ciecz kurczy się i jej poziom w rurce opada. Jednostką pomiaru temperatury jest stopień Celsjusza (°C).

R1P34sGjymUCH1
Źródło: Krzysztof Jaworski, Fornax (http://commons.wikimedia.org), licencja: CC BY-SA 3.0.
iV6gFKGuAu_d5e526

5. Dlaczego latem nie pada śnieg?

Opady atmosferyczne tworzą się w chmurach. Chmura składa się z drobnych, unoszących się w powietrzu kropelek wody lub kryształków lodu. Gdy kropelki wody lub kryształki połączą się, stają się większe i cięższe. Nie mogą wówczas utrzymać się w powietrzu i spadają. Osady atmosferyczne tworzą się w wyniku przemian pary wodnej, która osadza się na wychłodzonej powierzchni ziemi i obiektach.

R140cyDn3zcfa1
R16fYZz3bK1Tf1
iV6gFKGuAu_d5e570

6. Chmury

Chmura powstaje w wyniku skraplania się pary wodnej w powietrzu. Składa się z drobnych, unoszących się w powietrzu kropelek wody lub kryształków lodu. Niektóre chmury zbudowane są zarówno z kropelek wody, jak i kryształków lodu. Pokrycie nieba chmurami określa się stopniem zachmurzenia nieba. Wyróżnia się trzy podstawowe rodzaje chmur: pierzaste, kłębiaste i warstwowe.

iV6gFKGuAu_d5e606

7. Krążenie wody przyrodzie

Krążenie wody to przemiany wody i jej przemieszczanie się w atmosferze i po powierzchni ziemi. Woda paruje z gleby, mórz, oceanów oraz roślin i innych organizmów żywych. Para wodna unosi się do góry i tworzy chmury. Pod wpływem niskiej temperatury para wodna w chmurach skrapla się i spada na ziemię w postaci deszczu lub śniegu. Woda opadowa zasila rzeki i zbiorniki wodne, dociera do niżej położonych warstw gleby, część jest pobrana przez organizmy żywe.

RYFXTeuEzejyh1
Krążenie wody w przyrodzie
iV6gFKGuAu_d5e645

8. Jak powstaje burza?

Burza to zjawisko pogodowe, któremu towarzyszą pioruny. Piorun to wyładowanie elektryczne zachodzące pomiędzy chmurą a powierzchnią ziemi lub wewnątrz chmury. Wyładowania te powstają na skutek gromadzenia ładunków elektrycznych przez krople wody i kryształki lodu. Pioruny, które docierają do ziemi, uderzają w najwyższe obiekty, np. maszty, wieże, wysokie budynki, drzewa.
Przed piorunami chroni piorunochron. Jest to zakładane na budynek metalowe urządzenie, które odprowadza wyładowanie elektryczne do ziemi.

R3XWdnChxxx6s1
Źródło: autor, licencja: CC BY 3.0.
iV6gFKGuAu_d5e687

9. Jak mierzymy składniki pogody?

Składniki pogody i sposób ich pomiaru

Składnik pogody

Przyrząd służący do jego pomiaru

Jednostki pomiaru

Ciśnienie atmosferyczne

barometr

hektopaskale (hPa), milimetry słupa rtęci (mmHg)

Temperatura powietrza

termometr

stopnie w skali Celsjusza (°C)

Opady atmosferyczne

deszczomierz

milimetry opadu (mm)

Wiatr

wiatromierz

prędkość – metry na sekundę (m/s); siłę wiatru określa się umownie w skali Beauforta

Zachmurzenie nieba

obserwacja

0 – oznacza brak zachmurzenia, 10 – oznacza pełne zachmurzenie

Wilgotność powietrza

higrometr

procenty (%)

Na podstawie pomiarów składników pogody ustala się prognozę pogody, którą przedstawia się graficznie w postaci mapy pogody.

RUKCrhX2Qzkl51
Źródło: Krzysztof Jaworski, Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iV6gFKGuAu_d5e728

10. Zmiany pogody

W Polsce występują cztery kalendarzowe pory roku. Są konsekwencją zmian nasłonecznienia Ziemi. Latem, gdy Słońce świeci najdłużej i znajduje się najwyżej nad widnokręgiem, ogrzewa nas silnie, a dni są długie. Odwrotnie jest zimą, kiedy Słońce świeci krócej, a w czasie górowania znajduje się nisko nad widnokręgiem.

Pory roku w Polsce

Wiosna

Lato

Jesień

Zima

Początek kalendarzowej pory roku

21 marca

22 czerwca

23 września

22 grudnia

Nazwa pierwszego dnia pory roku

równonoc wiosenna

przesilenie letnie

równonoc jesienna

przesilenie zimowe

Długość dnia i nocy

w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia rośnie

w dniu przesilenia dzień jest najdłuższy; potem długość dnia maleje

w okresie równonocy dzień i noc trwają po 12 godzin, potem długość dnia maleje

w dniu przesilenia dzień jest najkrótszy, potem długość dnia rośnie

Wschód Słońca

dokładnie na wschodzie

na północnym wschodzie

dokładnie na wschodzie

na południowym wschodzie

Zachód Słońca

dokładnie na zachodzie

na północnym zachodzie

dokładnie na zachodzie

na południowym zachodzie

Temperatury powietrza

coraz wyższe; początkowo nocami zdarzają się przymrozki

wysokie

coraz niższe, pod koniec nocami pojawiają się przymrozki

niskie, często ujemne

Termiczne pory roku wyróżnia się na podstawie średnich dobowych temperatur powietrza.

Termiczne pory roku

Średnia dobowa temperatura powietrza

0–5°C

5–15°C

Powyżej 15°C

5–15°C

0–5°C

Poniżej 0°C

przedwiośnie

wiosna

lato

jesień

przedzimie

zima

RpPwCXOjNoJIy1
Źródło: Andrzej Bogusz, licencja: CC BY 3.0.
iV6gFKGuAu_d5e775

Zadania

Ćwiczenie 1
RcvXSRo0lpQOO1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 2
RH253ZnNs8y581
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 3
R1EPJlrePEJrk1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 4
Rvu9oLH0i6gig1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 5
RNn6iXYcw1xZQ1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 6
R14RHU3kImS9r1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 7
RznauK5rnPaId1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 8
RkJn7SgiKAPHk1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 9
R6tyKcZMhRrLy1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 10
R1Nz95rcEq0HB1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 11
RIREtV8uytFdL1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 12
RJL7OahiwVhxf1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 13
RK1MTgouTwqIx1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 14
RCkkHJfDHVBJi1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 15
RKR5VrTSxlFaL1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 16
RDjaD0ch0ymIu1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 17
R14sDlQgo1bUY1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 18
R1DRnjAAPPks61
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 19
R17EjddpjOIu01
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 20
R164rjYXM3y7S1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 21
RINdRKCawWsqh1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 22
ROgR6EGVKIqT81
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
Ćwiczenie 23
R1LYDjanr0ZAW1
zadanie interaktywne
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.
iV6gFKGuAu_d5e910

Test

R12NPPu5dmC1u1
Załącznik do pobrania
Źródło: Brygida Baranowska <Brygida.baranowska@up.wroc.pl>, licencja: CC BY 3.0.